زهره محقق هرندی
ترجمه و تدوین
کووید 19 ویروسی که حدود یک سال است زندگی مردم دنیا را تحت تأثیر قرار داده تا کنون بیش از صد میلیون نفر را مبتلا کرده و جان بیش از دو میلیون نفر را هم گرفته، حالا تبدیل به بزرگترین چالش حال حاضر دنیا شده است. شواهد از تأثیر اندک کووید 19 بر مرگ و میر کودکان و نوجوانان حکایت دارد، با این حال نمی‌توان اثرات غیر‌مستقیم ناشی از ضعف نهادهای بهداشتی و درمانی برای پیشگیری از گسترش بیماری در بین کودکان را نادیده گرفت؛  در اکثر کشورهای فقیر، نارسایی سیستم واکسیناسیون در برابر بیماری‌های عفونی همواره موجب بالا رفتن مرگ‌ و‌ میر در کودکان بوده است، به عنوان نمونه، کشور پهناور هند با یک میلیارد و سیصد میلیون جمعیت که همواره بستر مناسبی برای شیوع و همه‌گیری انواع بیماری‌های عفونی بوده است، هم‌اکنون نیز در رویارویی با کووید 19 با کمبود امکانات بهداشتی و خدمات سیستم پزشکی مواجه است. بر‌اساس یک مطالعه تحقیقی در هندوستان، میانگین روزهای بستری بیماران فوت شده در بیمارستان‌های هند تنها پنج روز است که در مقایسه با مدت دو هفته بستری در کشورهای پیشرفته  می‌تواند بیانگر محدودیت دسترسی به امکانات بهداشتی و بیمارستانی در هند باشد. این مطالعات همچنین بر امکان شیوع بیشتر کرونا در بین کودکان و نوجوانان در هر سن تأکید دارد.
در ابتدای همه‌گیری ویروس، بسیاری معتقد بودند که کودکان به این بیماری مبتلا نمی‌شوند، اما بعد از مدتی پزشکان شاهد ابتلای کودکان و نوجوانان نیز بودند، البته تحقیقات بیانگر این است که بروز علائم و نشانه‌های بیماری در کودکان و نوجوانان خفیف‌تر از بزرگسالان است و معمولاً با علائمی همچون سردرد، بی‌اشتهایی، ضعف، آبریزش بینی، تب و گاهی اسهال خودنمایی می‌کند. با این حال امکان بروز علائم شدید در کودکان و نوجوانان وجود دارد. همچنین، کودکان و نوجوانان می‌توانند ناقل ویروس باشند. بنابراین مهم‌ترین اقدام پیشگیرانه در این رابطه قرنطینه و جدا کردن کودکان و نوجوانان دارای علائم از دیگران است.
اخیراً شاهد شیوع انواع جهش‌یافته‌ای از ویروس کووید 19 در انگلستان و آفریقای جنوبی بوده‌ایم. این جهش‌ها می‌تواند موجب تسریع همه‌گیری ویروس کرونا در سراسر جهان شود؛ در نوع جهش‌یافته ویروس، برخلاف نوع قبلی کودکان هم به همان سرعت و نسبت بزرگسالان در معرض ابتلا به ویروس کووید 19 قرار دارند.
آخرین گزارش‌ها و یافته‌های پژوهشگران دانشگاه آکسفورد حاکی از آن است که ویروس انگلیسی قدرت انتقال بسیار بالایی دارد. نیل فرگوسن پروفسور بیماری‌های عفونی و اپیدمیولوژیست در کالج سلطنتی لندن می‌گوید که در نوع جهش‌یافته ویروس، میل و رغبت طبیعی بالاتری نسبت به مبتلا کردن کودکان وجود دارد. او می‌گوید اگرچه ما هنوز به رابطه علت و معلول خاصی در این مورد برخورد نکرده‌ایم ولی داده‌ها و آمار به نوعی این ادعا را ثابت می‌کند. با این حال ما همچنان نیازمند تحقیقات بیشتر در زمینه چگونگی تغییر رفتار ویروس کرونا در آینده هستیم. تاکنون با مطالعه رفتار ویروس جهش‌یافته دریافته‌ایم که راه انتقال ویروس به سلول‌ها تغییر کرده است. بنابراین با توجه به الگوی تغییر رفتار ویروس انتظار می‌رود که در آینده کودکان و نوجوانان بیشتری در معرض ابتلا به ویروس کووید 19 قرار گیرند.
آخرین تخمین‌ها از اداره ملی آمار انگلستان نشانگر این است که گسترش ابتلا به بیماری کرونا در میان دانش‌آموزان مقطع متوسطه بیشتر شده است. به همین دلیل به تازگی دولت انگلستان اقدام به انجام تست‌های تشخیصی بیشتری برای دانش‌آموزان کرده است تا با شناسایی موارد مثبت و قرنطینه بموقع آنها، از انتشار بیشتر ویروس در جامعه و بخصوص در میان افراد آسیب‌پذیر جلوگیری شود.
در جمهوری ایرلند هم موارد تأیید شده کووید 19 در کودکان و نوجوانان در طول ماه‌های اکتبر و نوامبر 2020 افزایش چشمگیری داشته است. بر اساس گزارش آمار رسمی روزانه مرکز سلامت ایرلند، از میان تمام موارد ابتلا در کودکان و نوجوانان، حدود 54% مربوط به ماه‌های اکتبر و نوامبر است.  
 این 54% شامل 3163 کودک و نوجوان تا سنین 14 سال است. گزارش مربوطه به ماه اکتبر 2020 است که مصادف با دومین ماه بازگشایی مدارس، بعد از موج اول ویروس کروناست.
آخرین یافته‌ها در امریکا مربوط به ماه جاری (ژانویه 2021)، نشان از نقش کودکان به عنوان ناقلان ویروس کووید 19 دارد. بر‌اساس تحقیقات آکادمی بیماری‌های کودکان، موارد ابتلا به کرونا در ازای هر صد هزار کودک در امریکا با روند افزایش چشمگیری رو به رو بوده است. این آمار از فقط 13 مورد در ماه آوریل 2020، به 2800 مورد در انتهای سال رسیده که با توجه به درصد موارد ابتلا در میان کودکان و نوجوانان، شاهد تفاوت معناداری نسبت به گذشته هستیم. همچنین موارد بستری کودکان از 0.8 درصد در ماه مه‌2020، به 1.8 درصد در دسامبر 2020 رسیده است.
