عطیه لباف
خبرنگار
 اوپک و متحدانش که به اوپک پلاس معروف هستند؛ پنجشنبه گذشته، پانزدهمین نشست خود را زیر سایه بیماری کرونا، احتمال کاهش 400 هزار بشکه‌ای تقاضا در ماه‌های آتی، کاهش جزئی قیمت نفت با بازگشایی مجدد کانال سوئز و افزایش تولید نفت لیبی، ایران و ونزوئلا از طریق ویدیو کنفرانس برگزار کردند.
نتیجه این نشست 4 ساعته آن بود که به مرور از ماه مه تا ماه ژوئیه 2021 اعضا حدود 2 میلیون و 100 هزار بشکه نفت خام بیشتری را نسبت به امروز به بازار عرضه کنند. البته تدریجی و با احتیاط، تا نتیجه خویشتنداری‌های چندماه اخیر، یک شبه بر باد نرود و قیمت‌ها بیش از این کاهش نیابد؛ اما با وجود این تصمیم افزایش تولید نفت 23 کشور عضو در شرایط کنونی بازار غافلگیرانه نیز بود.
اعضای سازمان کشورهای صادرکننده نفت خام (اوپک) و کشورهای متحد آن نظیر روسیه، برای 3 ماه آینده برنامه‌ریزی کردند که مقدار کاهش تولید اعضا در ماه مه ۲۰۲۱ حدود ۶ میلیون و ۵۵۰ هزار بشکه، در ماه ژوئن ۶ میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه و در ماه ژوئیه ۵ میلیون و ۷۵۰ هزار بشکه در روز باشد. به عبارتی، افزایش اوپک پلاس برای ماه مه روزانه ۳۵۰ هزار بشکه‌، برای ماه ژوئن ۳۵۰ هزار بشکه‌ و برای ماه ژوئیه ۴۵۰ هزار بشکه‌ باشد.
عربستان نیز که در ماه‌های اخیر حدود یک میلیون بشکه در روز کاهش تولید داوطلبانه را دنبال می‌کرد، حالا اعلام کرده که این کاهش یک میلیونی، به‌صورت تدریجی در سه ماه مه، ژوئن و ژوئیه به ترتیب ۲۵۰ هزار بشکه در روز، ۳۵۰ هزار بشکه در روز و ۴۰۰ هزار بشکه در روز کم می‌شود تا در ماه ژوئیه رقم کاهش داوطلبانه تولید این کشور به صفر برسد.
در نهایت بیش از 2 میلیون بشکه نفت خام این گروه در مسیر بازار است که با پیش‌بینی‌های میزان تقاضا طی ماه‌های آتی (افت تقاضا) همخوانی ندارد. البته با وجود زیاد بودن حجم آن در شرایط کنونی اما معامله‌گران بازهم به نتیجه نشست اوپک پلاس پاسخ مثبت دادند؛ چراکه این احتمال نیز داده می‌شد که اوپک پلاس برای ماه آتی میلادی در یک مرحله حدود یک میلیون و 500 هزار بشکه در روز توافق کاهش تولید تاریخی را تسهیل کند. به این خاطر پس از این نشست قیمت نفت اندکی بالا رفت و از بشکه‌ای 62 دلار به بشکه‌ای 65 دلار رسید. در زمان تنظیم این گزارش (روز گذشته) معاملات آتی شاخص برنت در قیمت 64.86 دلار در بشکه و معاملات آتی شاخص WTI (شاخص غرب تگزاس) نیز در نرخ 61.45 دلار در بشکه انجام می‌شد.
بازار جهانی نفت خام اگرچه از تصمیم آنها سورپرایز شد اما این اجماع مهم نیز بود. چراکه قیمت نفت طی یک ماه اخیر تا مرز 70 دلار بالا رفته بود اما با گسترش شیوع ویروس کرونا در اروپا و احتمال افزایش محدودیت‌ها و همینطور اخباری مبنی بر افزایش عرضه نفت ایران مجدداً قیمت‌ها کاهش یافته بود و این مسأله برای اعضای اوپک پلاس چندان خوشایند نبود. اخیراً نیز ازسرگیری تردد کشتی‌ها از کانال بین‌المللی سوئز پس از چند روز انسداد (که این مسأله از قیمت نفت در اواخر هفته گذشته پشتیبانی می‌کرد) یک زنگ خطر را به صدا درآورد و باعث شد که فعالان بازار نفت بیشتر به شکننده بودن تعادل موجود پی ببرند. بویژه آنکه صادرات نفت ایران بر مدار صعودی است و آینده بحران کرونا هنوز مبهم است.
