سهیلا یادگاری
 خبرنگار
«در ابتدای دولت یازدهم 2100 کیلومتر آزادراه در کشور وجود داشت اما در پایان دولت آزادراه‌های کشور از 3100 کیلومتر عبور خواهد کرد یعنی یک رشد 50 درصدی در شبکه آزادراهی کشور خواهیم داشت.»
 با وجود تحریم و کند شدن روند سرمایه‌گذاری خارجی، توسعه زیرساخت‌ها در حوزه حمل‌ونقل براساس آمار، در چند سال اخیر روند رو به رشدی داشته است. برای مثال در 8 سال 50 درصد احداث آزادراه افزایش یافته است. محمد اسلامی، وزیر راه و شهرسازی می‌گوید حمل‌ونقل کشور بویژه در بخش زیرساختی در 8 سال متحول شده است. متن مصاحبه «ایران» با وزیر راه و شهرسازی را در زیر می‌خوانید.

شما در مصاحبه‌ای با روزنامه ایران برنامه خود را در حوزه حمل‌و‌نقل، تکیه بر حمل‌ونقل هوشمند نام بردید. آیا توانستید این برنامه را پیش ببرید؟ در کدام حوزه حمل و نقلی بیشتر از زیرساخت‌های دانش بنیان استفاده می‌شود؟
وقتی صحبت از حمل‌ونقل هوشمند می‌کنیم هم زیرساخت در حوزه راه و هم سیستم‌های پایش، کنترل و سیستم جامع و یکپارچه حوزه لجستیک، مورد نظر است؛ یعنی از مبدأ تا مقصد جابه‌جایی بار و مسافر در یک فرایند تعریف شده، با استفاده بهینه از زمان و منابع، به گونه‌ای مدیریت کرد که ایمنی، بهره‌وری و اعتماد به عملکرد در یکجا قابل پایش و رؤیت مستمر باشد. تفاوت این روند با گذشته این است که بازیگران زیادی در صحنه حمل‌ونقل بودند که درآمدهای زیادی داشتند اما هیچ کدام مسئولیتی نداشتند و عملاً به جای اینکه تأثیر‌گذار و پیش برنده اهداف باشند بر مشکلات حمل‌ونقل اضافه می‌کردند.
این تغییر روند از وضعیت سنتی به پیشرفته در قالب این 3 مشخصه، از مشخصه‌های نظام هوشمند است. در دهه فجر از 31 سامانه در همین راستا رونمایی شد. گام تکمیلی برای ساماندهی نظام حمل‌ونقل را که در قالب شرکت‌های بزرگ و کارآمد است تا پایان دولت، به انتها می‌رسانیم. در این نظام، عملکرد ناوگان تا انتهای فرسودگی ادامه نخواهد داشت. فرسودگی مخاطراتی برای ایمنی حمل‌ونقل و همچنین افزایش آلاینده‌ها دارد. با ساماندهی نظام حمل‌ونقل دیگر مخاطراتی که ناشی از فرسودگی ناوگان است، رخ نخواهد داد. فعالیت ناوگان در یک چرخه تعریف می‌شود و در آن چرخه ناوگان عمر مجاز دارد، بعد از گذراندن عمر مجاز، ناوگان جدید باید به‌صورت اتوماتیک جایگزین شود. این نوع شیوه مدیریت کمک می‌کند سیاست‌ها همیشه مشخص و برنامه‌ها پایدار باشد. مدیریت اگر بر این ریل باشد نتایج مورد انتظار برای مسافران و هم در بخش کالا به‌دست می‌آید و رضایت عمومی ارتقا پیدا می‌کند.