نمودار بالا نشان‌دهنده تعداد موارد کووید 19 در هر صدهزار کودک و همچنین درصد تمام موارد ابتلا در بازه زمانی 16 آوریل تا 31 دسامبر 2020 در ایالات متحده امریکا است. همچنین گزارش‌های اخیر مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها، رشد ابتلا به کرونا در کودکان زیر 17 سال را نشان می‌دهد.
هدف این گزارش‌ها، اطلاع‌رسانی به مسئولان بهداشت کودکان و نوجوانان و فراهم آوردن اطلاعات به روز شده درباره کودکان مبتلا  یا مشکوک به کووید 19 و مراقبت از آنان در طول پاندمی است؛ داده‌های میدانی مربوط به میزان بستری هفتگی ناشی از کرونا نشان می‌دهد که درصد بستری در میان کودکان و نوجوانان، در مقایسه با بزرگسالان پایین است، اما آمار بستری کودکان روند افزایشی داشته است و از هر سه کودک بستری شده به علت کرونا، یک نفر به بخش مراقبت‌های ویژه فرستاده می‌شود که این تقریباً مشابه آمار بزرگسالان است.
دفتر تخمین میزان مرگ‌ و‌ میر کودکان در آژانس بین‌المللی سازمان ملل در اداره یونیسف نیز در حال حاضر مشغول برآورد اثرات کووید 19 روی مرگ و میر کودکان و نوجوانان است و این نتایج را در برآوردهای آینده خود نیز لحاظ خواهد کرد.
بر‌اساس گزارش‌های یونیسف، کودکان بزرگترین قربانیان کرونا در جهان هستند. همه کودکان و نوجوانان در هر سن و در همه کشورها به شکلی تحت تأثیر همه‌گیری ویروس کووید 19 قرار دارند. با این حال، تأثیرات ویروس کرونا بر زندگی کودکان و نوجوانان در مناطق مختلف جهان متفاوت است. کودکان و نوجوانان در کشورهای فقیر و در حال توسعه، متحمل رنج‌های اجتماعی و اقتصادی بیشتری شده‌اند. به هرحال کووید 19 یک بحران جهانی است و ممکن است بسیاری از کودکان و نوجوانان در سطح جهان برای مدت‌های طولانی تحت تأثیر پیامدهای منفی این پاندمی باقی بمانند.

فریبا خان احمدی
خبرنگار
صدای بگومگوی مرد جوان با زن سن و سال‌داری محوطه بیمارستان را پر کرده است. داخل بیمارستان مرکز طبی کودکان شلوغ است. زن و مردی در حال مشاجره هستند. چند نفری هم می‌خواهند آنها را از هم سوا کنند. مرد صدایش را انداخته توی سرش و عربده می‌کشد: «به چه حقی بچه منو بردی بازار؟ عرشیا کرونا گرفته. خوب شد؟ خوب شد؟ به‌خاطر شما که بری بازار خرید کنی چرا بچه منو با خودتون بردین؟ اگه براش اتفاقی بیفته کی می‌خواد جواب بده؟» مرد مدام فریاد می زند و خونش به جوش آمده، انگار خون دیگر به مغزش نمی‌رسد، آنطرف زن جوان که گویا همسرش است رنگ و رو به رخسار ندارد؛ مثل گچ دیوار سفید شده است. یکی از خدمه  بیمارستان می‌گوید از این دعواها هرازگاهی توی اورژانس رخ می‌دهد، زمانی که تست کرونای بچه‌ها مثبت می‌شود، پدر یا مادر تقصیر را می‌اندازند گردن هم و دعوایی می‌شود که گاهی بخش را به هم می‌ریزند. بهانه ما برای تهیه گزارش از دو بیمارستان ویژه کودکان در تهران اظهارات سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا  است علیرضا رئیسی هفته گذشته اعلام کرده بود موارد بستری ۵ تا ۱۷ سال ناشی از کرونای انگلیسی در کشور افزایش پیدا کرده و از حدود ۴ درصد قبلی در تهران به ۱۱ درصد رسیده و در رده کودکان زیر ۱۲ سال موارد مراجعه سرپایی و بستری افزایش پیدا کرده است. همچنین نادر توکلی معاون درمان ستاد ملی مقابله با کرونا هفته پیش در گفت‌و‌گو با ما از افزایش آمار مبتلایان در محدوده سنی ۱۰ تا ۲۰ سال خبر داد. او گفت: آمارهای ما نشان می‌دهد روند ابتلا درافراد ۱۰ تا ۲۰ سال از میزان ۶.۵ درصد به ۱۰ درصد رسیده است. این رقم در افراد ۳۰ تا ۴۰ سال از ۲۵ درصد به ۲۸ درصد افزایش یافته است با این حال بیشترین افزایش ابتلا را در گروه سنی ۱۰ تا ۲۰ سال شاهد هستیم که شاید بخشی از آن منتسب باشد به کاهش سن بروز بیماری بر اثر ابتلا به ویروس جهش‌یافته یعنی همان نکته‌ای که خیز چهارم را به مسأله نگران‌کننده بدل کرده است.

