مهسا قوی قلب
خبرنگار
به‌دنبال روند رو به کاهش جمعیت و نگرانی از سالمند شدن کشور در آینده‌ای نه چندان دور، با هدف افزایش نرخ ازدواج و فرزندآوری سیاست‌های مختلفی در سال‌های اخیر در پیش گرفته شد، اما متأسفانه کارکردهای این هدفگذاری‌ها نه تنها آنچنان که باید و شاید تأثیرگذار نبوده، بلکه شاید در برخی موارد حتی شاهد نتایج معکوس هم بودیم، این در حالی است که بر اساس گزارش‌های منتشرشده از مرکز آمار ایران، ازدواج دختران 10 تا 14 ساله که در سه ماهه اول سال‌جاری 7323 مورد بوده، با رشد 23 درصدی به 9058 مورد در تابستان رسید،  در عین حال تقی رستم وندی، معاون وزیر کشور و رئیس سازمان امور اجتماعی آمار متفاوتی را در این باره ارائه می دهد. براساس داده‌های پایگاه اطلاعات جمعیت کشور (سازمان ثبت احوال) ازدواج‌های دختران زیر ۱۳ سال در کشور از سال ۹۲ تا ۹۸ با شتابی بیش از شتاب کل ازدواج‌ها کاهش یافته است. وی می‌افزاید: بر اساس این گزارش، در حالی که تعداد ازدواج‌های ثبت شده دختران زیر ۱۳ سال تمام (یعنی ۱۳ سال و ۳۵۵ روز) در سال ۱۳۹۲، ۱۶هزار و ۷۸۰ مورد بوده، در سال ۹۷ به ۱۳هزار و ۵۴ مورد و در سال ۹۸ به ۱۱هزار و ۹۹۴ مورد کاهش یافته است. در ۹ ماهه سال ۹۹ نیز این روند کاهشی در مقایسه با ۹ ماه سال قبل ادامه یافته است. رستم وندی می‌گوید: تمامی ازدواج‌هایی که در کشور قبل از پایان ۱۳ سالگی دختران، براساس حکم محاکم صالحه به ثبت می‌رسد، با توجه به رویه اداری حاکم «ازدواج پیشرس» محسوب می‌شود.
همزمان با طرح، تصویب و اجرای سیاستگذاری‌ها در خصوص افزایش آمار ازدواج، همواره فعالان حوزه کودک نگرانی خود را در خصوص افزایش ازدواج در رده‌های سنی پایین ابراز کرده‌اند، اما متأسفانه هیچ گاه به نگرانی‌های آنها وقعی نهاده نشد و امروز باز هم شاهد افزایش چنین ازدواج‌هایی با آسیب‌های مکرر در جامعه هستیم.
مونیکا نادی، حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری نیز با بیان اینکه طبق قانون در حال حاضر هیچ حداقل سنی برای ازدواج کودکان نداریم، به «ایران» می‌گوید: دختران زیر 13 سال و پسران زیر ​ 15 سال برای ازدواج به اجازه پدر و اذن دادگاه به شرط رعایت مصلحت، ملزم هستند و ازدواج بالای این سنین هم درکل آزاد اعلام شده است، این در حالی است که ازدواج خیلی از افراد در سنین پایین ثبت نشده و آمار بالایی از ازدواج‌های مخفی هم در کشور وجود دارد. گزارش مرکز آمار ایران، نشان دهنده این است که ازدواج در سنین پایین در حال افزایش است. در عین حال با توجه به شرایط فعلی و با توجه به آنچه از آمار طلاق و کیفیت زندگی‌های مشترک و نوع کیفیت زندگی بر می‌آید، باید به این سمت برویم که به جای اینکه در موضوع ازدواج ملاک‌هایی مانند بلوغ جسمی و جنسی مدنظر باشد، ملاک بلوغ عقلی و فکری هم، به‌عنوان عامل مؤثر مورد توجه باشد، رابطه ازدواج مانند هر رابطه حقوقی می‌طلبد که هر دو نفر کاملاً از تبعات حقوقی، فکری، جنسی، جسمی، اقتصادی، عاطفی و روانی آگاهی داشته باشند، اما در کشور ما متأسفانه به دلایل فرهنگی، آداب و رسوم و عرف‌ها ازدواج در سنین پایین در برخی مناطق کشور در حال وقوع است، هرچند بخشی از این ازدواج‌ها به‌دلیل آسیب‌های اجتماعی دیگری ایجاد می‌شوند، فقر و محرومیت و وضعیت دشوار اقتصادی از جمله این عوامل هستند و به‌دلیل تأمین زندگی دختر یا خانواده دختر چنین ازدواج‌هایی شکل می‌گیرند.