یعنی تا سال 1400 برنامه سامانه‌های هوشمند حمل‌ونقل کامل می‌شود؟
در فرصت باقیمانده دولت، پیاده‌سازی نظام جدید حمل‌ونقل و کامل شدن چرخه نرم افزاری و سخت افزاری انجام می‌شود. در این فرایند تحولی، نظام جدید حمل‌ونقل با پایلوت‌سازی که در حال انجام است، اجرا می‌شود. با سامانه‌های هوشمند حمل‌ونقل، برای مثال وضعیت اسفبار بارگیری در بنادر متحول شده است. در بندر شهید رجایی، کامیون‌ها برای بارگیری شاید 2 هفته هم معطل می‌شدند، نوسانات و مفاسد در این فرایند بود اما با نظام جدید همه این مشکلات دگرگون شده است. در حال حاضر در بندر شهید رجایی یک کامیون حداکثر 24 ساعت معطل می‌ماند، تمام اطلاعات مربوط به بار و بارگیری با پیامک به راننده ارسال می‌شود. بندر شهید رجایی و بندر امام به‌عنوان پایلوت، در اجرای برنامه جدید نظام حمل‌ونقل وارد شده‌اند. این برنامه در حال تسری یافتن به بنادر دیگر است. نظام جدید حمل‌ونقل تا پایان دولت در تمام بنادر اجرا می‌شود. گام بعدی اجرای سامانه‌های اطلاعات یکپارچه در پایانه‌های مرزی برای ترانزیت است. یکی از گرفتاری‌های تجارت کشوردر پایانه‌های مرزی نبود این اطلاعات یکپارچه است. تراکم و توقف زیادی در پایانه‌های مرزی داریم و همه دستگاه‌ها، رویه‌های کنترلی خود را در پایانه‌ها انجام می‌دهند که باعث توقف هزاران دستگاه کامیون در پایانه‌های مرزی می‌شود.
 پایلوت ساماندهی پایانه‌های مرزی از مرز بازرگان در روزهای آینده شروع می‌شود و به ترتیب در سایر پایانه‌ها هم اجرا می‌شود. برنامه این است که پایانه مرزی فقط محل عبور باشد و محل بازرسی و کنترل قرار نگیرد. بازرسی و کنترل را به پس کرانه‌ها انتقال می‌دهیم. در همین دولت این برنامه گسترش پیدا می‌کند؛ البته بخشی از برنامه نیازمند زیرساخت‌ها است. اولویت در این دولت ساماندهی پایانه‌های اصلی مرزی است که بیشترین تردد را داریم. ساماندهی پایانه‌ها در طول سال 1400 در پایانه‌های دیگر اجرا می‌شود.
 عملکرد حوزه زیرساخت حمل‌ونقل در 8 سال گذشته را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ اهداف برنامه‌ای در این مدت محقق شده است؟
 با توجه به افزایش تقاضا برای سفر و جابه‌جایی بار که متأثر از تحرک اقتصادی است، در کشور در حال حاضر حداقل در هفته 12 میلیون تن بار با بارنامه در جاده‌های کشور جابه‌جا می‌شود. ما حتی در برخی روزها، به جابه‌جایی روزی 2 میلیون تن بار هم رسیدیم که این عدد قابل ملاحظه‌ای است. اگر این عدد را با سال‌های قبل مقایسه کنیم در زمان‌هایی رشد حمل را تا 50 درصد مشاهده می‌کنید. این نشان از افزایش تولید، افزایش تحرک در اقتصاد، افزایش صادرات و واردات کشور است. افزایش رشد تجارت و جابه‌جایی ایجاب می‌کرد که ظرفیت جاده‌ها را هم ارتقا بدهیم به‌همین دلیل در دولت یازدهم و دوازدهم سالانه حداقل 800 کیلومتر بزرگراه به بزرگراه‌های کشور اضافه شده است. با این آمار می‌توان گفت روزانه 3 کیلومتر به بزرگراه‌های کشور اضافه شده و این دستاورد بزرگی است که در دولت یازدهم و دوازدهم محقق شده است.
در ابتدای دولت 12500 کیلومتر بزرگراه در کشور داشتیم این عدد تا اواسط سال آینده از 20 هزار کیلومتر عبور خواهد کرد. این یک رشد قابل ملاحظه‌ای است که در توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل و بخصوص با اولویت محورهای شریانی و کریدورها اتفاق افتاده است. موضوع دوم توسعه راه‌های ترانزیتی است. بسیاری از راه‌ها و کریدورهای شرق - غرب و کریدورهای شمال- جنوب به دلایلی به مرزها متصل نشده بود و براساس برنامه‌ای که طراحی کردیم اتصال کریدورهای ارتباطی به مرزها در حال انجام است. بخشی از این برنامه به انتها رسیده، بخشی هم در حال اجراست و بخشی هم در دست برنامه قرار گرفته است و به این ترتیب تمام کریدورهای کشور به پایانه‌های مرزی متصل می‌شود تا آمد و شد ترانزیتی ما از بستر ترانزیتی مناسب و با ظرفیت بالا به راه‌های بین‌المللی متصل شود. این برنامه گام دوم توسعه راه‌های کشور بود تا به کریدورهای وروردی یا خروجی ترانزیت توجه شود.