جدال کودکان زیر 12 سال با عواقب ویروس کرونا در بیمارستان مفید
برای بررسی این موضوع سری به اورژانس بیمارستان مفید ویژه کودکان در خیابان شریعتی زده‌ایم. قسمت اورژانس بیمارستان شلوغ است البته نه به اندازه بیمارستان‌های بزرگسالان. تخت‌های اورژانس تقریباً پر است. بچه‌های قد و نیم‌قد از تهران و شهرهای دیگر روی تخت‌ها دراز کشیده‌اند. به چندتایی از آنها سر زدم. یکی از بچه‌ها که 11 سال دارد از شهر چالدران به همراه پدرش آمده است. امیررضا چند روز است که گوش درد دارد. پزشک پس از معاینه اولیه آزمایش آنتی بادی می‌نویسد. پدرش با تعجب روبه همسرش می‌گوید؛ مگر گوش درد هم جزو علائم کروناست؟ مادر با چشم‌های کم رمق تکیه داده به دیوار. گردنش را خم می‌کند:« شاید در عقدکنان محمدرضا گرفته است. ماسک هم که نداشت. میهمان‌ها هم زیاد بودند یک هفته بعد از میهمانی امیررضا تب مختصری کرد احتمال دادم سرماخوردگی ساده است.» امیررضا که بافت راه راهی تنش کرده لابه لای صندلی‌های اورژانس وول می‌خورد دستش را بالا می‌برد و گوشش را مدام می‌خاراند. آنقدر بی‌حوصله است که فکر می‌کنی درد گوش یک لحظه هم رهایش نکرده است. می‌پرسم امیررضا در مورد کرونا چیزی می‌دونی؟ زل می‌زند به چشم‌هایم: «بله خانم. باید دست‌هامون و با آب و صابون بشوییم. ماسک بزنیم. ما همه‌اش خونه بودیم. جایی هم نمی‌رفتیم. فقط یک بار رفتیم ماکو عروسی پسرعموم. اونجا هیشکی کرونا نداشت. مامانم میگه اگه کرونا باشه همونجا گرفتم.» پدر امیررضا پشت گوشی تلفن با زبان آذری می‌گوید: «قبلاً می‌گفتن بچه‌ها کرونا نمی‌گیرن ما اینجا که اومدیم دیدیم وضع اونطور که میگن نیست اتفاقاً تعداد بچه‌هایی که اورژانس اومدن و دکترها برایشان آزمایش کرونا نوشتند زیاده.»
کنار اتاق تریاژ که درش نیمه باز است زن جوانی با دختر 4 ساله‌اش منتظر ایستاده‌اند تا نوبت ویزیت‌شان برسد. نرگس و دخترش هلیا از شهریار به اینجا آمده‌اند. دختربچه نای سرپا ایستادن ندارد. شکمش را گرفته و هر چند لحظه یکبار چادر مادرش را می‌کشد و می‌گوید شکمش درد می‌کند. هلیا کوچولو به گفته مادرش دو هفته پیش کرونا گرفته بود و حالا بعد از گذراندن روزهای قرنطینه دوباره دچار اسهال و استفراغ شده است. نرگس می‌گوید: «هلیا چند روزه که هر چی می‌خوره بالا میاره. اسهال هم شده. «جواب آزمایش پی سی آر هلیا منفی شده اما آنتی بادی مثبت است و بیماری در مرحله عفونت اولیه گزارش شده است. نرگس بی‌تاب است چهار روز بیشتر است که هلیا علائم شدید گوارشی دارد. نرگس یک دست را روی دست دیگر می‌کوبد به نشانه ترس و نگرانی.: «ما خیلی رعایت می‌کردیم کسی به خانه ما نمی‌آمد. جز خانه پدر و مادرم هیچ جا رفت و آمد نداشتیم! هر چی فکر می‌کنم کجا مریض شده چیزی به ذهنم نمی‌رسد. دو سه بار فقط برایش از سر کوچه مون ساندویچ خریدم. «مادر به فکر سرماخوردگی بود قبلاً هم این حالت‌ها را در هلیا دیده بود:« اینجا مثل اینکه تست خون از بچه‌ها می‌گیرند و می‌گن کرونا داره یا نه. ما قبلاً تست حلق دادیم منفی بود. الان هم که ثانیه به ثانیه پدرش زنگ می‌زند و می‌گوید اگر کرونا باشد خودت هم خانه نیا. منو مقصر می‌دونه میگه تو راه افتادی تو خیابون‌ها. واجب بود بچه رو با اتوبوس تا تهران خونه پدر و مادرت ببری.»
صدرای 6 ساله هم دقیقاً همین علائم را دارد. مادرش نگران حال اوست. چند هفته پیش که برای چشم روشنی به منزل جدید دایی اش در شهرک پرند رفته بودند همانجا کرونا گرفت. چند روز بعد کمی سرفه و تب داشته ولی تست پی سی آر نشان نداده که کرونا دارد ولی تست آنتی بادی که هفته پیش انجام شده حاکی از آن بوده صدرا کوچولو کرونا داشته و متوجه نشده‌اند ولی حالا به التهاب شکمی شدید دچار شده طوری که مادرش از شدت نگرانی او را برای بستری شدن به بیمارستان آورده است.
باید گفت بیشتر کودکانی که در بخش اورژانس هستند در دو طبقه‌بندی باید گنجاند، آنهایی که کرونا گرفته‌اند و آنهایی که کرونا را پشت سر گذاشته‌اند و اکنون با عوارض ثانویه یعنی التهابات شکمی و گوارشی و چشم و گوش دوباره راهی بیمارستان شده‌اند.
کاظمی یکی از پرستاران اورژانس در پاسخ به سؤال من که تعداد مراجعان به اورژانس نسبت به پیک اول و دوم چقدر افزایش یافته و اینکه علائم کرونا در کودکان چگونه است، می‌گوید: «دو هفته‌ای است که بیماران کووید زیاد شده‌اند با هر علائمی بچه‌ها را می‌آورند سردرد، تشنج. علائم تنفسی و گوارشی.»
او می‌گوید: «معمولاً وقتی بچه‌ها را به اورژانس بیمارستان می‌آورند جواب تست پی سی آرشان منفی می‌شود ولی در تست آنتی بادی مشخص می‌شود که کودک کرونا داشته است. اما عوارض این کرونای تقریباً بی‌سر و صدا بعداً مشخص می‌شود مثل التهابات شکمی و گوارشی یا عفونت گوش یا ورم صورت و سرگیجه و تشنج و دیگر که گاهی صدمات ناخوشایندی به این بچه‌ها می‌زند.»