به‌گفته این فعال حقوق کودک، جای حرفی وجود ندارد که باید ازدواج‌های بجا و بهنگام، ترویج شود، در این میان، آموزش ملاک‌های ازدواج و فراهم کردن شاخص‌های اقتصادی از جمله مواردی است که باید گسترش پیدا کند، ولی این بدان معنا نیست که ازدواج در کودکی ترویج شود، پس لازم است که این دو مقوله از هم تمیز داده شوند. در این زمینه پیش از این، طرح‌هایی ارائه و رد شدند که درباره ممنوعیت ازدواج زیر 13 سال بودند و هیچ تأثیری هم در کاهش آمار ازدواج نداشتند، می‌خواهیم وام بدهیم و ابزار حمایتی ایجاد کنیم که بسیار هم عالی است اما این قضیه نباید سبب ترویج ازدواج‌های نامناسب با تبعات نامطلوب شود. برای تفکیک این دو مقوله از یکدیگر نیازمند راهکارهای آموزشی و فرهنگسازی هستیم، اما متأسفانه می‌بینیم که برعکس این قضیه در حال اتفاق افتادن است و به نوعی فرهنگ ازدواج به شکل دیگری، خود را نشان می دهد.
حاضریم به قانون 86 سال قبل برگردیم
رایحه مظفریان، فعال اجتماعی هم با بیان اینکه متأسفانه ازدواج در سنین پایین از سال‌های گذشته در کشور وجود داشته، به «ایران» می‌گوید: ​ در مناطقی از جنوب کشور ازدواج‌های غیر ثبتی در سنین پایین به وفور وجود دارد، جالب اینجاست که در سال 1313 در قانون کشور، ازدواج کودکان ممنوع بوده و پدر و مادر در صورت ازدواج فرزند دختر زیر 13 سال و پسر زیر 15 سال به‌عنوان مجرم شناخته می‌شدند، این قانون در آن زمان سبب شده بود که در سنین کودکی کمتر ازدواجی صورت بگیرد اما حالا امروز به‌دلیل خلأهای قانونی و نبود قانون در این زمینه شاهد بالا رفتن آمار ازدواج هستیم، هرچند علاوه بر خلأ قانونی در این حوزه، مشوق‌های دیگری هم قرار داده شدند تا این آسیب افزایش پیدا کند، یک نمونه بارز آن هم پرداخت وام ازدواج است. پرداخت تسهیلات و وام، خوب است اما وقتی منطقی است که ازدواج زیر 13 سال ممنوع باشد. ​
او در ادامه اضافه می‌کند: واقعیت این است که ما فعالان اجتماعی حاضریم به سال 1313 یعنی 86 سال قبل برگردیم تا تبعات وحشتناک این قبیل ازدواج‌ها کمتر شود. همیشه از فشارهای روانی و ابعاد مختلف آسیب‌هایی که به دختران وارد می‌شود، صحبت به میان می‌آید، این در حالی است که وقتی پسری که کمتر از 15 سال دارد و مجبور به ازدواج می‌شود، از درس خواندن باز مانده و مجبور می‌شود بار زندگی را به دوش بکشد و در صورت بچه دار شدن هم باید نقش پدر را ایفا کند، در صورتی که هیچ آموزشی در این خصوص ندیده و خود، هنوز فاصله چندانی با دنیای کودکی ندارد. علاوه بر آسیب‌های اشاره شده، ما بشدت با خلأ آماری هم روبه‌روی هستیم، چقدر سقط جنین در کشور داریم؟ چقدر مرگ و میر مادر و نوزاد داریم؟ چقدر طلاق و ازدواج‌های مکرر در سنین پایین داریم یا چند درصد این افراد بیوه می‌شوند؟ ازدواج در سنین پایین، احتمال مادر شدن در کودکی، بیوه شدن، طلاق و احتمال سرپرست خانواده شدن را مجاز می‌کند.
