مریم شهبازی
خبرنگار
کمتر از دو هفته تا برپایی نخستین «نمایشگاه مجازی کتاب تهران» باقی‌مانده؛ رویدادی مهم در عرصه نشر کتاب که به‌همت معاونت فرهنگی وزارت ارشاد و در تعامل با صنوف نشر برگزار می‌شود. البته همان‌طور که در صفحه امروز و به‌نقل از برخی اهالی نشر می‌خوانید این نمایشگاه قرار نیست جایگزینی برای نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران باشد که هرساله در فصل بهار شاهد برپایی آن بودیم؛ بلکه قرار است با همراهی ناشران و جامعه کتابخوان بخشی از ضررهای وارد آمده به این بخش از فرهنگمان را جبران کند و از سویی دسترسی مخاطبان به کتاب را هم تسهیل ببخشد. نکات بیشتر درباره اما واگرهای پیش روی این رویداد فرهنگی را که نه‌تنها در عرصه داخلی، بلکه در مقیاس جهانی هم اتفاق تازه‌ای به شمار می‌آید، در گفت‌وگویی که با هومان حسن‌پور، رئیس اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران داشتیم می‌خوانید.

تجربه‌ای تازه در گستره جهانی
بهار سال‌جاری، کمی بعد‌از ناامیدی ناشران نسبت به امکان برگزاری نمایشگاه کتاب تهران، آن‌هم بنابر تصمیم ستاد ملی مبارزه با کرونا، صحبت‌ها پیرامون برپایی شکل مجازی این رویداد حوزه نشر قوت گرفت. بالاخره در تعامل نمایندگان صنوف نشر با مسئولان معاونت فرهنگی قرار به برگزاری این نمایشگاه از اول تا ششم بهمن‌ماه گذاشته شد. هومان حسن‌پور، رئیس اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران معتقد است نمایشگاه مجازی کتاب جنوب کرمان را که چندی پیش برگزار شد نمی‌توان تجربه‌ای جدی در این زمینه دانست چراکه بیشتر در حکم مقدمه‌ای برای نمایشگاه پیش رو بوده. او در همین زمینه به «ایران» می‌گوید: «طی ماه‌های گذشته، نمایشگاه‌هایی که در عرصه جهانی به‌شکل مجازی برگزار شدند هیچ شباهتی به نمایشگاه پیش روی ما نداشتند چراکه هیچ‌کدام با فروش کتاب همراه نشده‌اند. بنابراین باید بدانیم که با نمایشگاهی مجازی روبه‌رو هستیم که حتی در سطح بین‌المللی هم تجربه نخست به‌شمار می‌آید.»
این فعال عرصه نشر تأکید دارد که اتحادیه تا به امروز راهکارهای پیشنهادی و حتی تجربه‌های خود را با مسئولان درمیان گذاشته، او معتقد است مسئولان «خانه کتاب و ادبیات ایران» وزارت ارشاد هم به‌عنوان مجری برگزاری این نمایشگاه زمان قابل‌توجهی است که به‌شکلی تمام‌وقت در تلاش برای برپایی هرچه بهتر این رویداد حوزه نشر هستند. حسن‌پور ادامه می‌دهد:«در چنین شرایطی امیدوارم مردم به‌عنوان جامعه مخاطب این نمایشگاه و از سویی ناشران شرکت‌کننده در آن توجه داشته باشند که در تجربه نخست به ‌احتمال با کم و کاستی‌هایی روبه‌رو شویم. بنابراین همگی صبوری کنیم و پیش از شروع نمایشگاه نقد آن را درپیش نگیریم.» البته حسن‌پور مخالف نقد و صحبت از نقاط ضعف نیست بلکه معتقد است باید صبر کنیم نمایشگاه شروع شود، آن‌وقت درباره نقاط ضعف صحبت شود. او می‌گوید: «در این صورت به‌طورقطع مسئولان تا جایی که امکان آن فراهم باشد برخی مسائل را همزمان با برگزاری نمایشگاه برطرف می‌کنند و مابقی نقاط ضعف را هم در دوره‌های بعدی نمایشگاه کتاب مجازی که به‌احتمال بسیار به‌عنوان مکمل نمایشگاه فیزیکی برگزار خواهد شد برطرف می‌کنند. اگر قرار به نگاه معقول باشد همین نمایشگاه کتاب‌بین‌المللی تهران بعد از سی‌ودو- سه دوره برگزاری هنوز با مسائل و مشکلاتی روبه‌رو است؛ بنابراین نمی‌توان از اقدامی که در