مرجان اسلامی‌فر
 خبرنگار
در حالی که پیش‌بینی‌ها حکایت از صدمه دیدن تولید در شرایط سخت تحریم بود،آمار تولیدات صنعتی نشان می‌دهد که بعد از یک سال سخت، ورق به نفع فعالان اقتصادی و تولیدکنندگان برگشته است و اکنون تعداد واحدهای راکد و نیمه راکد رو به کاهش است. در این میان واحدهای صنعتی که زمزمه خداحافظی‌شان از صنعت شنیده می‌شد دوباره به حوزه تولید برگشته‌اند و می‌خواهند در تأمین و صادرات کالا حرفی برای گفتن داشته باشند.خیلی از تولیدکنندگان دلیل اینکه در تولید ناکام شدند را واردات می‌دانستند و اظهار می‌کردند که با کالاهای خارجی نمی‌توانند رقابت کنند؛ اما با افزایش قیمت ارز و سودده شدن صادرات، خیلی از تولیدکنندگان انگیزه برای فعالیت پیدا کردند. شهرک‌های صنعتی هم یکی از مجموعه‌هایی است که با داشتن بیش از 45 هزار و 912 واحد صنعتی و کارگاهی دارای پروانه بهره‌برداری تأثیر بسزایی در حوزه صنعت و تولید دارند.درباره وضعیت واحدهای صنعتی مستقر در شهرک‌های صنعتی با علی رسولیان، مدیرعامل سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران گفت‌و‌گویی انجام دادیم که در ادامه می‌آید:

 با توجه به شرایط سخت تحریمی کشور، واحدهای صنعتی مستقر در شهرک‌های صنعتی چه شرایطی دارند و آیا واحدهای صنعتی رو به تعطیلی هستند؟
برخلاف آنکه برخی‌ها می‌گویند واحدهای صنعتی تعطیل شدند و کسب و کار داخلی در شرایط بدی است باید بگویم که در شهرک‌های صنعتی وضعیت نسبت به گذشته بهتر شده و حتی میزان تولیدات صنعتی رو به افزایش است. یکی از شاخص‌هایی که می‌توان به آن تکیه کرد وضعیت واحدهای صنعتی راکد و نیمه راکد است. سال گذشته 22 درصد از واحدهای صنعتی و تولیدی در شهرک‌های صنعتی در حالت راکد و نیمه راکد بودند. ولی اکنون با وجود 823 شهرک صنعتی فعال در کشور، تعداد واحدهای صنعتی راکد و نیمه راکد به 18.7 درصد رسیده است. با قاطعیت می‌گویم که وضعیت تولید نسبت به گذشته بهتر شده است و تولیدکنندگان برای افزایش تولید در حال برنامه‌ریزی هستند.
 آیا رشد تولید به منزله رشد سرمایه‌گذاری در شهرک‌های صنعتی است؟
در کنار رشد تولید واحدهای صنعتی موجود در شهرک‌های صنعتی، تعداد متقاضیان برای سرمایه‌گذاری افزایش یافته است و این امر نشان می‌دهد فعالان اقتصادی به تولید داخل و بازاری که برای آن فراهم شده است، اطمینان پیدا کرده‌اند. در این میان میزان درخواست واگذاری زمین از سوی متقاضیان برای انجام فعالیت‌های صنعتی و تولیدی در شهرک‌های صنعتی 2 برابر شده است. نکته دیگر که نشان می‌دهد رونق به واحدهای صنعتی برگشته شروع به کار 60 واحد صنعتی است. این واحدها اخیراً پروانه بهره‌برداری خود را دریافت کردند و آماده فعالیت شدند. قطعاً اگر فضای تولیدی کشور مطلوب نبود شاهد افزایش تقاضا و سرمایه‌گذاری در شهرک‌های صنعتی نبودیم. در دهه فجر نیز قرار است از 399 واحد صنعتی با سرمایه‌گذاری بیش از 28 هزار میلیارد تومان بخش خصوصی در شهرک‌های صنعتی کشور بهره‌برداری شود.