ایران روزانه یک میلیون بشکه نفت به چین فروخت؟
یکی از مهمترین موضوعات این روزهای بازار نفت که روز پنجشنبه به روشنی خود را در حاشیه نشست اوپک پلاس به نمایش گذاشت، مسأله صادرات نفت ایران است. برخی از تحلیلگران بازار نفت بر این باور بودند که اوپک پلاس علاوه بر اوج‌گیری بحران کووید-19 و احتمال کاهش تقاضا برای نفت با افزایش محدودیت‌ها، باید یک گزینه دیگر یعنی افزایش صادرات نفت ایران را در تصمیم‌سازی‌های خود لحاظ کند و جایی نیز برای افزایش صادرات نفت ایران در نظر بگیرد. اما در مقابل نیز برخی از رسانه‌ها سعی در افزایش فشارها بر صادرات نفت ایران و غیرقانونی خواندن آن دارند. مانند رویترز که اخیراً با ترسیمی از وضعیت صادرات نفت ایران بر مبنای یافته‌های خود از نداشتن مجوزهای امریکا برای این افزایش نوشت. در حالی که ایران معتقد است تحریم‌های امریکا غیرقانونی است نه صادرات نفت ایران.
گزارش‌های رسانه‌ای بیان می‌کند که واردات نفت چین از ایران به بالاترین اندازه خود پس از اعمال تحریم‌های امریکا رسیده است. بویژه در ماه مارس (اسفند 1399- فروردین 1400) که رویترز می‌نویسد: در این ماه، چین روزانه حدود یک میلیون بشکه از ایران نفت وارد کرده است.هرچند که آمار رسمی برای این ادعا وجود ندارد اما به گزارش خبرگزاری رویترز «طبق ارزیابی‌های مختلف، ایران از سه ماهه چهارم 2020 موفق به افزایش صادرات شده است. تصور می‌شود در ماه مارس حدود یک میلیون بشکه در هر روز نفت خام ایران وارد چین شده باشد. بررسی رویترز نشان می‌دهد که صادرات نفت ایران در حدود 2.3 میلیون بشکه در روز باشد.»منابع داخلی آگاه به «ایران» می‌گویند گزارش‌های رویترز از صادرات نفت ایران همیشه درست و قابل استناد نیست؛ اما ایران تا زمان رسیدن به سطح تولید پیش از تحریم‌ها وارد توافق کاهش تولید نمی‌شود و اعضای اوپک پلاس نیز که در نبود ایران صادرات نفت خود را افزایش داده‌اند، باید برای بازگشت نفت ایران جا بازکنند. از این روست که اوپک پلاس باید در معادلات خود گزینه نفت ایران را نیز ببیند تا تعادل بازار برهم نخورد.در حاشیه نشست روز پنجشنبه اوپک پلاس در این خصوص خبرنگاران سؤالات متعددی پرسیدند اما شاهزاده عبدالعزیز وزیر نفت عربستان سعودی در پاسخ به این سؤال گفته است که ایران تا رسیدن به «سطح تولید ماه دسامبر 2016 » معاف از توافق کاهش تولید است؛ یعنی رقمی فراتر از 3 میلیون و 720 هزار بشکه و در نزدیکی 4 میلیون بشکه که توان تولید ایران است.در این زمینه بیژن زنگنه، وزیر نفت نیز پس از پانزدهمین نشست اوپک پلاس بیان کرد: «ایران، لیبی و ونزوئلا همچنان از توافق کاهش تولید به دلیل اینکه کمتر از توان سنتی و حق تاریخی خود با توجه به فشارهای امریکا تولید می‌کنند، معاف هستند.»
تقاضای نفت دنیا هنوز به رقم سال ۲۰۱۹ نرسیده است
زنگنه همچنین به شرایط بازار نفت اشاره کرد و گفت: «تقاضای نفت دنیا هنوز به سال ۲۰۱۹ نرسیده است. اعضای اوپک پلاس در مجموع بسیار خوب به تعهدهای خود عمل کرده‌اند، اگرچه مراعات بعضی از کشورها مطلوب نبوده و این موضوع سبب اعتراض بعضی دیگر اعضا شده است.»