سطح جهانی سابقه ندارد انتظار معجزه داشته باشیم.» این مسئول حوزه نشر و کتاب‌فروشی معتقد است، قرار نیست نمایشگاه مجازی کتاب تهران کارکردی همچون شکل فیزیکی نمایشگاه داشته باشد؛ بلکه باید بدانیم که این اقدام جهت بازگشت بخشی از سرمایه نشر به بدنه‌اش انجام می‌شود و در حکم راهکاری برای زمین نخوردن حوزه کتاب است. حسن‌پور درباره شرایط متفاوت پیش روی این نمایشگاه ادامه می‌دهد:«نکته مهم دیگر این‌که برای نخستین مرتبه در تاریخ برگزاری نمایشگاه‌های کتاب  اداره پست هم به‌عنوان رکنی مهم وارد کارشده است. آن‌هم در شرایطی که طی ماه‌های اخیر بخشی از خرید و فروش در همه حوزه‌ها به فضای مجازی منتقل‌شده و کالاهای خریداری‌شده از طریق پست به‌دست مردم می‌رسد. بنابراین مسلم است که بار مضاعفی به عهده این اداره قرار می‌گیرد. طی سال‌های گذشته نیازی به ارسال کتاب نبود و مردم خودشان در مراجعه حضوری کتاب خریداری می‌کردند، اما امسال به‌تبع شرایط وزارتخانه‌هایی همچون «وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات» هم به این کار پیوسته‌اند.»
هنوز گامی برای اطلاع‌رسانی برداشته نشده است
او بخشی از میزان موفقیت برپایی شکل تازه نمایشگاه کتاب را درگرو همکاری هرچه بیشتر این وزارتخانه‌ها و سازمان‌های درگیر می‌داند که برخی از آنها اولین حضور جدی خود را در این رابطه تجربه می‌کنند. رئیس اتحادیه ناشران ضمن دعوت دوباره از ناشران و مردم به صبوری بیشتر در مواجهه با نقاط ضعف احتمالی ادامه می‌دهد:«یکی از اصلی‌ترین کلیدهای موفقیت این نمایشگاه، اطلاع‌رسانی و از سویی تبلیغات از دریچه رسانه‌ها و حتی فضای شهری است. متأسفانه هنوز کاری جدی در این زمینه انجام‌نشده و من امیدوارم  مسئولان رسانه‌های کشورمان اهمیت این همراهی را درک کرده و در فرصت باقی‌مانده دست‌به‌کار شوند.»
گفته‌های این مسئول نشر در شرایطی است که هنوز بخش عمده‌ای از مردم اطلاعی از برپایی نمایشگاه مجازی کتاب تهران ندارند و این مسأله بار مسئولیت بیشتری به عهده اهالی رسانه و از سویی مجریان برگزاری نمایشگاه می‌گذارد؛ اطلاع‌رسانی برای اقدامی که تجربه نخست است و می‌تواند مبنایی برای دوره‌های بعدی باشد. اهمیت این مسأله در شرایطی بیش‌ازپیش خودنمایی می‌کند که به‌گفته آنهایی که نظراتشان در صفحه امروز پیش‌روی شما قرارگرفته معتقدند حتی بعداز کنترل کامل کرونا همچنان باید منتظر ادامه تغییراتی که در چگونگی عرضه کتاب به مخاطبان ایجادشده، باشیم. اما نکته جالب‌توجهی که حسن‌پور بر آن تأکید دارد احتمال مواجه‌شدن با طیف تازه‌ای از افرادی است که می‌توانند به جامعه کتابخوان اضافه شوند. افرادی که اغلب حضور پررنگی در فضای مجازی دارند اما تا به امروز در زمره کتابخوانان نبوده‌اند. در آخر حسن‌پور می‌گوید: «چه ناشران و چه مخاطبان کتاب باید توجه کنند که حتی اگر تمام برنامه‌ریزی‌ها به‌شکلی ایده‌آل پیش برود بازهم با سطحی به‌مراتب کوچک‌تر و اصلاً با شرایطی متفاوت از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران روبه‌رو هستیم؛ بهتر است صبر کنیم و ببینیم نمایشگاه مذکور چطور برگزار خواهد شد. همان‌طور که مجریان برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب هم ‌بارها تأکید کرده‌اند قرار نیست شاهد جایگزینی برای نمایشگاه کتاب تهران باشیم؛ پس سطح توقع مان را متناسب با امکانات و شرایط در نظر بگیریم و توقع معجزه نداشته باشیم.»

