ترانه بنی یعقوب
گزارش نویس
این ویروس جدید که آمد خیلی چیزها را عوض کرد؛ شما با این گزاره موافقید یا نه؟ اشتباه نکنید منظورم فقط ماسک زدن و تغییر الگوی ارتباطات و فاصله‌گذاری اجتماعی نیست، انگار سبک زندگی خیلی‌های‌مان هم با شیوع کرونا عوض شده. سهیلا می‌گوید کرونا باعث شد کلی از مصرف گرایی‌اش کم شود و کمتر خرید کند: «راستش هر وقت می‌رفتم دوری توی خیابان بزنم سر از یک پاساژ و مرکز خرید درمی‌آوردم و معمولاً هم دست خالی برنمی‌گشتم اما کرونا که آمد و چند ماهی قرنطینه بودم و خرید نکردم دیدم زندگی این طوری هم می‌گذرد. بعد کم کم سراغ کمد لباس‌هایم رفتم و دیدم چقدر لباس استفاده نکرده دارم. چقدر کیف و کفش دارم که فقط یک بار از آنها استفاده کرده‌ام. بعد با خودم تصمیم گرفتم خرید نکنم و سر قولم با خودم هم ماندم. اگر خرید ضروری داشته باشم انجام می‌دهم اما خرید هرازگاهی و اتفاقی را کاملاً کنار گذاشتم الان هم که نزدیک سال نو شده برخلاف هر سال تا حالا چیزی نخریده‌ام. انگار سال‌های قبل با خودم یک قرارداد نانوشته داشتم که حتماً در آستانه سال جدید خرید کنم. فکر می‌کردم سال نو است و خریدش، اما الان می‌بینم چه فکر بیهوده‌ای بوده. کرونا اگر برای من یک دستاورد مفید داشته هم همین بوده.»
مادر و پسر دولایه ماسک زده‌اند در یکی از مراکز خرید شرق تهران درحال خرید لباس می‌بینم‌شان؛ در روزهایی که کرونا بیداد می‌کند و ترس آن توی جان و دل همه هست. با این همه مرکز خرید کم رونق هم نیست. مادر و پسر نوجوانش توی دستشان چند پاکت خرید است. می‌گویند، خیلی باعجله خرید کرده‌اند و قصد دارند هرچه سریع‌تر از پاساژ بیرون بزنند. بیرون از مرکز خرید می‌گویند بعد از مدت‌ها وارد یک مرکز خرید شده‌اند و هول هولکی چند شلوار و بلوز برای پسر 18ساله خریده‌اند. مادر می‌گوید: «راستش ما از آنهایی هستیم که خیلی رعایت می‌کنیم کمتر در مراکز شلوغ و سربسته حضور پیدا می‌کنیم. خیلی‌ها باورشان نمی‌شود اما بعد از یک سال اولین باری است که به یک مرکز خرید آمده‌ایم و تقریباً نیم ساعته هم خرید کردیم. فقط امیدوارم خریدهایمان همان چیزی باشد که انتظارش را داشتیم. راستش انگیزه برای خرید خیلی نسبت به سال‌های قبل کمتر شده، یعنی از اسفند 98 الگوی رفتار خریدمان هم تغییر کرده. اصلاً بیشتر دوست دارم پول‌هایمان را پس‌انداز کنیم که اگر مشکل و مسأله‌ای در ارتباط با این بیماری پیش بیاید پول کافی داشته باشیم. مسأله دیگری هم که ذهنم را مشغول می‌کند این است که فکر می‌کنم خیلی‌ها این روزها اصلاً شرایط خرید ندارند. بیماری بیشتر شده و همه اینها را که می‌بینم فقط گرایش به خرید مایحتاج ضروری می‌بینم و تقریباً هیچ چیز غیرضروری نمی‌خرم؛ مثل همین حالا که پسرم واقعاً به این لباس‌ها نیاز داشت و برای خرید پا پیش گذاشتم. نمی‌دانم احساس می‌کنم ویروسی که دنیا را تسخیر کرده انگار روی علاقه‌های قبلی زندگی‌ام تأثیر گذاشته و تغییرشان داده. این واقعاً مسأله صرف بی‌پولی نیست. در خرید مواد غذایی هم همین طورعمل می‌کنم قبلاً خیلی بی‌محاباتر خرید می‌کردم انگار آدم نمی‌داند چه پیش می‌آید مثل اینکه در ابهام زندگی می‌کنیم و قدم‌هایمان را با احتیاط ‌تر برمی‌داریم، مثل اینکه برنامه‌ریزی برایمان سخت تر شده. دست‌کم روی سبک مصرف زندگی ما خیلی تأثیر داشته است.»