 با توجه به افزایش تقاضا برای سرمایه‌گذاری و گردش فعالان اقتصادی به سمت تولید، شرکت شهرک‌های صنعتی چه برنامه توسعه‌ای دارد؟
مهم‌ترین موضوعی که ما دنبال می‌کنیم، تأمین زیرساخت مناسب بخصوص آب و برق برای ایجاد واحدهای صنعتی موجود و جدید است. برای تحقق این مقوله با وزارت نیرو مذاکراتی آغاز شده؛ در حوزه آب قرار است نیاز شهرک‌های صنعتی تأمین شود و در حوزه برق نیز وزارت نیرو قول‌هایی داده است. به هر ترتیب با واگذاری زمین برای انجام فعالیت‌های صنعتی به آب و برق نیاز است که قطعاً این امر با همکاری وزارت نیرو امکانپذیر است. برای آنکه سرمایه‌گذاری در شهرک‌های صنعتی رونق بگیرد و فعالان اقتصادی با کمترین مشکل به امر تولید بپردازند، شرکت شهرک‌های صنعتی از هیچ کمکی دریغ نمی‌کند و این کمک حتی در رفع چالش‌های مربوط به تأمین اجتماعی و مالیات هم هست.
 یکی از دلایلی که مجبور به خداحافظی با برخی از صنایع می‌شویم، عدم استفاده از تکنولوژی‌های روز و تولید به روش سنتی است، برای اینکه صنایع در شهرک‌های صنعتی گرفتار چنین وضعیتی نشوند آیا اقدامی صورت خواهد گرفت؟
بله، یکی از موضوعاتی که در حال دنبال شدن است، همکاری با مجموعه‌های دانش بنیان است. این همکاری در قالب افزایش عمق ساخت داخل و استفاده از تکنولوژی‌های روز در واحدهای صنعتی است. از آنجا که ایران همواره مورد تحریم واقع شده و برخی از کشورها رفتار متخاصم با ایران دارند، بهتر است که سعی کنیم در تمام بخش‌ها به سمت خوداتکایی گام برداریم؛ قطعاً این امر زمانی حاصل می‌شود که از توان مهندسان داخلی برای توسعه صنعتی بیش از گذشته بهره ببریم. خوشبختانه واحدهای صنعتی به سمت دانش بنیان شدن و استفاده از تکنولوژی‌های روز در حال حرکت هستند. توصیه می‌کنم واحدهای صنعتی برای آنکه حضورشان در بازار داخل و صادرات پایدار شود برای استفاده از توان مجموعه‌های دانش بنیان برنامه‌ریزی کنند.
 برای اینکه چنین اتفاقی رخ بدهد و صنایع برای استفاده از تکنولوژی ترغیب شوند، چه راهکاری وجود دارد؟
همواره بعد از اینکه واحد صنعتی دچار مشکل می‌شود و به مرحله ورشکستگی نزدیک می‌شود برای خروج از بحران به‌دنبال راهکار هستیم؛ قاعدتاً چنین رویه‌ای نمی‌تواند منجر به توسعه صنعتی شود. بدین جهت و در راستای اهداف صنعتی که کشور دارد، کلینیک کسب و کار در شهرک‌های صنعتی با حضور 500 مشاور در حوزه‌های مختلف ایجاد شد. بر این اساس تمام واحدهای صنعتی مستقر در شهرک‌های صنعتی می‌توانند از طریق سامانه‌ای که تعریف شده خواسته و مشکلات خود را عنوان کنند تا از سوی متخصصان، مشاوره بگیرند. برای اینکه واحدهای صنعتی تمایل برای مشاوره و تغییر رویکرد داشته باشند، شرکت شهرک‌های صنعتی هزینه مشاوره واحدهایی را که منجر به عارضه‌یابی شود پرداخت می‌کند. مشاوران از دانشگاه‌ها، تولیدکنندگان موفق و بخش خصوصی است. زمانی که مشاوره‌های تخصصی صورت می‌گیرد، واحد صنعتی به نقاط ضعف یا برنامه‌ای که باید داشته باشد پی می‌برد. بدین جهت ما نیز کمک خواهیم کرد تا واحد صنعتی به برنامه‌ای که باید داشته باشد، برسد.