نفوذ هرچه بیشتر فضای مجازی و تکنولوژی‌های ارتباطی اتفاقی است که با شیوع کرونا سرعت بیشتری گرفت. دراین‌بین به‌تبع محدودیت‌های برآمده از شیوع جهانی بیماری کرونا شاهد شکل‌گیری نوع جدیدی از عرضه محصولات فرهنگی نیز هستیم که در عرصه کتاب جدی‌ترین آن تحت عنوان نمایشگاه کتاب مجازی تهران تا چندی دیگر میزبان علاقه‌مندانی از سراسر کشورمان خواهد بود. «ناصر میرباقری»، مدیر «خانه فرهنگ و هنر گویا»، مؤسسه‌ای که در زمینه‌های مختلفی ازجمله نشر، کتاب‌فروشی و توزیع کتاب فعالیت دارد معتقد است حتی بعد از کنترل این پاندمی نیز باید منتظر برقرار ماندن بخشی از این تغییرات در زندگی‌مان باشیم؛ ازجمله اینکه تأکید دارد به‌احتمال بسیار طی سال‌های آینده شاهد برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران به‌عنوان مکملی در کنار نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران خواهیم بود و بخشی از تجربه‌های امروزمان همچنان دوام پیدا خواهد کرد. راهکارها و نظر این فعال عرصه نشر درباره این رویداد تازه حوزه کتابمان را طی گپ و گفتی که با او داشتیم می‌خوانید.


فارغ از نمایشگاه مجازی کتاب جنوب کرمان که به‌نوعی پیش درآمدی در برپایی نمایشگاه مجازی کتاب تهران بود، تا چندی دیگر شاهد برگزاری نخستین تجربه جدی سراسری در این زمینه خواهیم بود. چه پیشنهادی برای بهره‌برداری از این امکان حداکثری و از سویی کاهش نقاط ضعف آن دارید؟
طی روزهای ابتدایی طرح پیشنهاد برگزاری مجازی نمایشگاه کتاب، نه‌تنها اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان بلکه اغلب مان مخالفت کردیم. البته دلیل هم داشتیم اینکه برپایی مجازی نمایشگاه کتاب در هیچ کجای دنیا کار ایده آلی نیست و امیدواربودیم که کرونا هرچه زودتر کنترل شود که متأسفانه پیش‌بینی‌ها حتی در سطح جهانی هم آن‌طور که مطلوبمان بود از آب درنیامد. بنابراین متوجه شدیم که برای جبران بخشی از خسارت مالی واردشده به ناشران از جهت لغو نمایشگاه کتاب تهران چاره‌ای جز عملی شدن این پیشنهاد نداریم؛ اتفاقی که در سطح جهانی هم برخی کشورها به آن روی آوردند و شاهد مواردی از برپایی نمایشگاه‌های مجازی بودیم. البته از همان ابتدا کتاب‌فروشان مخالفت کردند که این مسأله در ارتباط با شکل فیزیکی نمایشگاه هم اغلب مطرح بوده و هست. به گمانم اگر مسئولان معاونت فرهنگی بتوانند به‌نوعی کتاب‌فروشان را هم در این نمایشگاه دخیل کنند نه‌تنها با مشکلی روبه‌رو نمی‌شوند بلکه حداقل تا اندازه‌ای هم آسیب‌های واردشده به آنان جبران خواهد شد. همان‌طور که خودتان هم اشاره کردید؛ در نمایشگاه کتاب مجازی جنوب کرمان بیشتر بحث آزمایشی بودن درمیان بود و نمایشگاه کتاب تهران نخستین تجربه جدی‌مان به‌شمار می‌آید. این کار در عرصه جهانی هم اقدام تازه‌ای است؛ تا حدی نمی‌توان جلوی برخی نقاط ضعف آن را گرفت و از همه مهم‌تر اینکه قرار نیست این نمایشگاه مشکلات را حل کند، بلکه می‌تواند بخشی از مشکلات را حل کرده و کمی اوضاع را بهبود ببخشد.