در ابتدای دولت یازدهم 2100 کیلومتر آزادراه در کشور وجود داشت اما در پایان دولت آزادراه‌های کشور از 3100 کیلومتر عبور خواهد کرد یعنی یک رشد 50 درصدی در شبکه آزادراهی کشور خواهیم داشت. شبکه آزادراهی در محورهای کریدوری شمال - جنوب و شرق - غرب ما تعریف شده است. حداقل 3000 کیلومتر آزادراه دیگردر دست مطالعه و اجرا داریم که در آینده در مدار قرار خواهد گرفت و کریدور شمال - جنوب و شرق- غرب با شبکه آزادراهی تکمیل ‌می‌شود. تکمیل شبکه‌ها باعث می‌شود که راه ابریشم از مسیر کشور ما هم تکمیل شود. آزادراه جنوبی تهران هم بخشی از راه ابریشم است که سهم بزرگی در جابه‌جایی سالانه 30 میلیون تن بار و 30 میلیون مسافر دارد. در بخش بنادر، ظرفیت بنادر در ابتدای دولت یازدهم 180 میلیون تن بود و این ظرفت در نیمه سال آینده و با پایان فرصت خدمت دولت دوازدهم از 285 میلیون تن عبور خواهد کرد، یعنی حدود 100 میلیون تن ظرفیت‌سازی در توسعه بنادر داشتیم. این ظرفیت‌سازی با رویکرد تبدیل بنادر به بنادر نسل سوم خواهد بود. در بنادر نسل سوم، بنادر فقط محل تخلیه و بارگیری نیستند بلکه محل تولید بار هم هستند. ظرفیت‌هایی در بنادر ایجاد می‌شود که به تولید محصولات صادراتی یا پردازش و فرآوری محصولات دیگری را که قابلیت عرضه به بازار داخل یا بازار صادراتی مجدد دارد در دستور کار قرار دادیم. این اقدامات از عوامل شتابدهنده به توسعه بنادر کشور بوده که اتفاق بزرگی در حوزه حمل‌ونقل دریایی و امور بنادر است.
نکته مهم دیگر بحث توسعه راه‌آهن و شبکه ریلی کشوراست. طبق تأکیدات قانون برنامه باید سهم راه‌آهن در جابه‌جایی‌ها به 30 درصد برسد. افزایش خطوط، افزایش ظرفیت خطوط، اتصال به مراکز تولید بار در زمره سیاست‌های وزارت راه و شهرسازی بوده که در این راستا اقدامات زیادی صورت گرفته است. وضعیت شبکه ریلی کشور در اول دولت یازدهم 10 هزار و 700 کیلومتر بوده و تا پایان سال آینده از 14000 کیلومتر عبور خواهد کرد. 5 استان در این دولت به شبکه ریلی متصل شد و تا پایان دولت 4 استان دیگر هم به شبکه ریلی متصل خواهند شد. خط دوم بافق به زرین شهر، خط دوم کرج - قزوین و قزوین به زنجان هم سال آینده افتتاح خواهد شد. همچنین برنامه دیگر ما اتصال ریل به مراکز تولید و بار است. 9 کارخانه در دهه فجر افتتاح شد که به خط آهن متصل است و از این مسیر ریلی 5.5 میلیون تن بار جذب می‌شود. در حال حاضر ظرفیت جابه‌جایی بار از راه‌آهن 50 میلیون تن در سال است که برنامه رساندن آن به 100 میلیون تن است. همچنین در مسیرهایی که راه‌آهن وجود دارد سهم 30 درصدی راه‌آهن را باید عملیاتی کنیم. این برنامه در دو سال آینده قابل انجام و تحقق خواهد بود. در بحث نوسازی ناوگان جاده‌ای، دریایی و ریلی گام‌های متفاوتی را برداشتیم و پروژه‌های گوناگونی را اجرا کردیم. در بخش ریلی در دو سال گذشته هیچ‌گونه محصولی از خارج وارد کشور نشده است. صنایع داخلی همه به‌کار گرفته شدند، این دو سال، شاید جزو اولین سال‌هایی بود که پس از سال‌ها، صنایع ریلی دارای سفارش بودند اگرچه ظرفیت آنها کامل جذب نشد ولی بدون سفارش هم نبودند و عملاً سال خوب و پرظرفیتی را نسبت به گذشته تجربه کردند. حدود 1600 دستگاه انواع واگن باری و مسافری و لکوموتیو را در سال‌های 98 و 99 در اختیار ناوگان ریلی کشور گذاشتیم که در داخل ساخته شده است. موضوع مهم دیگر نوسازی 1000 فروند شناور سنتی است.