ازدواج، تنها برقراری روابط زناشویی نیست
حسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران نیز با تأکید بر اینکه موضوع جمعیت به معنای عام، موضوعی حیاتی، مهم و اساسی برای هر جامعه‌ای است، به «ایران» توضیح می‌دهد: برای حفظ جمعیت، افزایش جمعیت و داشتن جمعیتی کیفی، با توجه به شرایط فرهنگی کشور، به طی فرآیندی به‌نام ازدواج دائم نیازمندیم، از این رو، با توجه به‌کاهش آمار جمعیت و نیم نگاهی به میزان باروری و موالید متوجه می‌شویم که حدود دو دهه است که زنگ خطر کاهش جمعیت در کشور به صدا درآمده و مسئولان را نگران کرده است، نمونه‌ای از این نگرانی، در سیاست‌های کلانی که در حوزه خانواده و جمعیت نوشته شده، دیده می‌شود. با این همه با وجود بالا رفتن میانگین سن ازدواج در تحصیلکرده‌ها و نااطمینانی از آینده در کاهش گرایش آنها به ازدواج دائم، افزایش 23 درصدی ازدواج دختران 10 تا 14 ساله آمار نگران کننده‌ای بوده و باید مورد بررسی قرار بگیرد.  رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران، با اشاره به اینکه کسی که خود کودک است، چگونه می‌تواند کودک دیگری را به دنیا آورده و مسئولت تربیت او را به عهده بگیرد، ادامه می‌دهد: در برخی موارد ازدواج می‌تواند، فروش و به نوعی تجارت در سنین پایین باشد. باید به این باور رسید که ازدواج تنها برقراری روابط زناشویی و برآوردن نیازهای جنسی نیست، کسی که ازدواج می‌کند، نقش‌های اجتماعی متعددی را باید بر عهده بگیرد و ایفای نقش در ازدواج مستلزم بلوغ​ روانی و اجتماعی است، معمولاً بچه‌ها توان مدیریت بحران و حل مشکلات در زندگی را ندارند، فقدان بلوغ روانی و اجتماعی نیز سبب می‌شود که این قبیل ازدواج‌ها از کیفیت پایینی برخوردار باشند.​ به‌همین دلایل در دوره‌ای مجلس، به‌دنبال افزایش سن ازدواج بود تا عوارض روانی، اجتماعی ناشی از ازدواج کودکان، کاهش پیدا کند، ما می‌دانیم که ممکن است پرداخت‌ تسهیلات در کوتاه مدت در خانواده‌های دارای تمکن پایین، سبب رشد آمار ازدواج شود اما باید مراقب باشیم، زیرا در خیلی از مواقع، مزایای کوتاه مدت می‌تواند، عوارض بلند مدتی را به‌دنبال داشته باشد.

