سیاوش رضایی
 خبرنگار
درماه‌های اخیر، بازارهای جهانی جای خود را درپرتفوی سرمایه‌گذاران ایرانی بازکرده است. دراین مدت سرمایه‌گذاران با توجه به بازدهی خیره کننده در بازار رمزارزها به این سمت متمایل شده‌اند و بازار خرید و فروش انواع رمزارز بخصوص «بیت‌کوین» در ایران روز‌به‌روز داغ‌تر می‌شود.
دردهه‌های گذشته بسته به شرایط بازارهای سرمایه‌گذاری جدیدی پیش روی ایرانی‌ها قرارگرفته است و هر دارایی که بازدهی قابل قبولی داشته با استقبال زیادی همراه شده است. زمانی فیش‌های حج میان مردم دست‌به‌دست می‌شد و در دوره‌ای سیم‌کارت موبایل به محلی برای کسب درآمد تبدیل شده بود. درطول این دهه‌ها خودرو هم همیشه یکی از بازارهایی بوده است که عده‌ای را جذب خود کرده است. درحالی که سرمایه‌گذاران ایرانی برای کسب سود یا حفظ ارزش دارایی‌های خود و پوشش ریسک تورم، علاقه زیادی به بازار ارز و طلا داشته‌اند، پس‌از یک دوره ثبات در فضای پسابرجام، دوباره به‌دلیل نوسان و رشد شدید قیمت‌ها دراین بازارها از اواخر سال 1396 و 1397 یک بار دیگر این بازارها جذاب شد و بخش عمده‌ای سرمایه‌گذاران حرفه‌ای و مردم عادی رهسپارآن شدند. اما بعد از بازگشت روند نزولی نرخ ارز و رکود نسبی درآن، در سال گذشته بازار سهام توانست ظرفیت‌های بالای خود را به رخ بکشد. دراین سال بورس تهران با بازدهی 180 درصدی درصدر بازدهی بازارهای سرمایه‌گذاری قرار گرفت و به‌همین دلیل از اواخر این سال، بتدریج سرمایه‌گذارانی که تا پیش از آن هیچگاه بورس را تجربه نکرده بودند به این بازار آمدند و تا مرداد ماه امسال با کسب بازدهی خیره کننده آن را به باقی بازارها ترجیح دادند ولی از 20 مرداد ماه امسال که بازار سهام با نوسان و ریزش شدیدی مواجه شد و بتدریج شاخص کل از قله نزدیک به 2.1 میلیون واحد به 1.2 میلیون واحد رسید، شرایط برای سرمایه‌گذاران تغییر کرد، روندی که یک باردیگر در دی ماه امسال تکرار و باعث شد پس از یک رشد مقطعی شاخص کانال 1.1 میلیون واحد را هم تجربه کند. بدین ترتیب سرمایه‌گذاران به‌دنبال بازاری جدید بودند. عده‌ای دوباره به بازار ارز و طلا بازگشتند و برخی که سرمایه قابل قبولی داشتند راهی بازارمسکن شدند. اما چشم‌انداز این بازارها نیز ضامن بازدهی مورد انتظارآنها نبود، چرا که نرخ ارز رو به کاهش گذاشته و به‌دنبال آن بازار طلا هم جذابیت خود را از دست داده است و بازارمسکن هم جدای از قدرت نقدشوندگی پایینی که دارد طی ماه‌های اخیر سیگنال‌های رکود دوباره‌ای می‌دهد. دراین فضا، بخشی از سرمایه‌گذاران ایرانی دارایی را وارد پرتفوی سرمایه‌گذاری خود کردند که تا پیش از آن تجربه‌ای درخصوص آن وجود ندارد و تنها تعداد محدودی از سرمایه‌گذاران حرفه‌ای آن را تجربه کرده بودند. بازار رمزارزها که درسال 2017 میلادی با رشد چشمگیردرجهان خودنمایی کرده بود، یک بار دیگر از اواخر سال میلادی گذشته با ثبت رکوردهای پی درپی بسیاری از سرمایه‌گذاران بزرگ و کوچک را ترغیب کرد. به طوری که بیت‌کوین شناخته شده‌ترین رمزارز جهان در نخستین هفته‌های سال 2021 با شکستن کانال 40 هزار دلاری بی‌سابقه‌ترین رشد تاریخی خود را ثبت کرد. دراین میان ورود برخی از شرکت‌های سرمایه‌گذاری و حقوقی‌های بزرگ دنیا مانند شرکت «پی پال» به این بازار باعث شد تا تحلیل‌های تکنیکال بسیاری درباره آینده صعودی رمزارزها منتشر شود. تحلیلگران بانک جی‌پی مورگان امریکا قیمت بیش از 100 هزار دلاری برای بیت‌کوین پیش‌بینی کردند وبرخی دیگر تارگت 140 هزار دلاری برای آن متصور شدند.