در حالی که پرستارها و دو پزشکی که در اورژانس حضور دارند در حال رسیدگی به وضعیت کودکان هستند، چند کودک دیگر همراه با خانواده‌‌شان برای ویزیت شدن به اورژانس وارد می‌شوند. علائم تقریباً یکی است؛ سردرد و سرگیجه، تهوع و اسهال.
مادرها از بی‌تابی بچه‌ها خسته و کلافه شده‌اند. صدای سرفه‌های شبیه به ناله کودکان داخل فضای اورژانس پیچیده. بین همه بچه‌هایی که به اورژانس مراجعه کرده‌اند حال حلمای 5 ساله نسبت به بقیه نامساعد‌تر است. تبش به سختی پایین می‌آید. پزشک اورژانس می‌گوید: «این کودکان را با حال بد به بیمارستان می‌آورند درست وقتی که چند روزی از بیرون‌روی و تب بچه‌ها گذشته. به خیال اینکه اینها علائم شایع سرماخوردگی دوران کودکی هستند. «دکتر، حلما را معاینه می‌کند و پاسخ همانی است که به بقیه داده است؛ عوارض التهابی پس از کرونا و باید این دوره هم با کمک دارو بگذرد. «چند دقیقه بعد حلما روی تخت ایزوله اورژانس بستری می‌شود. اشک ته چشمان مادرش جمع می‌شود.: «ماه پیش تولد دختر همسایه بالایی‌مون بود. ما رو هم دعوت کرده بودند. نمی‌خواستیم برویم. صدای دست و جیغ و هورا و تولد تولد گفتن هاشون آنقدر بلند بود که حلما اصرار کرد که باید برویم. بچه است دیگر دلش میهمانی و جشن تولد می‌خواهد. تعداد مهموناشون 20 نفر هم نمی‌شد. چند روز بعد ساکنان ساختمان‌مان می‌گفتند آقای غلامی که تولد دخترش دعوت بودیم، کرونا گرفته.»
بیشتر پدران و مادرانی که بچه‌هایشان را به این بیمارستان آورده‌اند عنوان می‌کنند که دلیل بیماری فرزندانش‌شان، سهل‌انگاری آنها بوده چراکه نباید کودکان خود را به میهمانی، رستوران و اماکن شلوغ و پررفت و آمد می‌بردند.
دکتر فرید ایمان‌زاده که تا دو هفته پیش ریاست بیمارستان کودکان مفید را بر عهده داشت به «ایران» می‌گوید: «ما در چند روز گذشته بیش از ۲۰ نوزاد زیر ۲۸ روزه که به کرونا مبتلا شده‌اند در بیمارستان بستری کرده‌ایم که بسیاری از آنها هم بیماری زمینه‌ای نداشته‌اند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد کودکان معمولاً از طریق یکی از اقوام یا آشنایان خود به کرونا مبتلا می‌شوند و افزایش ۱۳ درصدی ابتلای کودکان و نوزادان نشان از این ادعا دارد. نکته آخر اینکه حتی کودکان سالم هم در مواجهه با کرونا احتمال ابتلا دارند و این نیست که بگوییم فقط نوزادان و کودکان با بیماری زمینه‌ای به کرونا مبتلا می‌شوند. پس باید تمهیدات جدی برای حفظ سلامت کودکان اندیشیده شود و باورهای غلطی که در این زمینه وجود دارد به کلی به فراموشی سپرده شود.»
هجوم کودکان با علائم گوارشی و سردرد به اورژانس مرکز طبی کودکان
انتهای بلوار کشاورز و در همسایگی بیمارستان امام خمینی(ره) بیمارستانی است برای کودکان و حالا این روزها و بعد از دوماه اورژانس اش شلوغ‌تر از همیشه شده است. بچه‌‌های قد و نیم قد همراه پدر یا مادر برای معاینه آمده‌اند. حال برخی خوب نیست مثل امیرحسین 4 ساله که پدرش او را در آغوش گرفته و پتویی رویش انداخته تا برسند به بخش اورژانس.
اورژانس مرکز طبی کودکان فرقی با اورژانس بیمارستان کودکان مفید ندارد، همانقدر شلوغ است. همه آدم‌هایی که اینجا هستند ماسک و شیلد زده‌اند ولی باز هم خطر ابتلا به کرونا وجود دارد. فرقی نمی‌کند بزرگسال باشید یا کودک، ویروس کار خودش را می‌کند!
زن و مرد میانسالی که نوزاد 20 روزه‌شان را برای معاینه آورده‌اند از شدت نگرانی سرجایشان بند نمی‌شوند. جلوی در ورودی اورژانس ایستگاه پرستاری است. پرستارها مشغول اند. یکی از آنها دست کوچک ساجده 20 روزه را می‌گیرد برای رگ‌گیری. مادر منتظر جواب آزمایش است و هنوز نمی‌داند ساجده کرونا را از خاله‌اش گرفته است یا نه. مادر چیز زیادی از کرونا نمی‌داند. به فکر سرماخوردگی است. می‌گوید: «چند روز است که تبش پایین نمی‌آید، از دو روز پیش هم یک قطره شیر نخورده.» زن میانسال که همراه همسرش در یکی از مجتمع‌های شهر پردیس سرایدار هستند، به گریه می‌افتد: «بعد از زایمانم، خواهرم از شمال برای مراقبت از من به تهران آمد. چه می‌دانستم که مریضی داره. بعد از چند روز تک و توک سرفه می‌کرد و بی‌حال بود فکر کردیم چون پله‌های مجتمع را شسته سرما خورده است.»  پدر ساجده دو ماهه بدون اینکه سؤالی بپرسم شروع می‌کند به گلایه کردن از خانواده همسرش: «من گفتم نیان ولی کو گوش شنوا. هر روز یکی‌شون پا می‌شد از شمال به بهانه کمک می آمد خونه ما. حالا این بچه که هنوز جون نگرفته توی تب می‌سوزه. کرونا گرفته. نمی‌دانم بچه‌ام زنده می‌مونه یا نه؟»آزمایش آنتی بادی پریای 9 ساله هم مثبت شده است. چند ساعتی است که روی تخت انتهای راهرو اورژانس خوابیده است. مادر آرام و بی‌صدا کنارش نشسته تا نکند پریا از خواب بیدار شود. آنها دو سه هفته پیش پنج روز را در بندرعباس بودند. دایی و زن دایی پریا حال‌شان بد شده و راه را گرفته‌اند سمت تهران. پدر و مادر پریا چند روز بعد از تمام شدن مدت اقامت‌شان راهی تهران می‌شوند. پدر پریا علائم کرونا داشت و حالا دخترش درگیر شده است. مادر پریا می‌گوید: «چند روزی دیدم اشتها ندارد. اسهال هم شده بود و دو شب پیش یکهو صورتش ورم کرد. چشم‌هایش قرمز شد. تند تند آماده شدیم آوردیمش بیمارستان. وقتی رسیدیم دکتر سریع برایش سرم زد. گفتن اینجا منتظر بمانیم احتمالاً منتقلش کنند بخش  عفونی.»
