سوسن صادقی
خبرنگار
به‌تازگی شورای عالی فضای مجازی در جلسه‌ای که ۱۶ دی ماه به ریاست حسن روحانی رئیس جمهوری برگزار شد، سند الزامات پیشگیری و مقابله با نشر اطلاعات، اخبار و محتوای خلاف واقع (جعلی) در فضای مجازی را تصویب و برای 4 دستگاه دولتی وظایفی را مشخص کرد. اما کدام دستگاه‌ها در مقابله با اخبار جعلی نقش دارند و اینکه اخبار جعلی در فضای مجازی چه آسیب‌هایی را به جامعه وارد می‌کند.
تکلیفی برای 4 دستگاه
«در این سند  به ۴ دستگاه یعنی وزارتخانه‌های ارشاد، ارتباطات و فناوری اطلاعات، امور خارجه و سازمان صداوسیما مسئولیت‌هایی واگذار شده است.»
محمدحسن انتظاری عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی با بیان مطلب فوق گفت: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مکلف شده تا درگاه‌های نشر (پایگاه‌های اطلاعاتی و سایت‌ها) را شناسایی و احراز و سازوکار جامعی برای رصد و راستی آزمایی اطلاعات و اخبار ایجاد کند. همچنین باید این وزارتخانه یک نظام اعتبارسنجی هم ایجاد کند تا درگاه‌هایی که اخبار را منتشر می‌کنند از نظر صحت اخبار، درجه‌بندی شوند. وزارت ارشاد باید ظرف ۳ ماه این وظایف را در قالب یک طرح جامع ارائه کند.
 انتظاری افزود: با توجه به اینکه یک سری از اخبار خلاف واقع، جعلی و تحریف شده به‌صورت سازمان یافته علیه کشور در حال نشر است و از بیرون مدیریت می‌شود، وزارت امور خارجه باید با ظرفیت‌های دیپلماتیک و حقوقی خود، علیه منشأ خارجی اقدام کند. مطابق با این سند، سازمان صداوسیما نیز باید اقدام بموقعی در مورد اخبار خلاف واقع داشته باشد. به عبارتی باید در سطوح ملی و محلی به‌صورت میدانی اخبار جعلی و خلاف واقع را اطلاع‌رسانی کند.
انتظاری در ادامه گفت: مطابق این سند، قوه قضائیه باید با هماهنگی مرکز ملی فضای مجازی و همکاری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، یک لایحه قضایی مناسب برای مقابله با اخبار و اطلاعات خلاف واقع که همه ابعاد را پوشش دهد، تهیه کند. احتمالاً این لایحه باید در مجلس تصویب شود از سوی دیگر باید صلاحیت محاکم جمهوری اسلامی برای آن بخش از اخبار خلاف واقع که درگاه‌ها و پلتفرم‌های خارجی علیه ما نشر می‌دهند، نیز تبیین شود.
محمد صادق افراسیابی، معاون امور محتوایی مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی وزارت ارشاد (مرکز سابق رسانه‌های دیجیتال) نیز گفت: طبق سندی که در شورای عالی فضای مجازی به تصویب رسید، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم در این سند در کنار سایر دستگاه‌ها دارای تکالیفی است به‌طوری‌که در فاز اول بزودی سامانه‌ای را که از هوش مصنوعی کمک خواهد گرفت، رونمایی می‌کند. در این سامانه تمام اخباری که در رسانه‌های کشور منتشر می‌شود، دسته‌بندی و طبقه‌بندی خواهد شد و دستگاه‌های مختلف می‌توانند اخباری را که در ارتباط با دستگاه‌های آنهاست مشاهده کرده و به‌دنبال آن تأیید یا تکذیب کنند. به این ترتیب اخبار جعلی از غیرجعلی تشخیص داده می‌شود.