آغاز تب بیت‌کوین از سال 96
هرچند طی سال‌های گذشته بحث و حدیث‌های زیادی درباره ارزهای مجازی و نگاه بانک مرکزی نسبت به قانونی شدن یا نشدن خرید و فروش آن مطرح شده است، اما بازار رمز ارزها در ایران عمق زیادی نداشت. طبق اطلاعات ارائه شده در سال 1396 که تا حدودی تب خرید بیت‌کوین سرمایه‌گذاران ایرانی را گرفت، فروش ماهانه بیت‌کوین از 40 میلیون تومان به بیش از 600 میلیون تومان رسید. درهمین سال برخی نیز به‌عنوان سلطان بیت‌کوین در رسانه‌ها معرفی شدند. ولی درهمین سال پس از رشد تاریخی این رمزینه ارز به نزدیک 20 هزار دلار، شاهد ریزش شدید آن بودیم به طوری که قیمت آن به محدوده 3 تا 4 هزار دلار بازگشت. برهمین اساس تب سرمایه‌گذاری دراین بازار چندان همه گیر نشد. با این حال درماه‌های اخیر که بیت‌کوین توانست دوباره روند صعودی درپیش گیرد و رکورد تاریخی خود را بشکند، دوباره و البته شدیدتر از قبل تب بیت‌کوین فراگیر شده است. حالا درکنار سرمایه‌گذارانی که از چند سال قبل دراین بازار فعال هستند، مردم عادی هم از طریق کانال‌های تلگرامی و برخی از صرافی‌های خارجی وارد این بازار شده‌اند. یک جست‌و‌جوی ساده در اینترنت و شبکه‌های اجتماعی انبوهی از اطلاعات را درباره خرید و فروش ارزهای مجازی بخصوص بیت‌کوین به‌دست می‌دهد.
بدین ترتیب به‌نظر می‌رسد پس‌از عقب نشینی شاخص بورس تهران که درماه‌های گذشته توانسته بود، بخش عمده‌ای از سرمایه‌گذاران را به سوی خود جلب کند، اکنون سرمایه‌گذاران ایرانی به‌دنبال بازار جدیدی هستند تا کسب سود کنند و دراین راه نمودار قیمت ارزهای مجازی و رشد انفجاری آنها عزم سرمایه‌گذاران ایرانی را جزم کرده است.
البته به اعتقاد کارشناسان یکی از مواردی که سرمایه‌گذاری دراین بازار را برای ایرانی‌ها جذاب کرده است، تحریم‌های بانکی است. ایرانی‌هایی که قصد انتقال پول به سایرکشورها دارند به‌جای کانال‌های بانکی رو به ارزهای مجازی آورده‌اند.
گفتنی است تا زمان تنظیم این گزارش قیمت بیت‌کوین با رشد 427 دلاری معادل 1.3 درصد به 32 هزار و 639 دلار رسید که ارزش ریالی آن به بیش از 773 میلیون تومان می‌رسد. بررسی نوسان بازار این ارزمجازی مشهور نشان می‌دهد که بازدهی یک هفته آن 8 درصد (برابر با 2 هزار و 864 دلار) منفی بوده است، اما در یک ماه اخیر بیت‌کوین بیش از 9 هزار و 300 دلار برابر با 40 درصد و در شش ماهه بیش از 23 هزار دلار معادل 242 درصد رشد داشته است. دریک سال اخیر نیز بازدهی آن به 286 درصد می‌رسد، اما بازدهی سه ساله آن 185 درصد است. سرمایه‌گذاری در بازار ارزهای مجازی سودآوری قابل توجهی برای برخی سرمایه‌گذاران به همراه داشته است، اما با وجود این باید مراقب ریسک‌هایی که از دید کارشناسان وجود دارد، بود.