ساعت سه ظهر است و همچنان از تعداد مراجعه‌کنندگان به اورژانس کاسته نمی‌شود؛ پدران و مادران نگرانی که کودک خود را در آغوش گرفته‌اند و با عجله و نگرانی وارد اورژانس می‌شوند. آنها می‌ترسند کرونا جان عزیزان‌شان را به خطر بیندازد؛ خطری که خود مسبب آن بوده‌اند و گاهی با دعوا و مشاجره سعی می‌کنند آن را به گردن یکدیگر
 بیندازند!

یادداشت
هجوم ویروس‌های جهش‌یافته به کودکان

دکتر علیرضا ناجی
رئیس مرکز تحقیقات ویروس شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
کودکان هم به بیماری کووید-19 مبتلا می‌شوند اگرچه اغلب به نظر می‌رسد به نسبت بزرگسالان کمتر  مبتلا می‌شوند اما می‌توان گفت مهم‌ترین عامل انتقال ویروس به اطرافیان بوده و البته علائم وخیم نیز در میان آنها دیده می‌شود. در ضمن کودکان نیز همانند بزرگسالان مبتلا به عفونت بدون علامت با ویروس کرونا شده و موجب پخش و انتقال ویروس به دیگران می‌شوند. بیشتر کودکان در ابتلا به کووید-19 یا بدون علامت بوده یا دچار بیماری خفیف می‌شوند اما برخی از کودکان به اشکال وخیم‌تر بیماری نیز مبتلا شده و حتی احتیاج به بستری شدن در بیمارستان پیدا می‌کنند یا اینکه  در بخش مراقبت‌های ویژه در آی سی یو و به دستگاه‌های کمک تنفسی متصل می‌شوند. همچنین این بیماری ممکن است در مواردی منجربه مرگ کودکان نیز شود. عمومی‌ترین علائم بیماری کووید-19 در کودکان تب و سرفه است اما ممکن است کودکان هر یک از علائم تب و لرز، گرفتگی بینی ،آبریزش بینی، کاهش و از دست دادن حس بویایی و چشایی، گلودرد و تنفس سخت، اسهال و حالت تهوع، درد معده، خستگی، سردرد، درد عضلانی و بی‌اشتهایی را بخصوص در سنین زیر یک سال تجربه کنند. چنانچه کودک تان به هر یک از علائم کووید -19 مبتلا شده باشد، باید هرچه سریع‌تر به آزمایشگاه مرجع برای تست پی سی آر مراجعه کنند، حتی اطرافیان کودک و کسانی که 48 ساعت قبل از شروع علائم در ارتباط با کودکان بوده‌اند، باید قرنطینه شوند.
کودکان زیر یک سال و بعضی از کودکان فارغ از عدد سن‌شان که دارای بیماری‌های زمینه‌ای هستند، ممکن است در معرض خطر بیشتری به ابتلا به کرونا قرار بگیرند مثل آسم، بیماری‌های مزمن تنفسی، دیابت، بیماری‌های متابولیسمی، عصبی و ناهنجاری‌های ژنتیک، کم خونی داسی شکل، ضعف سیستم ایمنی و  شرایط پیچیده پزشکی و چاقی از مواردی است که می‌تواند یکی از علل افزایش ابتلای کودکان به کووید-19  باشد. در ضمن باید در نظر داشت ژنتیک ویروس‌ها نیز می‌تواند بر عواقب  بیماری کووید-19 مؤثر باشد.
 طی چند ماه اخیر گزارش‌های جدیدی از ویروس سارس 2 عامل کووید -19 از کشورهای مختلف ارائه شده است که به اسامی مختلفی به نام واریانت بریتانیایی، آفریقایی و جنوبی و واریانت برزیلی نامگذاری شده‌اند. این نامگذاری به خاستگاه جغرافیایی پیدایش این ویروس‌های جدید اشاره دارد. در حال حاضر این گونه‌های جدید در تعداد زیادی از کشورهای مختلف از جمله ایران هم مشاهده شده‌اند و نگرانی‌هایی درخصوص افزایش انتقال، گسترش‌پذیری ویروس در میان انسان‌ها، ایجاد بیماری وخیم‌تر، اختلال در برنامه واکسیناسیون جهانی علیه کووید به وجود آورده‌اند. واریانت‌های جدید از کووید-19 نسبت به ویروس‌های قدیمی‌تر از خود مسری‌تر بوده و راحت‌تر منتقل می‌شوند و این بدین معنا است که تعداد قابل توجهی از کودکان در معرض ابتلا به این بیماری و آلودگی با ویروس کرونا هستند با توجه به اینکه کودکان نیز به اندازه بزرگسالان در ابتلا به این بیماری با واریانت‌های جدید مستعد هستند می‌توان انتظار مشاهده موارد ابتلای بیشتر کودکان را داشت. در ضمن محققان به دنبال این هستند که بدانند آیا کودکان در معرض خطر ابتلای بیشتری نسبت به واریانت‌های قبلی ویروس کرونا هستند یا خیر؟ واقعیت این است اثرات خطر واریانت‌های جدید بر کودکان کاملاً مشخص نیست.