 پس مهم‌ترین راهکار را سهیم کردن کتاب‌فروشان می‌دانید؟
بله، متأسفانه این گروه از فعالان نشر آسیب بسیاری دیده‌اند، خوشبختانه یا متأسفانه ازآنجایی‌که «خانه فرهنگ و هنر گویا» هم در زمینه نشر و کتاب‌فروشی و هم توزیع کتاب فعالیت دارد و از سویی چاپخانه هم دارد در جریان مشکلات بخش‌های مختلفی از عرصه کتاب هستم. به‌همین خاطر تا این اندازه بر ضرورت حمایت از کتاب‌فروشان حتی در خلال برگزاری نمایشگاه کتاب مجازی تأکید دارم. نمی‌دانم مسئولان چه تمهیداتی برای این نمایشگاه اندیشیده‌اند اما ای‌کاش بتوان گروه‌های بیشتری را در آن گنجاند.
 با توجه به نکاتی که اشاره شد نگاهتان به برگزاری مجازی نمایشگاه کتاب تهران چیست؟
فارغ از نقاط ضعف احتمالی‌اش که البته ناگزیر هم هست؛ حتی در بحث جهانی و دیگر کشورها، اما در شرایط فعلی و با توجه به مسائلی که محدودیت‌های برآمده از کرونا سبب شده اقدام خوبی است. حالا که امکان برپایی نمایشگاه کتاب تهران به شکل فیزیکی‌اش مقدور نیست می‌توان آن را همچون دیگر کارهای حمایتی معاونت فرهنگی وزارت ارشاد دید؛ کارهایی که ازجمله آنها می‌توان به طرح‌های تخفیف فصلی کتاب اشاره کرد. شاید آنها هم همچنان با اما و اگرهایی روبه‌رو باشند اما نمی‌توان منکر تأثیر مثبت‌شان در همچنان برقرار ماندن نشر در این اوضاع نابسامان شد. اگر اقداماتی ازاین‌دست هم انجام نشوند که دیگر باید فاتحه این باقی‌مانده رمق نشرمان را هم خواند.
 گفته شما در چگونگی برگزاری این نمایشگاه مرتبط با کتاب‌فروشان بود؛ برای خود ناشران و اینکه شاهد رعایت عدالت میان همه شرکت‌کنندگان در این رویداد حوزه نشر باشیم چه پیشنهادی دارید؟
مهم‌ترین خواسته من به‌عنوان یکی از اهالی نشر این است که در برپایی نمایشگاه کتاب مجازی، ناشران دولتی و حتی آنهایی که به سازمان‌های حکومتی وابسته هستند در حاشیه باشند. به‌هرحال برای ناشران دولتی و حکومتی بحث فروش به‌اندازه ناشران خصوصی حیاتی نیست و آنان از امکانات و حمایت‌های بیشتری برخوردار هستند. نشر خصوصی طی این ماه‌ها آسیب بسیاری دیده، خیلی از آنها، بویژه نشرهای کوچک و تازه کار با مشکلات اقتصادی متعددی روبه‌رو شده‌اند و چیزی به ورشکستگی بخش قابل‌توجهی از آنان باقی نمانده است. اصلاً شاید بهتر باشد که ناشران دولتی وارد نمایشگاه مجازی کتاب نشوند؛ البته منکر آسیب‌هایی که حتی متوجه این دسته از ناشران شده، نیستم اما مسأله اینجاست که حیات آنها به فروش شان وابسته نیست اما ناشران خصوصی با مصایبی همچون مواجه‌شدن با طلبکاران و حتی احتمال زندانی شدن و از دست دادن سرمایه خود روبه‌رو هستند.
 در حاشیه ماندن ناشران دولتی را می‌توان یکی از راهکارها دانست؛ اما در ارتباط با ناشران خصوصی شرکت‌کننده چه پیشنهادی برای رعایت عدالت دارید؟
همان‌طور که طی برگزاری نمایشگاه کتاب تهران در این سال‌ها هم شاهد بوده ایم؛ مردم ناشران مطرح را می‌شناسند و حتی اگر غرفه آنها در نقاط پرت واقع می‌شد مراجعه‌کنندگان به‌دنبال آنها می‌رفتند. درباره نمایشگاه کتاب مجازی هم به گمانم این گونه است. بنابراین شاید بهتر باشد که اطلاع‌رسانی و مباحث تبلیغاتی بیشتر به روی ناشران کمتر شناخته‌شده و کوچک متمرکز شود.