مراقب ریسک باشید
محمد‌حسن شمسی کارشناس بازارهای مالی درگفت‌و‌گو با «ایران» اعتقاد دارد اصلی‌ترین دلیلی که باعث شده است تا عده‌ای از سرمایه‌گذاران ایرانی به خرید و فروش ارزهای مجازی روآورند، رشد شدید قیمتی آن است. برای مثال قیمت بیت‌کوین درفاصله کوتاهی از 4 تا 5 هزار دلار به بیش از 30 هزار دلار رسیده است. وی با اشاره به ریسک‌هایی که دراین بازار وجود دارد، توضیح داد: برخلاف سایر بازارهای مالی مانند سهام که یک نهاد ناظر برآن نظارت می‌کند و فعالان آن باید پاسخگو باشند، بازار ارزهای مجازی هیچ نهاد ناظری ندارد و تراکنش‌های آن ثبت نمی‌شود. وی ادامه داد: برخلاف نظر برخی که معتقدند بیت‌کوین به‌دلیل محدودیت استخراج درسال‌های آینده با رشد بالایی مواجه می‌شود، باید گفت درصورتی که یک شرکت بزرگ اقدام به معرفی رمزارز جدیدی کند برای مثال یکی از بانک‌های مرکزی دنیا این کار را انجام دهد، بشدت روی قیمت بیت‌کوین تأثیر خواهد داشت. این کارشناس بازارهای مالی با اشاره به اینکه واسطه‌های خرید و فروش درکشور ریسک دیگری است که باید مراقب آن بود، اظهارکرد: سرمایه‌گذاران باید از طریق مسیرهای اصلی اقدام به خرید و فروش کنند، این درحالی است که در ایران برخی از سایت‌ها واسط معامله شده‌اند و به‌دلیل نبود نظارت امکان کلاهبرداری درآن نیز بالاست. شمسی همچنین گفت: علاوه براین همانگونه که در سال‌های گذشته بارها اتفاق افتاده است، احتمال ریزش شدید قیمت ارزهای مجازی نیز وجود دارد.
وی تأکید کرد: اعمال محدودیت‌های بانکی برای کشور یکی از دلایلی است که باعث شده است تا برخی از ایرانی‌ها برای نقل و انتقال پول از ارزهای مجازی استفاده کنند.
بازاری که نیازمند تخصص است
مجید عینیان، کارشناس اقتصادی نیز درگفت‌و‌گو با «ایران» دراین باره گفت: همه مردم می‌خواهند با سرمایه‌گذاری در یک بازار ارزش دارایی خود را بیشتر کنند، در یک دوره سپرده‌های بانکی جذابیت داشت و برهمین اساس مؤسسات مالی غیرمجاز نیز رونق زیادی پیدا کردند. ضمن اینکه ارز، طلا و سهام نیز در دوره‌های مختلف مورد توجه سرمایه‌گذاران بوده است. وی با تأکید براینکه سرمایه‌گذاران ارزهای مجازی باید ریسک‌های آن را درست ارزیابی کنند، افزود: به طور معمول مردم گذشته نگر به بازارها نگاه می‌کنند و چون دریکسال اخیر یک بازار بازدهی بالایی داشته است به آن تمایل پیدا می‌کنند. به‌گفته وی، این بازار با پیچیدگی‌های زیادی روبه‌روست و ورود بدون دانش و آگاهی ریسک را بالا می‌برد. این کارشناس اقتصادی ادامه داد: ریسک دیگری که دراین بازار وجود دارد این است که برخلاف سایر بازارها که قوانین محدودکننده‌ای مانند دامنه نوسان در بازار سرمایه وجود دارد، بازار ارزهای مجازی هیچ قانون محدودکننده‌ای ندارد و برهمین اساس دامنه نوسان آن بازاست.