چه تعداد واحد صنعتی به حوزه تولید برگشته است؟
قرار است تا پایان سال‌جاری، بیش از هزار و ۵۰۰ واحد تولیدی در کشور به چرخه تولید بازگردد. بیش از ۴۶۸ واحد تولیدی احیاء شده که این امر زمینه اشتغال بیش از ۸ هزار نفر را فراهم کرده است.
مجموعه‌های دانش بنیان در شهرک‌های صنعتی مستقر می‌شوند؟
قصد داریم فضای خاصی را برای مجموعه‌های دانش بنیان در شهرک‌های صنعتی در نظر بگیریم؛ این امر کمک می‌کند استفاده از روش‌های نوین تولید بیشتر در واحدهای صنعتی مورد توجه قرار گیرد و همچنین هم‌افزایی پدید آید. از سویی قرار است اصناف تولیدی که در شهرهای بزرگ به‌صورت پراکنده در حال فعالیت هستند در شهرک‌های صنعتی تجمیع شوند.
زمین در شهرک‌های صنعتی برای تولیدکنندگان وجود دارد؟
در برخی از شهرک‌های صنعتی در شهرهای بزرگ، زمین مورد نیاز بخش خصوصی تمام شده است اما ایجاد شهرک‌های جدید در اولویت نیست؛ در این راستا توسعه شهرک‌های موجود در اولویت است ولی اگر نیاز باشد شهرک صنعتی جدید هم ایجاد خواهیم کرد. اما به جهت آنکه تأمین زیرساخت آب و برق با دشواری‌هایی روبه‌رو است توسعه شهرک‌های موجود اهمیت بسزایی دارد. چرا که می‌توان از پتانسیل موجود در راستای تحقق اهداف صنعتی استفاده کرد.
اگر واحد صنعتی زمین مورد نیاز خود را نتواند از شهرک‌های صنعتی تأمین کند باید چه کاری انجام دهد؟
ما به درخواست تمام متقاضیان جواب می‌دهیم و نمی‌گذاریم متقاضی در تأمین زمین و سایر زیرساخت‌ها مشکلی داشته باشد. شاید در تمام شهرک‌های صنعتی، واحدهای صنعتی نتوانند حضور پیدا کنند ولی سعی خواهیم کرد که در یک شهرک مناسب تأمین زمین صورت گیرد.

جعفر خیرخواهان
اقتصاددان
آقای روحانی ریاست جمهوری کشورمان در دی‌ماه سال 1394 در همایش اقتصاد ایران جمله‌ای تاریخی بر زبان آورد که «در کشور ما سال‌ها و دهه‌ها است که اقتصاد هم به سیاست خارجی و هم به سیاست داخلی یارانه می‌دهد و خوب است برعکس آن عمل کنیم و از سیاست داخلی و خارجی به اقتصاد یارانه بدهیم تا ببینیم زندگی و معیشت مردم و اشتغال جوانان چه خواهد شد.»
اما افسوس که برعکس پیشنهاد بالا خط سیر حوادث در میدان عمل طی این مدت کوتاه پنج ساله به سمت و سویی کشانده شد که سایه سیاست خارجی و سیاست داخلی با سنگینی بیشتر بر پیکره اقتصاد انداخته شد و منافع آنی و کوتاه‌مدت سایر بازیگران در صحنه داخلی و فشارهای رقبا و دشمنان خارجی در صحنه جهانی چنان پررنگ شد که اقتصاد و دیپلماسی اقتصادی را به گوشه رینگ پرتاب کرد. وخامت شرایط اقتصادی به شکل گسترش بیکاری و تشدید تورم و فقر گسترده در کشور تحریک موتور اقتصادی و تقویت دیپلماسی را بیشتر از گذشته ضروری ساخته است.