 برگزاری مجازی نمایشگاه کتاب حتی در عرصه جهانی هم اتفاق تازه‌ای است؛ در جریان استقبال از همان چند موردی که در برخی کشورها برپا شدند، هستید؟
استقبال چندانی نشد؛ نه‌فقط ناشران، بلکه حتی مردم سایر کشورها هم نشان دادند که همچنان علاقه‌مند به شکل فیزیکی نمایشگاه‌ها هستند و در سایر نقاط جهان هم تقریباً شرایط به منوال کشور ما است. آن‌قدر موفق نبوده‌اند؛ بااین‌حال امیدوارم در کشور خودمان تجربه موفقی را پشت سر بگذاریم.
 تأکید بسیاری به‌ضرورت حمایت از کتاب‌فروشان دارید؛ اوضاع فروش کتاب‌فروشی‌ها طی ماه‌های اخیر چطور بوده؟
کرونا منجر به کاهش قابل توجه رفت‌وآمد مردم به کتاب‌فروشی‌ها شده. شرایط کتاب‌فروشان به‌مراتب از ناشران هم بدتر است، حداقل ناشران حتی قبل از شیوع کرونا به فضای مجازی و فروش‌های اینترنتی روی آورده بودند و حالا اوضاع بهتری دارند، اما کتاب‌فروشان به‌غیراز موارد معدودی تا به امروز نیازی در این زمینه احساس نکرده بودند. انتشارات خود ما چه از طریق سایت و چه شبکه‌های اجتماعی هم فروش کتاب دارد؛ اما کتاب‌فروشان اگر هم کاری در این زمینه کرده باشند اقدام تازه‌ای است و زمان می‌برد تا مخاطبان خود را پیدا کنند.
شما از جهات مختلفی در عرصه نشر حضور و فعالیت دارید؛ طی ماه‌هایی که از شیوع کرونا می‌گذرد دیگر بخش‌ها به چه شرایطی دچار شده‌اند؟
برخلاف آنچه در ظاهر به نظر می‌رسد صنعت نشر تنها به ناشران، کتاب‌فروشان و حتی چاپخانه‌داران محدود نمی‌شود؛ طیف گسترده‌ای از مشاغل هستند که حیات آنها به این بخش متصل هستند. این ماه‌ها و بالطبع افزایش مشکلات اقتصادی برآمده از تحریم‌ها و از سویی محدودیت‌های نشأت گرفته از کرونا هیچ‌کدام اوضاع خوبی ندارند؛ نشر به حمایت‌های بیشتری برای سرپا ماندن نیاز دارد. وضعیت فعلی بیش از سایر بخش‌ها، صنعت نشر را متضرر کرد. چاپخانه‌ها با توجه به افزایش قیمت کاغذ، آسیب‌دیده و حتی برخی تعطیل‌شده‌اند. البته دولت دراین‌بین کار خوبی درزمینه توزیع کاغذ انجام داده که اگر چنین کاری صورت نمی‌گرفت کلاً پرونده نشر بسته می‌شد. کاغذ دولتی کار خوبی بوده و هست که نقش مثبتی ایفا کرده؛ از سویی همان‌طور که در چند سؤال قبلی اشاره شد طرح‌های تخفیف فصلی هم حمایت خوب دیگری است که شاهد آن بودیم. منتهی شاید با توجه به اوضاع فعلی بهتر باشد بودجه بیشتری به برپایی آنها اختصاص پیدا کند. از طرفی وام‌های کم‌بهره‌ای که به ناشران تعلق گرفت برای خود ما که خوب بود و حداقل از آن طریق توانستیم حقوق دو ماه پرسنل‌مان را پرداخت کنیم.

1 برپایی نخستین دوره، سال 66 و به میزبانی محل «دائمی نمایشگاه بین‌المللی تهران». نمایشگاه کتاب تا سال 85 در همین محل میزبان علاقه مندان بود.

2 نمایشگاه از سال 86 به میزبانی مصلای تهران در محدوده محله عباس آباد برگزار شد؛ مسئولان تغییر محل نمایشگاه را کاهش بار ترافیکی و دسترسی راحت‌تر مردم عنوان کردند.

3 به دنبال ساخت مجموعه نمایشگاهی شهر آفتاب در آزادراه تهران- قم، نمایشگاه کتاب تهران طی سال‌های 95 و 96 در این محل برگزار شد.