 فریده را در یک مرکز خرید در مرکز شهر تهران می‌بینم یک روسری خریده وقتی درباره تغییر الگوهای رفتاری‌اش بویژه خرید کردن بعد از شیوع کرونا می‌پرسم کمی فکر می‌کند: «راستش مصرف گرایی‌ام بعد از شیوع کرونا کم شده اما از نظر اقتصادی زندگی‌ام هیچ تفاوتی نکرده. مصرف‌گرایی کم شده چون مثلاً انگیزه‌ای برای خرید لباس میهمانی و کیف و کفش ندارم چون عملاً جایی نمی‌روم مثلاً الان این روسری را که دستم می‌بینی از سر نیاز خریده‌ام. تجربه زندگی من نشان می‌دهد با اینکه اصلاً خرج لباس و ظاهرم نکرده‌ام اما خرج‌های دیگرم به خاطر کرونا و ماندن در خانه خیلی زیاد شده، مثال واضحش را برایتان بگویم استفاده‌ام از اینترنت چند برابر شده. هفته‌ای 30 هزار تومان پول اینترنت می‌دهم. به‌خاطر ترس از کرونا دائم ویتامین و مکمل غذایی استفاده می‌کنم که همه گرانند. ماهانه حدود 400 هزار تومان خرج این داروها می‌کنم. پس نمی‌توانم بگویم مصرف‌گرایی کم شده فقط می‌توانم بگویم مصرف‌گرایی مدلش عوض شده. قبل از کرونا اگر من ترجیحم این بود لباس میهمانی بخرم الان ترجیح می‌دهم یک چیز مفیدتر بخرم تا مریض نشوم. منظورم این است مصرف‌گرایی برای من تغییر شکل داده. تازه کسانی را دور بر خودم می‌بینم که دائم درحال خرید آنلاین هستند. من فکر می‌کنم تنها سبک زندگی‌مان عوض شده.»
نفیسه در هلند زندگی می‌کند و معتقد است رفتار مصرف‌گرایی مردم در دوران کرونا در این کشور هم عوض شده است: «اینجا همه کافه‌ها و موزه‌ها و مکان‌های هنری و فرهنگی بسته‌اند و مردم کمتر پول خرج می‌کنند دیگر کنسرت و سینمایی در کار نیست ولی در مقابلش فرهنگ سفارش دادن آنلاین زیاد شده مردم هرچه بخواهند و نخواهند آنلاین سفارش می‌دهند و اینجا هم واقعاً همه چیز آنلاین پیدا می‌شود. این واقعاً نیاز به بررسی دقیق دارد که خرید آنلاین آیا واقعاً مصرف‌گرایی را جور دیگری نکرده؟»
مریم می‌گوید همیشه زمان رسیدن سال نو عادت داشته چند ظرف جدید یا لیوان چایی خوری جدید بخرد: «اینها را یک جور تغییر در زندگی‌ام می‌دانستم یک جور نو کردن. اما الان چون می‌دانم قرار نیست میهمانی به خانه‌ام بیاید این کار را نمی‌کنم چون همه چیز هم چند برابر قبل شده لزومی نمی‌بینم خرید جدید کنم به هر حال یک بخش خرید کردن هم برای این است که از میهمان پذیرایی کنیم. درباره لباس هم معمولاً لباس‌هایی مخصوص عید می‌خریدم اما الان لزومی نمی‌بینم یا خوراکی‌هایی که برای عید می‌خریدم مثل شیرینی و آجیل کاملاً از سبد مصرفی ما حذف شده است.»
 در خیابان سهروردی تهران مشغول خرید کاغذ دیواری است، مغازه‌هایی که همیشه نزدیک سال نو پر از آدم بود اما این روزها رونق زیادی ندارد. مرد می‌گوید: «فکر کردم امسال که کار خاصی برای عید نکرده‌ایم حداقل یک دیوار خانه‌مان را عوض کنیم. خودت ببین چقدر همه مغازه‌ها خلوتند انگار مردم حال و حوصله ندارند. راستش فکر می‌کنم بخش زیادی از مخارجی که می‌کردیم برای این بود که می‌خواستیم خانه‌مان را برای میهمان‌ها عوض کنیم. یک فایده کرونا کم شدن رفت و آمدها و چشم وهم چشمی‌ها است.»
علی در یکی از پاساژهای مرکز شهر تهران مغازه لباس فروشی دارد: «سال قبل ما و شب عید پارسال کاملاً از دست رفت یعنی از ابتدای اسفند که کرونا آمد همه چیز خراب شد. در طول سال هم مشتری‌های ما فقط براساس نیاز خرید کردند و من ندیدم کسی برای مسافرت داخلی و خارجی و میهمانی خرید کند. یعنی همه برحسب نیاز خرید می‌کردند. شب عید امسال مردم بیشتر خرید می‌کنند. من مشتری‌هایی را می‌بینم که دقیقاً یک سال و خرده‌ای است که ندیدم‌شان چون ما مشتری‌های ثابت زیاد داریم بعد ناگهان با قیمت‌هایی مواجه می‌شوند که تقریباً دوبرابر پارسال شده‌اند و از دست ماهم شاکی می‌شوند. همه اینها قدرت خرید را کم می‌کند یعنی شاید مسأله کم خرید کردن فقط کاهش مصرف‌گرایی نباشد چون درآمدها تغییر زیادی نکرده و از آنجایی که لباس هم جزو اقلام ضروری نیست راحت از سبد خرید مردم حذف می‌شود. امسال همچنان وضع بازار خراب است و ما شب عید مثل سال های قبل اصلاً نداریم و مردم -دست بالا- مثل مواقع عادی سال خرید می‌کنند. برخی شاید وقتی به مراکز خرید می‌آیند جمعیت زیادی را ببینند اما من می‌گویم 80 درصد جمعیتی که در مراکز خرید می‌بینیم تماشاچی هستند یا چیزهای خیلی دم دستی می‌خرند که فقط دست خالی برنگردند.»
 هرچقدر هم بخواهیم انکار کنیم کرونا خیلی چیزها را عوض کرده نه تنها در این یک سال خیلی‌هایمان خودمان را با شرایط موجود تطبیق دادیم که مجبور شدیم در زندگی گذشته‌مان هم بازنگری کنیم حالا چقدر این اثرات در دنیای پس از کرونا باقی خواهد ماند، هنوز کسی نمی‌داند.