افراسیابی با بیان اینکه در گام بعدی قرار است سواد رسانه‌ای مردم را افزایش دهیم تا خود آنها نیز بتوانند اخبار جعلی را از غیرجعلی تشخیص دهند، افزود: با چند آموزش ساده و تشریح چند موضوع، تکلیف بسیاری از اخبار روشن می‌شود و مردم می‌توانند به راحتی اخبار جعلی را گزینش کنند. افراسیابی در ادامه گفت: قرار است سامانه آنلاین 24 ساعته سواد رسانه‌ای هم راه‌اندازی شود تا مردم با سؤال کردن از همکاران، جعلی بودن خبر را جویا شوند از این‌رو تلاش خواهیم کرد در کنار مردم باشیم تا امنیت روحی و روانی آنها حفظ شود.
هماهنگی نهادها در مقابله با اخبار جعلی
عباس منصورنژاد کارشناس فضای مجازی نیز معتقد است سند مقابله با اخبار جعلی که در شورای عالی فضای مجازی به تصویب رسید، می‌تواند گام موثری در جلوگیری از توزیع اخبار جعلی باشد، چرا که با قدرت عجیب و غریبی که رسانه‌های مجازی در حوزه نشر دارند، اخبار جعلی می‌تواند آسیب‌های فراوانی را برای جامعه ایجاد کند.
منصور‌نژاد گفت: تولید و انتشار محتوا دو مؤلفه مهم در رسانه هستند. بنابراین تمامی نهادهایی که با این دو مؤلفه در ارتباط هستند باید با هماهنگی و حرکت دقیق همسو با هم حرکت کنند تا طبق این سند بتوانند به درستی نقش خود را ایفا کنند. وی افزود: برای موفقیت در مبارزه با اخبار جعلی، ابتدا باید رسانه‌های رسمی، نگاه حرفه‌ای‌تر و دقیق تری به مخاطب داشته باشند. مهم‌ترین مسأله در رسانه، مخاطب است و اگر رسانه‌های رسمی بتوانند با انتقال اخبار صحیح اعتماد را جلب کنند حتی با وجود اخبار جعلی نیز مردم به آنها اقبالی نشان نخواهند داد. باید بکوشیم در تقویت اعتماد عمومی اقدام کنیم.
منصورنژاد در ادامه گفت: اعتماد عمومی مهم‌ترین سرمایه اجتماعی یک جامعه است که از سوی اخبار جعلی هدف گرفته می‌شود، بخصوص که معمولاً اخبار جعلی با اهدافی تخریبی آماده و منتشر می‌شوند. اخبار جعلی می‌تواند به آرامی همگونی و وحدت جامعه را تخریب کند. وقتی جامعه‌ای دچار چند فرقگی شود و وحدت و همدلی از میان آن جامعه برود، آن جامعه دیگر نمی‌تواند به سمت توسعه و تعالی گام بردارد.
این کارشناس حوزه مجازی افزود: اخبار در همه جوامع ایجاد می‌شود اما نکته مهم بستری است که قبول و پذیرش آن اخبار از سوی جامعه فراهم شود. وقتی مردم احساس کنند از مجاری صحیح و رسمی اخبار صحیح را کمتر دریافت می‌کنند، آرام آرام راه برای پذیرش اخبار جعلی باز می‌شود. از سوی دیگر وقتی رسانه‌های خبری رسمی، اخبار جامعه را به کندی و با گزینش منتقل کنند، آهسته آهسته اعتماد مردم به این رسانه‌ها کم شده و این همان نقطه‌ای است که پذیرش اخبار جعلی از سوی اذهان مردم هموار می‌شود.
منصور‌نژاد افزود: رسانه‌های رسمی مسئولیت سنگینی را بر دوش دارند و باید با نگاه علمی و بی‌طرفانه، اخبار را منعکس کنند تا مردم احساس کنند اخبار واقعی را از مدخل‌های رسمی می‌توانند دریافت کنند و طبیعی است که کشش و حرکت به سمت رسانه‌های غیر رسمی و کاذب کم می‌شود.