ساخت و توسعه راه‌ها و افزایش بهره‌وری آنها بدون توسعه و نوسازی ناوگان تحقق پذیر نیست. با توجه به فرسودگی ناوگان باری جاده‌ای، در کنار گسترش راه‌ها، برنامه‌ای برای نوسازی ناوگان دارید؟
 ناوگان جاده‌ای در اولویت نوسازی قرار دارد، 55 هزار کشنده بالای چهل سال داریم که بخشی از آنها با توجه به فرصت قانونی بند 3 ماده 30 قانون احکام دائمی، که کشنده‌های سه سال کارکرده برای واردات مجاز است، جایگزین می‌شود؛ این برنامه شروع شده است. در کنار واردات کامیون قراردادهایی هم برای ساخت و حمایت از تولید کامیون در داخل داریم و با خودروساز‌ها هم تفاهمنامه امضا شده است.
به اهمیت توسعه زیرساخت‌ها اشاره کردید. با توجه به افتتاح آزادراه غدیر، اهمیت این آزادراه از نظر موقعیت لجستیکی و ترانزیتی برای کشور چیست؟
 آزادراه غدیر یک آزادراه ترانزیتی است که بخشی از راه ابریشم در شبکه آزادراهی کشور به‌طول حدود 158 کیلومتر است. این آزادراه از استان‌های قزوین – مرکزی – البرز و تهران عبور می‌کند. آزادراه غدیر یکی از افتخارات کشور و یک ابرپروژه است. برای اولین باردر کشور در بخش آزادراه، یک پروژه در یک دولت مطالعه، طرح‌ریزی و ساخته می‌شود و به افتتاح می‌رسد. به این ترتیب دولت آینده وارث ادامه ساخت آزادراه نیست. در 5 سال این آزادراه با ارزش سرمایه‌گذاری 7000 میلیارد تومان احداث شد. موضوع حائزاهمیت در ساخت آزادراه غدیر این است که غدیر با 5 کریدور شمالی -جنوبی ارتباط دارد و توزیع ترافیکی - ترانزیتی کشور از جنوب به شمال و از شرق به غرب را مدیریت خواهد کرد. آزادراه غدیر سهم زیادی در کاهش بار ترافیکی اتوبان تهران – کرج – قزوین و همچنین اتوبان آزادگان در تهران خواهد داشت. مردم این مناطق با افتتاح این آزادراه رنج کمتری را در تردد روزانه خواهند داشت. حداقل 14 استان روزانه در این مسیر گرفتار بودند، اما آزادراه غدیر موجب می‌شود که هم کاهش مصرف سوخت و هم کاهش زمان سفر داشته باشید. یکی از نکات برجسته دیگر این آزادراه این است که سهم مهمی در پدافند غیرعامل و ایمنی تهران دارد. با اتصال به مرکز لجستیکی پیرامون بار لجستیکی از مناطق جنوبی شهر، شرق و غربی تهران به این محور منتقل می‌شود. می‌توان گفت آزادراه غدیر آسایش و آرامش را برای مرکز کشور بویژه در پایتخت به‌وجود می‌آورد.