به گزارش شانا، او با بیان اینکه برآوردها از وضع توسعه اقتصادی دنیا حاکی از رشد پنج درصدی است، تصریح کرد: «بر مبنای این برآورد، تقاضا برای نفت خام با توجه به احیای کسب و کارها حدود ۵.۶ میلیون بشکه افزایش می‌یابد، گرچه با توجه به اینکه ۹.۶ میلیون بشکه از تقاضای نفت جهان در سال ۲۰۲۰ نسبت به سال ۲۰۱۹ کم شده بود هنوز هم سطح تقاضای نفت به سال ۲۰۱۹ نرسیده است، احتمال دارد تقاضای نفت دنیا در سال ۲۰۲۲ به سطح سال ۲۰۱۹ برسد.»
وزیر نفت ادامه داد: «اعضای اوپک پلاس در نشست روز پنجشنبه با توجه به موفق بودن واکسیانسیون از یک‌سو و اختصاص ۱۹۰۰ میلیارد دلار از طرف دولت امریکا به‌عنوان محرک اقتصاد ازسوی دیگر ضمن نگرانی در زمینه شکنندگی وضع بازار نفت تصمیم گرفتند.»
در همین حال، زنگنه با بسیار سخت توصیف کردن سال ۱۳۹۹ عنوان کرد: «البته موفقیت‌های ارزشمندی هم در این سال داشتیم. سال ۹۹، سال درخشانی در صنعت نفت بود، به عنوان نمونه ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی ایران به ۲۵ میلیون تن و تولید گاز کشور به هزار میلیون مترمکعب رسید.»
وزیر نفت با اشاره به آغاز جلسات به‌منظور تهیه سندی برای رفع موانع تولید در راستای شعار سال ۱۴۰۰ «تولید، پشتیبانی‌ها و مانع‌زدایی‌ها» گفت: «باید از فرصت ایجاد شده برای رفع موانع تولید استفاده کنیم، منتها باید به این نکته توجه کنید رفع همه موانع تولید در اختیار وزارت نفت نیست و دیگر اعضای دولت، مجلس شورای اسلامی و قوه قضائیه هم در این موضوع سهیم هستند.»
دکل‌های نفتی امریکا در حال افزایش است
بازار نفت با تحولات مثبت زیادی در ماه‌های اخیر همراه بوده، اما با تردید و شکنندگی مداوم ناشی از شیوع همه‌گیری کرونا همچنان روبه‌رو است. کشورهای عضو اوپک و غیر اوپک در آوریل ۲۰۲۰ تا پایان ماه فوریه ۲۰۲۱، ۲ میلیارد و ۶۰۰ میلیون بشکه از تولید نفت خود کم کردند تا حریف کاهش تقاضای نفت (ناشی از محدودیت‌ها و قرنطینه‌های کرونایی) شوند.
برخی کشورها هم ناخواسته با کاهش قیمت نفت و سقوط آن به قعر 17 دلار برای هر بشکه و حتی منفی شدن شاخصی مانند WTI امریکا به‌طور باور‌نکردنی، دست به کاهش تولید زدند؛ اما حالا در حال بازگشت سریع به بازار هستند. مانند ایالات متحده که گزارش شرکت خدمات حفاری بیکرهیوز نشان می‌دهد مجموع دکل‌های حفاری امریکا در هفته منتهی به ۲۶ مارس (جمعه، ششم فروردین‌ماه) نسبت به هفته پیش از آن ۶ دستگاه افزایش داشته و به ۴۱۷ دستگاه یعنی بالاترین تعداد از ماه آوریل ۲۰۲۰ رسیده است. شمار دکل‌های حفاری نفت در امریکا شاخصی برای پیش‌بینی تولید نفت این کشور در آینده و مورد توجه فعالان بازار نفت است.در چنین شرایطی به نظر می‌رسد که دوباره یک رقابت میان تولیدکنندگان برای تصاحب تقاضای در حال احیا شکل گرفته و اوپک پلاس نیز نمی‌خواهد از این فرصت غافل شود. هرچند که حرکت محتاطانه را پیش گرفته است. به نظر می‌رسد که شرایط برای بازگشت بشکه‌های نفت ایران به بازار نیز فراهم است.