ضرورت مدیریت اخبار جعلی
فرید‌الدین امامی کارشناس رسانه‌های دیجیتالی هم معتقد است اجتناب از تأثیر اخبار جعلی بر مردم ضروری است و باید در این راستا دو اقدام برنامه‌ریزی شده صورت بگیرد.امامی گفت: اول ارتقای سواد رسانه‌ای و آموزش‌های لازم در این خصوص است تا افراد بدانند در مواجهه با اخبار‌ مختلفی که دریافت می‌کنند، باید چه رویکردی داشته باشند. از آنجایی‌ که تولیدکنندگان اخبار جعلی این اخبار را به‌گونه‌ای تهیه و توزیع می‌کنند که باورپذیر باشد بنابراین هر چه سواد رسانه‌ای افراد خصوصاً در این رابطه بیشتر شود، کمتر گرفتار و متضرر می‌شوند.
وی اعتقاد دارد اقدام دوم نظارت از سوی دستگاه‌های مربوطه است و آنها باید با اتخاذ سازوکارها و تدوین قوانینی در این حوزه نسبت به کنترل تولید و تکثیر این اخبار اقدام کنند. این کارشناس با اشاره به اینکه اهمیت تدوین صحیح قوانین در این حوزه را می‌توان از جنبه‌های مختلفی بررسی کرد، افزود: شاید مهم‌ترین آنها تشخیص اخبارجعلی از اخبار واقعی است جایی که مرز بین این دو کم می‌شود و چنانچه این مهم به درستی اتفاق نیفتد، اثرات مخرب دیگری در پی خواهد داشت و قوانین مربوطه زیرسؤال خواهد رفت تا جایی که ممکن است با ایجاد محدودیت‌ها، تولید و توزیع اخبار واقعی نیز به نوعی محدود شود. امامی اعتقاد دارد انتشار اخبار جعلی بخصوص از سوی شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های مجازی روی احساسات جامعه تأثیر می‌گذارد و باعث ایجاد ترس، عصبانیت، انزجار، نفرت، تحقیر، شگفت زدگی و... می‌شود و نه تنها سبب اتخاذ تصمیم‌های نادرست خواهد شد بلکه به روح و روان و سلامتی انسان‌ها هم آسیب خواهد زد بنابراین اقدام‌ها برای اجتناب از تأثیر اخبار جعلی بر آحاد مردم ضروری است.
این کارشناس رسانه‌های دیجیتال با بیان اینکه اخبار جعلی به سه بخش تقسیم می‌شود، گفت: بخش اول Disinformation نامیده می‌شود و اطلاعات جعلی است که هدف دار و با انگیزه تخریب یا ضربه زدن تولید و پخش می‌شود. دوم Misinformation نامیده می‌شود که اطلاعات غلطی است که با انگیزه خاصی تولید نشده و می‌تواند سهوی باشد و سومین هم Mal-information است اطلاعاتی است که بر پایه واقعیت‌های موجود است ولی با انگیزه‌های سالم تکثیر نمی‌شود و اهداف خاصی را دنبال می‌کنند.
وی دلایل مهم ساخت اخبار جعلی را خصومت و دشمنی، انتقام گیری، دلایل سیاسی، ترویج ایدئولوژی، ضربه وارد کردن به رقبای تجاری، تبلیغ محصولات و شاید مهم‌ترین آنها ساخت اخبار جعلی برای کسب درآمد عنوان کرد.
امامی در ادامه گفت: از آنجایی که این اطلاعات است که طرز نگاه و دید ما انسان‌ها را به دنیایی که در آن زندگی می‌کنیم، شکل می‌دهد بنابراین دریافت اطلاعات ساختگی، غلط، تحریف شده و حتی اغراق شده قطعاً تأثیرات اساسی بر تفکرات و اعمال انسان‌ها و تصمیماتی که می‌گیرند، خواهد گذاشت و شخص با پذیرش این نوع اطلاعات تصمیمات درستی نخواهد گرفت.