 مرکز کنترل بیماری‌های امریکا روز چهارشنبه 8 بهمن گزارش داده است که به نظر می‌رسد رخداد سندروم التهابی چند ارگانی که حدود سه هفته بعد از عفونت با ویروس رخ می‌دهد در کودکان مبتلا به واریانت‌های جدید شایع‌تر است. همچنین انتهای سال 2020  میلادی گزارشی از موارد 1659 مورد از ابتلای کودکان به این سندروم از مرکزکنترل بیماری‌های امریکا در کودکان گزارش شده است؛ به رغم این گزارش و اینکه واریانت‌های جدید عفونت‌زایی بالاتری نسبت به واریانت‌های قبلی دارند این بدین معناست که احتمال رخداد بیشتری از کووید-19 را در کودکان شاهد خواهیم بود اما روشن نیست که این به معنای رخداد موارد شدیدتر و سندروم‌های التهابی چند ارگانی در کودکان است یا خیر. اما همچنان می‌توان گفت شاهد افزایش ابتلای بیشتری از کووید-19 در کودکان هستیم. گزارش‌های متعددی از افزایش 16 درصدی موارد ابتلا به کووید-19  در ماه‌های آغازین سال 2021 منتشر شده است البته شاهد افزایش ابتلا به سندروم‌های التهابی خطرناک در ماه‌های اخیر در ارتباط با واریانت‌های جدید بوده‌ایم به طوری که مرکز کنترل بیماری‌ها در اقصی نقاط جهان به دنبال به دست آوردن مدارک و در حال تحقیق در این باره هستند. طبق گزارش‌های ارائه شده توسط دکتر زالی فرمانده ستاد مقابله با کرونا در تهران هشدار جدی نسبت به افزایش موارد ابتلا به کودکان و نوجوانان در گروه سنی 5 تا 17 سال به ویروس کرونا داده شده است. گفته می‌شود؛ در دو تا سه ماه اخیر میزان بروز بیماری‌های کووید-19در کودکان زیر 20 سال بیشتر شده است تمامی این مشاهدات به ما هشدار می‌دهد پایش ژنتیکی ویروس کووید-19 در ایران از واجبات است تا تصویر بهتری از بیماری در ایران داشته باشیم و از همه مهم‌تر شروع هرچه سریع‌تر واکسیناسیون در ایران یک رویه استراتژیک بسیار مهم در مهار گردش ویروس است. در ضمن ساده انگاری در رابطه با کرونا، بازگشایی‌ها، فعالیت‌های اجتماعی در صنوف مختلف و از همه مهم‌تر بازگشایی مدارس از سوی آموزش و پرورش از عواملی است که می‌تواند موجب آغاز پیک چهارم از موج ممتد  کرونا در اواخر اسفندماه شود در حالی که ما هنوز واکسیناسیون عمومی را در ایران آغاز نکرده‌ایم.

ماندگاری ویروس کرونا در کودکان

دکتر حجت درخشان فر
فوق‌تخصص ریه کودکان بیمارستان مسیح‌دانشوری -عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی
علائم کووید-19 در کودکان ممکن است با بزرگسالان متفاوت باشد در ابتدای شیوع بیماری برخی بر این باور بودند که کودکان مبتلا نمی‌شوند شاید این باور بر آن اساس شکل گرفت که اولین بار این بیماری در چین مقارن با سال نوع چینی‌ها شیوع پیدا کرد و با بسته بودن مدارس در این کشور در آن زمان انتقال در کودکان کمتر بود. تحقیقات در کشور انگلیس نشان می‌دهد؛ کودکانی که به کووید-19 مبتلا می‌شوند؛ 55 درصد‌شان دچار ضعف و بی‌حالی، 53 درصد سردرد و بیش از 50 درصد آنها گرفتار تب می‌شوند همچنین بی‌‌اشتهایی 34 درصد، علائم پوستی 15 درصد و اسهال در 13 درصد آنها دیده شده است.توجه کنید 80 درصد افراد بالغ و 95 درصد کودکان به نوع خفیف یا بدون علامت بیماری مبتلا می‌شوند و کودکان بدون علامت یا کم علامت می‌توانند ناقل بیماری باشند. اگر در خانواده‌ای فرد با بیماری زمینه‌ای وجود داشته باشد حتی اگر علائم سرماخوردگی در آن فرد بروز کند باز هم باید موضوع جدی گرفته شود. زیرا ابتلای افراد دارای بیماری زمینه‌ای به کرونا خطرناک است از طرفی تفاوتی بین تست‌های تشخیص در اطفال و بزرگسال وجود ندارد با وجود این؛ بیماری التهاب چند سیستمی در کودکان وجود دارد که ممکن است موجب تظاهرات جلدی شود و چندین ارگان را درگیر کند. در این موارد ممکن است حتی PCR مثبت نباشد. این بیماری قبلاً به اسم سندروم کاوازاکی شناخته می‌شد و امروز حدس می‌زنیم ویروس کرونا یکی از علت‌های بروز این بیماری باشد.
تست PCR مثبت نشان دهنده وجود ویروس در بدن است و ممکن است در ابتدا یا انتهای بیماری به‌طور خفیف مثبت باشد حتی بعد از دو هفته از شروع بیماری در صورتی که تست PCR مثبت باشد، نشان دهنده ذرات مرده ویروس در بدن است که ممکن است تست را مثبت کند به هر حال نوع کیت استفاده شده توسط آزمایشگاه، نوع سواپ استفاده شده برای نمونه‌گیری و تبحرنمونه‌گیر در گرفتن نمونه همگی در صحت تشخیص مثبت یا منفی تست PCR دخیل هستند. به‌دلیل این که کودکان کمتر تست PCR می‌دهند بی‌تردید آمارهای مربوط به این گروه سنی  کمتر است.در همه‌گیری کرونا کودکان می‌توانند یک ناقل فعال باشند برای همین هم بازگشایی مدارس نگرانی‌های زیادی برای والدین ایجاد کرده است.