4 تجربه ناموفق برپایی نمایشگاه کتاب تهران در «شهر آفتاب»، میزبانی مجدد مصلی از ناشران و علاقه مندان را در سال 97 سبب شد.

5 برپایی سی‌وسومین دوره نمایشگاه بنابر تصمیم ستادملی مبارزه با کرونا در سال‌جاری لغو شد.

6 نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران از یکم تا ششم بهمن ماه -زمستان جاری- به‌شکلی سراسری برگزار می‌شود.

علیرضا رئیس دانایی
مدیر انتشارات و کتابفروشی نگاه
پیش‌تر هم گفته‌ام که به‌تبع شرایطی که کرونا سبب شده و از سویی ملزومات زندگی امروز، منکر ضرورت بهره‌مندی از تکنولوژی‌های ارتباطی و از سویی فضای مجازی نیستم. از همین بابت هرچند که برپایی نمایشگاه کتاب مجازی را در مقایسه با شکل فیزیکی‌اش چندان مطلوب نمی‌دانم اما معتقدم که در شرایط فعلی چاره‌ای جز این نداریم. فروش کتاب در خلال برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب جنوب کرمان تجربه چندان موفقی را برای ناشران رقم نزد؛ هرچند که غیرقابل‌پیش‌بینی هم نبود چراکه هر کاری در ابتدای امر با نقاط ضعف متعددی روبه‌رو خواهد شد. از ابتدای بهمن‌ماه نخستین تجربه جدی در زمینه برگزاری نمایشگاه کتاب مجازی را به‌شکلی سراسری در همه کشورمان شاهد خواهیم بود. نکته‌ای که در‌ این ‌بین نباید فراموش کرد این است که نمایشگاه کتاب تهران هیچ‌گاه طی سال‌هایی که از برپایی‌اش می‌گذرد به‌معنای واقعی شکل نمایشگاهی نداشته و بهتر است آن را فروشگاهی بزرگ در زمینه فروش کتاب بدانیم. از این بابت هم آن‌طور که حتماً به‌نقل از دیگر همکاران هم شنیده یا خوانده‌اید بخش قابل‌تأملی از چرخه اقتصادی صنعت نشرمان را به‌عهده داشته که امسال از آن محروم شدیم، آنچنان که حالا بحث برپایی این فروشگاه به شکل مجازی در میان است. بی‌تردید بخشی از بودجه‌ای که معاونت فرهنگی بابت برگزاری نمایشگاه کتاب تهران در اختیار داشته صرف برگزاری شکل مجازی آن می‌شود اما مابقی آن  بهتر است به طرق مختلف برای برقرار نگاه‌داشتن بخش‌های مختلف نشرمان هزینه شود. در کنار برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب، بد نیست که وزارت ارشاد از ناشران به فراخور تعداد کتاب‌هایی که منتشر کرده‌اند آثاری را خریداری کرده و در اختیار کتابخانه‌های عمومی بگذارد. از این طریق هم به تجهیز مخازن کتابخانه‌های عمومی کمک کرده و هم وضعیت ناشران قدری بهبود پیدا می‌کند. اما حالا که تا چندی دیگر باید منتظر برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران باشیم، نکته‌ مهم دیگر این است که در تجربه نخست نمی‌توان انتظار چندانی از اثربخشی این شیوه عرضه کتاب داشت. هم اینکه اتفاق تازه‌ای برای مردم به‌شمار می‌آید و هم اینکه تکمیل زیرساخت‌های آن به کسب تجربه و گذر زمان نیاز دارد. آن انتظاری را که همین ابتدا میان برخی شکل‌گرفته ، شاید بتوان برای دوره‌های بعدی برگزاری مجازی نمایشگاه کتاب و طی درازمدت انتظار داشت و این چیزی نیست که در کوتاه‌مدت به آن امید داشت. مسأله‌ای که امیدوارم مسئولان معاونت فرهنگی در برپایی این نمایشگاه از آن غافل نشوند بحث اطلاع‌رسانی و ضرورت تبلیغات همه‌جانبه است. طی سال‌های برگزاری نمایشگاه کتاب تهران آن‌قدر مردم با انواع و اقسام خبرها، تبلیغات و حتی بیلبوردهای شهری روبه‌رو می‌شدند که می‌دانستند از فلان زمان به مدت 10 روز شاهد برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران خواهند بود. این رویداد فرهنگی آن‌قدر میان مردم جاافتاده بود که گاهی مردم بدون آنکه قصد خرید کتابی داشته باشند قدم به نمایشگاه می‌گذاشتند؛ برای برخی جنبه تفریحی پیدا کرده بود و حتی عده‌ای آن را محلی برای تجدید دیدار با دوستان خود می‌دانستند. فضای نمایشگاه و تبلیغ غرفه‌ها هم به‌گونه‌ای بود که درنهایت حتی این افراد هم کتاب به‌دست روانه خانه‌های خود می‌شدند. باوجودآنکه تأکید دارم مردم همچنان به خرید اینترنتی کتاب عادت نکرده‌اند؛ اما طی ماه‌های اخیر و به نسبت شرایطی که در آن قرارگرفته‌ایم فروشی که خود ما از طریق سایت نشر نگاه تجربه کرده‌ایم بد نبوده است. هرچند که سهم ناچیزی از فروشمان از طریق کتاب‌فروشی را جبران می‌کند. هرچند که به نسبت شرایط بد نیست. مردم به‌مرور عادت می‌کنند که از فضای مجازی هم بهره‌ای بیشتر از متوسل شدن به آن برای سرگرمی ببرند. البته دراین‌بین برخی سایت‌ها هستند که از مدت‌ها قبل به شکل تخصصی مشغول فروش اینترنتی کتاب هستند. شاید اگر اینها نبودند، که البته مخالف وجود آنها نیستم، فروش اینترنتی‌مان به‌مراتب بیشتر هم بود. البته درنهایت فرقی هم ندارد و بحث فروش کتاب‌ها در میان است. نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نه‌تنها در عرصه داخلی، بلکه از جهت وسعت برگزاری و حتی تعداد کتاب‌های فروخته شده در سطح جهانی هم بی‌نظیر به شمار می‌آید. خود من به‌شخصه در هرکدام نمایشگاه‌های خارجی کتاب که شرکت کرده‌ام هیچ‌کدام را شبیه نمایشگاه خودمان ندیده‌ام. از همین بابت معتقدم مقایسه این دو باهم اشتباه بزرگی است؛ شکل فیزیکی نمایشگاه کتاب تهران با برگزاری مجازی آن به‌هیچ‌وجه قابل‌مقایسه نیست. باز هم تأکید می‌کنم ازآنجایی‌که زمان چندانی تا برپایی مجازی این نمایشگاه باقی نمانده امیدوارم مسئولان و اهالی رسانه تلاشی جدی جهت اطلاع‌رسانی و تبلیغات انجام بدهند. هنوز بسیاری از مردم از برپایی این نمایشگاه اطلاعی ندارند؛ رسانه ملی به‌رغم آنکه طی این سال‌ها نشان داده اهمیتی برای کتاب و ترویج کتابخوانی قائل نیست اما می‌تواند نقش مؤثری ایفا کند. در این مهلت باقی‌مانده به اطلاع‌رسانی بیش از هر اقدامی نیاز است؛ وقت آن شده که مسئولان صداوسیما همان‌قدر که به تبلیغ پفک و چیپس اهمیت می‌دهند برای کتاب هم جایگاهی در نظر بگیرند. این فرصتی است که نشان بدهند خواهان تغییر در نحوه مدیریت خود هستند. از این بحث که بگذریم بالاخره کرونا هم کنترل می‌شود و به اوضاع‌واحوال قبل بازمی‌گردیم. باید خودمان را برای تغییرات تدریجی در چگونگی فعالیت‌های فرهنگی و حتی ارتباط با مخاطبان آماده کنیم. به گمانم نفوذ فضای مجازی به عرصه‌های کاری و حتی زندگی‌مان دیگر به روال قبل بازنگشته و از این به بعد شکل‌های تازه‌ فعالیت‌های فرهنگی و حتی عرصه نشرمان که طی این ماه‌ها با آنها مواجه شده‌ایم تداوم خواهند داشت. بویژه در ارتباط با فروش آنلاین کتاب که با شلوغی‌های خیابان‌ها و بحث ترافیک به مرور جای خود را بازخواهد کرد. هرچند که صحبت درباره صنعت نشر بعد از کرونا و اینکه وضعیت به چه شکلی می‌شود شاید زود باشد اما از پیش‌بینی‌ها نباید غافل شد. مردم ما برخلاف گفته برخی، مردم کتابخوانی هستند و فروش کتاب به‌واسطه اینکه گران نشده همچنان مقبول است.