واکنش وزیر ارتباطات به مصوبه واگذاری مدیریت و نظارت محتوای مجازی به صدا و سیما
 آزموده را آزمودن خطاست

وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در واکنش به مصوبه جدید کمیسیون تلفیق مجلس برای سپردن مدیریت و نظارت بر محتوای مجازی به صداوسیما با بیان اینکه تولید محتوا در فضای مجازی باید مردمی باشد و نه سازمانی، نوشت: از تولیدات مردمی حمایت کنیم نه از تولیدات صدا و سیمایی برای مردم؛ آزموده را آزمودن خطاست.
به گزارش ایرنا، «محمدجواد آذری جهرمی» در حساب شخصی خود در اینستاگرام نوشت: مصوبه جدید کمیسیون تلفیق مجلس شورای اسلامی برای حمایت از تولید محتوا در فضای مجازی، راهگشا نیست.
وزیر ارتباطات با بیان اینکه تولید محتوا در فضای مجازی، باید مردمی باشد و نه سازمانی، تأکید کرد: از تولیدات مردمی حمایت کنیم نه از تولیدات صدا و سیمایی برای مردم. آزموده را آزمودن خطاست.
گفتنی است مدتی قبل اعضای کمیسیون تلفیق براساس مصوبه‌ای مدیریت و نظارت بر محتوای فضای مجازی را به سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران سپردند. بر اساس این مصوبه، ۲ هزار میلیارد تومان اعتبار برای تولید محتوا در فضای مجازی اختصاص داده شده که بر اساس جدول تعیین شده در اختیار سازمان صدا و سیما، سازمان فرهنگ و ارتباطات، سازمان تبلیغات اسلامی و... قرار گیرد.

تغییر سیاست حریم خصوصی واتس‌اپ به تأخیر افتاد

اپلیکیشن پیام رسان واتس‌اپ اجرای سیاست حریم خصوصی جدیدی  را که اوایل ماه میلادی جاری اعلام کرده بود  در پی سردرگمی و واکنش منفی کاربران، به تأخیر انداخت. به گزارش ایسنا، شرکت واتس‌اپ در یک پست وبلاگ اعلام کرد ما از افراد بسیاری درباره سردرگمی زیادی که در خصوص آپدیت سیاست حریم خصوصی واتس‌اپ وجود دارد، شنیدیم و اطلاعات نادرست زیادی منتشر شده که باعث نگرانی شده و مایل هستیم به همه کمک کنیم اصول این پیام رسان و حقایق را درک کنند.
گفتنی است واتس‌اپ پیش از این از کاربران خواسته بود تا هشتم فوریه(20بهمن) با سیاست جدید موافقت کنند اما اکنون این مهلت را تا ۱۵ماه مه (26 اردیبهشت 1400) به تعویق انداخته است و تلاش می‌کند این تغییرات را بیشتر توضیح دهد. واتس اپ در سیاست حریم خصوصی به روزرسانی شده در نظر داشت به کاربران اطلاع دهد برخی از کسب و کارها بزودی از سرورهای فیس بوک استفاده می‌کنند تا پیام هایشان با مصرف کنندگان را در این سرورها ذخیره کنند. فیس بوک اعلام کرده که به این پیام ها برای هر نوع تبلیغات هدفمندی که باشند، دسترسی نخواهد داشت. زبان به کار گرفته شده در شرایط به روزشده استفاده از خدمات واتس‌اپ، باعث نگرانی افراد بسیاری درباره احتمال دسترسی فیس بوک به پیام های خصوصی آنها شده است. واتس‌اپ اعلام کرد این موضوع درست نیست و همه پیام های شخصی مبادله شده میان دوستان و اعضای خانواده همچنان رمزنگاری شده می‌مانند. این شرکت اعلام کرد اگرچه اکنون همه از طریق واتس‌اپ خرید نمی‌کنند اما تصور می‌کنیم که در آینده افراد بیشتری از این طریق خرید خواهند کرد و لازم است که از این خدمات مطلع باشند. این به روزرسانی سیاست حریم خصوصی، امکان اشتراک‌گذاری اطلاعات با فیس بوک را توسعه نمی‌دهد.