بیژن یاور
مدرس دانشگاه و صاحبنظر در حوزه مدیریت بحران، ریسک و پدافند غیرعامل
هنوز تمام نشده! این مطلب بسیار جدی است! روزهای قبل شاهد کاهش آمار ظاهری تعداد مبتلایان و به تبع آن مرگ و میر بیماران ناشی از ویروس کرونا بودیم! اما این سکه رویی دیگر نیز دارد و آن، این است که اگر در چنین شرایطی دچار عادی انگاری شویم! که ظاهراً برخی‌ها دچار چنین وضعیتی شده‌اند! در شرایط فعلی که ویروس کرونا دچار جهش نیز شده است می‌تواند مشکلاتی را به مراتب سهمگین‌تر از قبل ایجاد کند و در موج بعدی که به نظر می‌رسد در آستانه ورود به آن هستیم با عدم رعایت پروتکل‌های بهداشتی شاهد وضعیتی به مراتب خطرناک‌تر از قبل خواهیم بود!
عدم رعایت پروتکل‌های بهداشتی، دید و بازدیدهای دوره‌ای، سفرها، حضور در مکان‌های پرتردد، حضور در موقعیت‌های با ازدحام جمعیت، رویدادهای خاص مانند شرکت در حراجی‌ها، خرید معمولی و... همگی می‌توانند موجبات افزایش ریسک ابتلا به بیماری ناشی از ویروس کرونا شود. هر چند به ظاهر ممکن است تعداد شهرهای دارای وضعیت قرمز یا نارنجی الان در حداقل باشد اما این مورد کاملاً مقطعی بوده و دلیلی برای عادی انگاری ما نیست! براستی باید از روزمرگی پرهیز کرد. کما اینکه خیز دوباره بیماری بدیهی است!
در چنین شرایطی و با توجه به سرمای هوا توجه به اقشار آسیب پذیر از جنبه‌های مختلف از جمله اقتصادی، اجتماعی و... دارای اهمیت ویژه‌ای است که می‌باید برای آنها برنامه‌ای خاص در نظر گرفت. چراکه این افراد تحت تأثیر آموزش‌های مختلف نبوده و اغلب نمی‌دانند که با چنین شرایطی چگونه مواجه شده و به چه شکلی در معرض خطرپذیری یا ریسک پایین تری نسبت به بیماری ناشی از ویروس کرونا قرار بگیرند. شاید همه ما بپذیریم آنهایی که بر رعایت پروتکل‌های بهداشتی (مانند: فاصله‌گذاری اجتماعی و هوشمند، شستن دست‌ها و استفاده از ماسک) اهتمام ورزیده‌اند، الان این رفتار یعنی رعایت پروتکل‌های بهداشتی برایشان به یک عادت بدل شده است! تا جایی که برخی افراد حتی عنوان کرده‌اند که به طور مثال استفاده از ماسک خود جزئی از پوشش قرار گرفته و عدم استفاده از آن در برخی افراد حس اینکه چیزی را فراموش کرده‌اند و جا گذاشته‌اند تداعی می‌کند. لذا در حال حاضر استمرار و رعایت این پروتکل‌ها برای آنهایی که رعایت کرده‌اند بسیار آسان‌تر از ترک عادت است. به عبارت ساده‌تر در این مدت تغییر رفتاری صورت پذیرفته است که فقط نیاز به استمرار دارد! البته آنهایی که در این زمان مبادرت به رعایت این پروتکل‌ها نکرده‌اند در این خصوص باید اهتمامی جدی کنند تا جان دیگران را به خطر نیندازند. به خاطر داشته باشیم تا زمانی‌که ابتلا و مرگ و میر داشته باشیم و واکسن نیز مراحل میدانی خود را طی نکرده است باید شرایط را جدی گرفته و عادی انگاری نکنیم. لذا همواره در نظر داشته باشیم که شمارشی معکوس برای ابتلا وجود دارد و هر عمل ما (اعم از اینکه مثبت یا منفی باشد) عکس‌العملی را به همراه خواهد داشت! لذا همه چیز به تک تک ما بستگی دارد. حتماً به خاطر می‌سپاریم که هنوز تمام نشده!