عینیان تأکید کرد: با این حال درصورتی که سرمایه‌گذار از دانش تخصصی مورد نیاز برخوردار باشد، می‌تواند بازدهی قابل قبولی از رمزینه ارزها به دست آورد. بنابراین یکی از نکات مهم که باید مورد توجه باشد این است که پیش از ورود باید دانش مورد نیاز را کسب کرد.

علی قنبری
استاد اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس
طبق قانون اساسی متولی برنامه و بودجه کشور شخص رئیس جمهوری است تا بتواند در مسائل مربوط به برنامه و بودجه سنواتی و برنامه‌های توسعه‌ای تصمیم‌گیری کند و کشور را بر این اساس در مسیر توسعه و تعالی هدایت کند. بنابراین  هم حق رئیس جمهوری برای اجرای این مسئولیت محفوظ است و هم مجلس باید در یک فرآیند بودجه را تصویب کند و چنین حقی برای مجلس هم محفوظ است، البته بودجه در قالب برنامه یک ساله حاکمیت و برنامه‌های توسعه‌ای در قالب برنامه‌های 5 ساله تنظیم می‌شوند که بودجه سنواتی نیز باید یک سال از برنامه را نمایندگی کند؛ از این فرآیند چنین برمی‌آید که مجلس امکان و اجازه تغییرات اساسی را  در بودجه ندارد و سنوات گذشته و تجربه 40 ساله انقلاب هم مؤید همین موضوع است که تغییرات بودجه سنواتی در حد چند درصد بوده است. حال در صورتی که مجلس بخواهد تغییر و تحول اساسی در بودجه ایجاد کند، با ممانعت دولت تغییرات از سوی قوه مجریه می‌تواند مورد قبول قرار نگیرد.
متاسفانه مواجهه مجلس فعلی با بودجه پوپولیستی، عوامفریبانه و سیاسی است، چرا که برخی از تغییرات مد نظر مجلس فاقد معنای واضح است و حتی به زیان مردم تمام می‌شود، به عنوان مثال ارز 4200 تومانی با توجیه منفعت مردم حذف شد در حالی که چندنرخی بودن ارز خود مشکل عمده‌ای در اقتصاد محسوب می‌شود که با این کار مجلس به آن دامن می‌زند. در حالی که انتظار می‌رفت تغییرات به سمت تک نرخی کردن ارز باشد تا از بروز رانت، فساد و سوء استفاده‌های مختلف دلالان پرهیز شود  تغییرات مجلس بیشتر جنبه صوری دارد و با اعتراض رئیس جمهوری هم همراه بود و حتی می‌توان گفت در جهت منافع مردم هم نیست؛ تصمیماتی که نه تنها تورم‌زاست بلکه منجر به افزایش تقدینگی  می‌شود؛ در این شرایط ضرورت دارد تا مجلس و دولت برسر تغییرات ساختاری به یک تفاهم کلی برسند و در یک چارچوب تفاهمی تغییرات را پیش ببرند تا بودجه بموقع تصویب و به تأیید شورای نگهبان برسد و با مشکلات بودجه دو دوازدهم و  سه دوازدهم مواجه نباشد و دولت هم با طیب خاطر برنامه‌های 1400 را دنبال کند.
در توصیف بودجه خوب انتظار می‌رود که اشتغال‌زا باشد، تورم را کنترل کند و منجر به افزایش تولید شود و برای رفاه عمومی شهروندان برنامه مشخص و مدون داشته باشد؛ در حالی که افزایش یارانه‌های نقدی به عنوان یکی از تغییرات جدی در بودجه هیچ نفعی برای کشور ندارد. حال در جمع‌بندی نهایی می‌توان گفت اگر بودجه با تغییرات جدی مواجه شود و در زمان مقرر تصویب نشود، تبعاتی دارد که از مهم ترین آنها می‌توان به تأخیر در اجرای امور کشور، ایجاد نگرانی در جامعه به جهت عدم ثبات و پایداری در برنامه‌های توسعه، ایجاد تورم و  تقاضاهای غیر مولد و نوسانات قیمت اشاره کرد.