سؤال این است چه زمانی باید کودک مشکوک به کرونا را در خانه قرنطینه کنید؟ به‌طور طبیعی والدین نباید بگذارند کودک دچار تب خانه را ترک کند. اگر می‌بینید علائم سرماخوردگی در کودکان طولانی است نباید وی را به مدرسه یا مکان‌های عمومی بفرستید. متخصصان بیماری‌های ریه و عفونی کودکان تأکید دارند حتی اگر مطمئن هستید که کودک دچار سرماخوردگی شده‌ است در صورت طولانی شدن روند بهبودی باید از خروج وی از خانه جلوگیری کنند. این کودک به‌دلیل آن‌که ممکن است ناقل ویروس باشد باید از سایر اعضای خانواده هم دور نگه داشته شود. قرنطینه، به آن معنی است که شما باید 14 روز را در خانه بمانید. با توجه به این که کودکان ممکن است علامت کمتری داشته باشند، احتمال این‌که به‌طور خاموش بیماری را به افراد آسیب‌پذیر جامعه مثل سالمندان یا افراد دارای بیماری زمینه‌ای انتقال دهند بیشتر است.یک پژوهش در کره‌جنوبی نشان می‌دهد که ویروس کرونا می‌تواند تا 3 هفته داخل مخاط بینی کودک باقی بماند.
به‌دلیل این‌که زدن ماسک به‌صورت طولانی خصوصاً در کودکان زیر دوسال ممکن‌ است باعث کمبود اکسیژن و تأثیر روی رشد شود در محیط‌های امن مثل منزل زدن ماسک توصیه نمی‌شود و به همین دلیل باید کمتر در مجامع عمومی حاضر باشند تا از ماسک برای آنها استفاده نشود.محققان مختلف می‌گویند باید تحقیقات و مطالعات بیشتری در مورد واکسن کووید-19 در کودکان صورت گیرد. از طرفی اگر به کودکان واکسن کرونا تزریق نشود آنها می‌توانند مانند مخزن عفونت باقی بمانند که این موضوع تلاش در کاهش همه‌گیری این بیماری را خنثی می‌کند.

بــــــــــــرش
افزایش آمار کودکان مبتلا به سندروم التهابی ناشی از کووید19

رئیس بخش عفونی بیمارستان مرکز طبی کودکان  افزایش مراجعه سرپایی کودکان مبتلا به کرونا به مراکز درمانی را تأیید می‌کند و به «ایران »می‌گوید: «شیب بستری کودکان مبتلا به کرونا در دی و بهمن ماه روند افزایشی نداشته و اغلب تست‌های پی‌سی‌آر کودکانی که با علائم مشکوک به کرونا بستری می‌شوند، منفی است. روزانه بین 4 تا 5 کودک در بخش عفونی مرکز طبی کودکان بستری می‌شوند که تست‌ پی سی آر‌شان مثبت نیست.
 در یک ماه اخیر تنها 5 کودک کرونا مثبت در مرکز طبی بستری کرده‌ایم. از طرفی بیشتر کودکان کرونا مثبت سرپایی هستند و نیاز به بستری ندارند معمولاً این بچه‌ها را از طریق ویزیت تلفنی توصیه‌های لازم را به والدین‌شان می‌دهیم.»
دکتر ستاره ممیشی با بیان اینکه تعداد موارد بستری کودکان مبتلا به کووید19 عملاً تفاوت چندانی به نسبت قبل نکرده است، می‌افزاید: «تعداد موارد بستری کودکان مبتلا به کرونا در دو ماه اول پاییز زیاد بود. در حال حاضر هنوز شیب افزایشی را در روند بستری احساس نکردیم برخی کودکان با تشخیص کرونا بستری می‌شوند ولی جواب تست‌شان منفی می‌شود به هر حال خانواده‌ها با هر نوع تب در فرزندان‌شان گمان می‌کنند کرونا است و سریع به مرکز درمانی مراجعه می‌کنند. این در حالی است که حجم بالای مراجعات غیر ضرور به بیمارستان‌ها، کودکان را در معرض ابتلا به ویروس قرار می‌دهد.»
او درباره علائم ویروس کرونا در کودکان نیز عنوان می‌کند: «ویروس کرونا در رده‌های سنی زیر 18 سال بیشتر علائم تنفسی، اسهال و استفراغ و تب ایجاد می‌کند. تب بالای غیر قابل کنترل، استفراغ‌های مکرر، اسهال و کم آبی بدن، اختلال سطح هوشیاری وخواب آلودگی، سرفه‌های شدید که منجربه نفس‌های تند شود و تشنج جزو علائم خطر در تمام بیماری‌های عفونی محسوب می‌شوند.»
ممیشی در ادامه به آمارهای ارائه شده در رابطه با افزایش ابتلای کودکان به ویروس کرونا از سوی ستاد مدیریت مقابله با کرونا اشاره می‌کند و می‌گوید: «منظور آقای دکتر زالی این است که موارد مثبت سرپایی در کودکان در حال افزایش است ولی هنوز روند بستری‌ها شیب افزایشی پیدا نکرده است. به هر حال کودکانی که سابقه تماس با افراد آلوده دارند یا خانواده‌شان مبتلا به کووید19 بوده‌اند ویروس را از والدین‌شان می‌گیرند با این حال موارد علامت دار ناشی از کرونا در کودکان زیاد نیست بلکه سندروم التهابی ناشی از کووید19 است که علائمش دو هفته بعد از ابتلا به کرونا بروز پیدا می‌کند.»
رئیس بخش عفونی مرکز طبی کودکان می‌افزاید: «کودکانی که دچار سندروم التهابی ناشی از کووید19 می‌شوند دچار قرمزی چشم‌ها، ورم اندام و تب بالا می‌شوند حتی برخی از این کودکان مشکلات قلبی و عروقی و علائم مغزی پیدا می‌کنند چرا که بعد از ابتلای کودکان به ویروس کرونا سیستم ایمنی بدن از کنترل خارج شده و علیه سلول‌های بدن آنتی بادی تولید می‌کند.»