تجربه دم‌دستی کشور چین که در عرض تنها چهار دهه توانست اقتصادش را از حضیض ذلت و فقر و فاقه مردمانش به بزرگترین اقتصاد جهان و رشد اقتصادی بی سابقه و پیوسته برساند، یک نمونه قابل تأمل برای یادگیری است. رهبران چین با جلوداری دنگ شیائوپینگ واقع‌بینی و عمل‌گرایی را سرلوحه اهداف خود قرار دادند. چین با اینکه در سیاست از روش بسته و دستوری و بالا به پایین پیروی می‌کرد اما اقتصاد را بتدریج به روی همه سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی با هر نوع تفکری باز و فراخ کرد و تمام کشورهای جهان را بازار هدف برای محصولات تولیدی در تیراژ انبوه خود دید. لازمه حضور و موفقیت در بازارهای جهانی ارائه تصویری مثبت از خود و دست دوستی دراز کردن به سوی همه است و چین با دست برداشتن از شعارهای ایدئولوژیک عصر مائو چنین قدم مهمی را برداشت. اخلاق کنفوسیوسی و روحیه تجارت‌پیشگی و شبکه‌سازی چینی‌ها هم به کمک آمد. سرمایه اجتماعی بالای چینی‌ها که اعتماد بالایی به مقامات دولتی و همکاران دارند به چینی‌ها اجازه داد شبکه‌های گسترده ارتباطی ایجاد کنند.
ما با تدوین سند چشم‌انداز 20 ساله که 4 سال به پایانش باقی است تبدیل شدن به قدرت اول منطقه را هدفگذاری کردیم اما در عمل قدم محسوسی در این مسیر برنداشتیم و رئیس جمهوری بعدی (احمدی‌نژاد) براحتی آن را نادیده گرفت. ایران اگرچه در زمینه قدرت نظامی و هسته‌ای به موفقیت‌های قابل احترامی دست یافته است و زیرساخت‌های مهمی ایجاد شده است اما از جنبه اقتصادی خصوصاً طی 10 سال گذشته با سقوط شدید تولید ناخالص ملی همراه شده است که به درستی باید «دهه از دست رفته» نام بگیرد و با چنین روندی حتی این خطر هست که به رتبه اقتصادی چهارم و حتی پنجمی در منطقه سقوط کنیم.
اینک که به ماه‌های پایانی هشت سال مسندنشینی دولت تدبیر و امید نزدیک می‌شویم و در امریکا نیز دولت و رئیس جمهوری جدید با نگاهی کمتر خصمانه نسبت به ایران بر سر کار آمده است، امید است سکان کشتی سیاست و اقتصاد مجدداً به سمت ساحل امید هدایت شود و همگان از برکات آن بهره‌مند شوند.
تجربه تحریم و افت قیمت نفت و شروع دوران پس از نفت در عمل نشان داد که وابستگی اقتصاد به نفت چه زیان‌هایی دارد و چه شوک‌های شدیدی می‌تواند بر اقتصاد وارد کند. لازمه چنین تغییر رویکردی این است که از دولت رانتیر کنونی به دولت تولیدی و رقابتی و نیز تجاری تبدیل شویم. متأسفانه وابستگی شدید اقتصاد و دولت ایران به رانت نفت از هنگام وقوع نخستین شوک نفتی در سال 1353 تاکنون اجازه نداده است بخش خصوصی قدرتمند و مولد شکل بگیرد. تا زمانی که بند ناف بودجه دولت ایران به رانت نفت متصل است، نمی‌توان امید به همکاری و تشریک مساعی ثمربخش بین دولت و بخش خصوصی داشت. میدان دادن به بخش خصوصی و تقویت محیط مساعد برای فعالیت بخش خصوصی مولد و تسهیل حضور در عرصه جهانی با سیاست خارجی و دیپلماسی سیاسی تجارت-محور باعث می‌شود تا از فرصت‌های باقیمانده موجود در جهان به نفع قدرت و اقتدار ملی ماندگار و رفاه عمومی استفاده کنیم که بیش از هر زمان دیگر به آنها نیاز داریم.