چند نکته از پانزدهمین نشست اوپک‌پلاس

فریدون برکشلی
کارشناس ارشد و تحلیلگر بازار نفت
اجلاس پانزدهم وزرای نفت و انرژی ۲۳ تولیدکننده عضو و غیرعضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) موسوم به اوپک‌‌پلاس یکی از نشست‌های پر بحث این ائتلاف بود که می‌توان آن را دروغ آوریل (April Fool) نامید. همه منتظر دروغ آوریل اجلاس بودند که معمولاً یک سورپرایز است؛ یعنی تصمیمی غیرقابل پیش‌بینی. در این اجلاس هم، تصمیمات کاملاً غیرمنتظره بود.برای اولین بار در ۳۰ سال گذشته، اجلاس درست برخلاف نظر کارشناسان خود، یعنی دبیرخانه، تصمیم گرفت. کارشناسان می‌گفتند که تقاضای جهانی نفت ۴۰۰ هزار بشکه در روز افت می‌کند اما اجلاس، تصمیم گرفت تولید را بالا ببرد. این مسأله خیلی جالب و عجیب بود که همان April Fool محسوب می‌شود.شاهزاده عبدالعزیز وزیر نفت عربستان نیز درباره آن عنوان کرد که کارشناسان تندروی کرده‌اند که در دیپلماسی معنای آن اشتباه کارشناسان است. او دبیرخانه را تندرو‌تر از آژانس بین‌المللی انرژی معرفی کرد و با این شیوه به کارشناسان کنایه‌ای بسیار پرمعنا زد.نکته دومی که در این نشست جلب توجه می‌کرد، حضور خیلی کمرنگ الکساندر نواک معاون نخست‌وزیر روسیه بود. او حتی برخلاف دفعات قبل در مصاحبه مطبوعاتی هم کنار شاهزاده نبود.
موضوع سومی که مهم بود، نگاه وزیر نفت عربستان به موضوع بازگشت نفت ایران به بازار بود. او بازگشت ایران را به طور عادی مورد اشاره قرار داد و گفت: «فقط خبرنگاران می‌گویند که تولید و صادرات نفت ایران افزایش پیدا کرده است، نه چین می‌گوید و نه ایران. لذا نمی‌دانیم حقیقت چیست و اوپک نمی‌تواند بر اساس نظر خبرنگاران و بدون تأیید هیچ مرجع رسمی، تصمیم بگیرد. اما اگر هم نفت ایران برگردد، مشکلی نیست. لیبی برگشت و ایران هم مثل لیبی.»
این نگاه دیپلماتیک به مسأله و عبور از کنار موضوع و استناد به اینکه تا زمان احیای کامل تولید ایران و رسیدن به سهمیه رسمی بحثی در مورد نحوه مشارکت در نظام سهمیه‌بندی نیست؛ یک دیپلماسی قوی را نشان می‌داد. اما مسأله چهارم، کم اهمیت نشان دادن نفت شیل بود که اوپکی‌ها سعی کردند آن را فعلاً یک دستگرمی و روشن شدن موتور آن عنوان کنند. ثبات قیمت برای بازگشت نفت شیل مهم است و در این مدت حدود نیم میلیون بشکه در روز از ظرفیت از دست رفته آن احیا شده است. شاید همین موضوع نیز روسیه را غمگین کرد. چرا که برای روسیه، شیل، تنها بیزینس و درآمد نیست. سیاسی هم هست. در آخر، این اجلاس اوپک‌پلاس را می‌توان به نوعی نمایش قدرت عربستان دانست. شاهزاده، یکه‌تاز میدان بود. اما درباره اینکه چرا قیمت نفت با وجود دروغ آوریل اوپک‌پلاس افزایش پیدا کرد، یک مسأله مطرح می‌شود. همه می‌گفتند که اوپک‌پلاس، ممکن است وضع موجود را ادامه دهد یا حتی کم کند.اما برعکس عمل کرد و بازار هم واکنش منفی نشان نداد. در این باره به نظر می‌رسد که اعتماد بازار به اوپک‌پلاس تقویت شده است. اوپک در دسامبر ۲۰۲۰ برای قیمت‌ها، کف ۶۰ دلار در بشکه را تعیین کرد. حالا سقف هم گذاشته و بین ۶۰ تا ۷۰ دلار شرایط را به ثبات رسانده است. شاید این اعتماد بازار شرایط قیمتی را حمایت می‌کند.