به گفته ممیشی، یکی از دلایل افزایش موارد ابتلای سرپایی کودکان به کرونا افزایش تست‌های پی‌سی‌آر است چرا که والدین آگاه شده‌اند و با هر علامتی تست پی سی آر می‌دهند ،از طرفی در پیک اول و دوم ما در بخش عفونی بیمارستان بیشتر کودکان دارای نقص ایمنی و بیماری‌های زمینه‌ای مبتلا به کووید19 را بستری می‌کردیم اما بعد از پیک سوم والدین این بچه‌ها آگاه‌تر شده‌اند و سعی می‌کنند تنها برای کارهای ضروری به مراکز درمانی مراجعه کنند برای همین بستری این کودکان نیز در بخش کووید نسبت به اوایل اپیدمی کاهش یافته است.
ممیشی این را هم می‌گوید که خوشبختانه در حال حاضر علائم تنفسی علت مراجعه کودکان نیست و کودکان بیشتر با علائم گوارشی درگیر بیماری می‌شوند. بدین ترتیب که کودک تب می‌کند و فاکتورهای التهابی در آزمایش خونش بالا می‌رود که گاهی نیز کلیه‌ها و پانکراس اش درگیر می‌شود البته این عوارض به درمان با کورتون جواب می‌دهد. پیش‌تر این بیماری را سندروم کاوازاکی می‌گفتند ولی الان به آن سندروم التهابی متعاقب کرونا می‌گویند. این علائم بعد از ابتلا به ویروس کرونا بروز پیدا می‌کنند به این مفهوم که ممکن است پدر و مادر متوجه ابتلای فرزندشان به ویروس کرونا نشوند و کودک 10 روز تا 3 هفته بعد از ورود ویروس به بدن دچار سندروم MSI-c شود. کودکانی که دچار این سندروم می‌شوند تست آنتی بادی‌شان مثبت است ولی تست پی سی آرشان مثبت نیست در واقع آنتی بادی علیه کرونا مشخص می‌کند کودک قبلاً ویروس را گرفته است. کودکانی که دچار سندروم التهابی ناشی از کووید19 می‌شوند در بیمارستان بستری می‌شوند و بر اساس آزمایش‌های التهابی کورتون درمانی می‌شوند.
او با تأکید بر اینکه در دو یا سه ماه اخیر موارد بستری کودکان مبتلا به سندروم MSI-c بیشتر بود، عنوان می‌کند: «در حال حاضر در هفته دو یا سه کودک مبتلا به سندروم التهابی ناشی از کووید19 را درمرکز طبی بستری می‌کنیم. حداکثر نیز در یک هفته 10 کودک مبتلا به این سندروم در بیمارستان بستری می‌شوند. به هر حال تعداد کودکان با جواب آنتی بادی مثبت بیشتر از تعداد موارد پی سی آر است.»
ممیشی با بیان اینکه کودکان به‌دلیل رفت و آمدهای خانوادگی، پاساژگردی‌ها و خوردن غذای بیرون دچار بیماری می‌شوند، می‌گوید: «کودکان بیشتر دچار سندروم التهابی می‌شوند که بسیار دردناک است و عارضه زیادی هم ایجاد می‌کند. ما از بیشتر کسانی که دچار سندروم التهابی شده‌اند سؤال کرده‌ایم کجا مبتلا شده اند؟ عنوان می‌کنند که غذای بیرون مصرف کرده‌اند یا اینکه در رفت و آمد با خانواده‌های درجه یک‌شان محدودیتی برای خودشان ایجاد نکرده‌اند.»
این عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران با بیان اینکه در خانه ماندن وضعیت روحی و روانی بچه‌ها را نشانه گرفته است، در عین حال بیان می‌کند: «بچه‌ها مثل پرنده‌های در قفس شده‌اند. لازم است خانواده هر از گاهی آنها را به جاهای خلوت ببرند و کودک دوچرخه سواری یا بازی کند نه اینکه راه بیفتند به کیش و شمال بروند و کودکان را گرفتار بیماری‌های دردناکی کنند.»
ممیشی با بیان اینکه از نوزاد شیرخوار گرفته تا کودک 13 ساله در بخش عفونی مرکز طبی کودکان بستری می‌شوند همچنین درباره تعداد موارد بستری کودکان مبتلا به کووید19 در مرکز طبی کودکان نیز اظهار می‌دارد: «اخیراً  7 تا بچه در بخش بستری داشتیم که با شک به کرونا بستری شدند اما پی سی آرشان منفی است و دو تا از بچه‌ها آنتی بادی‌شان مثبت بود. یک کودک نیز در آی سی یو داریم که شیرخوار زیر یک سال است که با تابلوی تب و تشنج مراجعه کرد و تست پی سی آر وی مثبت شد. با این حال در فروردین، اردیبهشت و خرداد درگیری تنفسی در مراجعه کنندگان خیلی زیاد بود الان علائم تنفسی در بچه‌ها خیلی کم شده و ویروس از مسیر دیگر به بچه‌ها منتقل می‌شود و بیشتر منجربه علائم گوارشی می‌شود. حدس می‌زنیم خوردن فست فود و رستوران رفتن علائم گوارشی و سندروم التهابی ایجاد می‌کند.»
دکتر ممیشی در پایان به این نکته اشاره می‌کند که نمونه‌گیری در منزل که گاهی از سوی برخی مؤسسه‌های غیر مجاز صورت می‌گیرد منجربه آلوده شدن بچه‌ها به ویروس کرونا می‌شود. او می‌گوید که نمونه‌گیری در منزل خطرناک است و اغلب جواب این تست‌ها مثبت کاذب هستند از طرفی به‌دلیل آنکه نمونه گیر از خانه‌ای به خانه دیگر در تردد است این امر احتمال آلودگی در بچه‌ها را افزایش می‌دهد. همچنین گاهی هنگام نمونه‌گیری از داخل بینی با سوآپ، مجاری بینی و نایژه و حلق کودکان آسیب جدی می‌بیند.