فریبا خان‌احمدی
خبرنگار
گزارش‌های مرکز آمار ایران نشان می‌دهد هر بار بستری شدن سالمند در مرکز درمانی نزدیک به دو میلیون تومان برای نظام سلامت آب می‌خورد. این در حالی است که طبق آمارها نزدیک به 50درصد تخت‌های بیمارستانی در اشغال سالمندان قرار دارد و پیش‌بینی می‌شود که در سال ۱۴۰۰ سهم سالمندی جمعیت از مرز ۱۰ درصد و در سال ۱۴۲۰ از مرز ۱۹.۴ درصد و در سال ۱۴۳۰ از مرز ۲۶.۱ درصد عبور کند، یعنی در آن زمان یک‌‌چهارم جمعیت کشور، سالمند خواهند بود و حجم بالایی از تخت‌های بستری به سالمندان اختصاص خواهد یافت. از این روست که کند شدن روند سالمندی و پیشگیری از پیشرفت بیماری‌ها در دو دهه بعد به یکی از چالش‌های اصلی حوزه بهداشت و درمان کشور بدل شده است. با دکتر محسن شتی رئیس اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت پیرامون مشکلات مختلف سالمندان و چرایی پرهیز از برگزاری دورهمی‌های شب یلدا گفت‌و‌گو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

در 9 ماه اخیر سالمندان یکی از گروه‌های پرخطر در معرض آسیب بودند، از این جهت که اغلب این افراد به منظور پیشگیری از ابتلا به بیماری کووید19 برنامه چکاپ و کنترل بیماری‌شان را به تعویق انداختند. به‌طور کلی شما وضعیت سلامت سالمندان کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
سالمندان به‌دلیل احتمال بالاتر ابتلای همزمان به بیماری‌های مختلف، مصرف داروهای متعدد و ضعف سیستم‌ها و ارگان‌های مختلف بدن ممکن است در شرایط پیچیده و سخت‌تری نسبت به سایرین از لحاظ مدیریت سلامت قرار گیرند. در کشور ما به‌دلیل تعداد اندک متخصصان طب سالمندی، سالمندان مجبور‌ند برای درمان بیماری‌های مختلف خود همزمان به چند پزشک مختلف مراجعه کنند و این مسأله بعضاً به‌دلیل عدم دسترسی به پرونده الکترونیک سلامت ممکن است وضعیت سلامتی سالمند را پیچیده‌تر کند. پیش‌بینی‌های جمعیتی حاکی از آن است که در 30 سال آینده بتدریج نزدیک 30 درصد جمعیت کشور ما را سالمندان تشکیل می‌دهند یعنی نزدیک به یک‌سوم جمعیت. برای مدیریت سلامت این جمعیت زیاد نیاز به ظرفیت‌سازی و توانمندسازی نیروهای بهداشتی و درمانی مانند کارشناسان بهداشت و درمان و پزشکان عمومی داریم تا مهارت و دانش لازم برای پاسخگویی به نیازهای این گروه سنی آسیب‌پذیر را داشته باشند، با نگاهی جامع سالمندان را مورد بررسی قرار دهند، اقدامات پیشگیرانه و کنترلی اولیه را بدرستی انجام دهند و در صورت نیاز سالمند را برای اقدامات تخصصی‌تر به متخصص طب سالمندی ارجاع دهند. امیدواریم با تلاش‌هایی که در جهت احیای دوره دستیاری طب سالمندی در وزارت بهداشت در جریان است در کنار برنامه‌هایی که برای بازنگری کوریکولوم‌های درسی دوره‌های پزشکی عمومی، فیزیوتراپی، کاردرمانی و گفتاردرمانی داریم و همچنین برگزاری دوره‌های کوتاه‌مدت مهارتی برای فارغ‌التحصیلان رشته‌های مختلف بتوانیم مشکل نیروی انسانی متخصص مورد نیاز در کشور را در حوزه بهداشت و درمان حل کنیم.
آقای دکتر! آماری‌های وزارت بهداشت نشان می‌دهد نزدیک به 80 درصد سالمندان در مراحل آخر و پیشرفته بیماری به پزشک مراجعه می‌کنند، از طرفی بسیاری از سالمندان به‌ دلیل بیماری‌های متعدد گاهی باید به 5 متخصص ارجاع داده شوند ولی مراجعه نمی‌کنند؛ وزارت بهداشت در بحث خودمراقبتی از سالمندان چه اقداماتی انجام می‌دهد؟
همزمان با مسأله «هم ابتلایی» که بدان اشاره کردم «چند دارویی شدن» نیز در سالمندان شایع است. سالمندی که تغییرات فیزلوژیک دارد حافظه و چشم و گوشش هم ممکن است در مواردی، ضعیف باشد، باید روزی چند قلم دارو بخورد که اگر کسی نباشد به او یادآوری کند، گاهی یادش می‌رود و در برخی موارد ممکن است به‌دلیل سطح سواد پایین، داروهایش را اشتباه مصرف کند یا یک دارو را با دو نام تجاری مختلف فقط صرفاً به‌دلیل رنگ‌های متفاوت از هم می‌خورد. بنابراین مشکل مصرف داروهای متعدد و زیادی یا پلی فارمسی نیز در این گروه از افراد شایع است. وقتی تعداد داروها زیاد می‌شود احتمال عوارض دارو هم بالا می‌رود. همچنین سالمندانی که فعالیت بدنی‌شان کم می‌شود، افزایش وزن پیدا می‌کنند یا چربی خون بالا دارند یا وضعیت تغذیه‌شان نامناسب است با ریسک بالای بیماری قلبی نیز روبه‌رو هستند. این سیکل معیوب چند دارویی و بیماری‌های مختلف می‌تواند وضعیت سالمند را پیچیده‌تر کند. اگر مراقبت درست اتفاق نیفتد و سلامت سالمند مدیریت نشود شرایط برای آنها به مراتب پیچیده‌تر می‌شود. در بحث «پلی فارمسی» مداخله فقط در سالمندان مطرح نیست. باید روی داروخانه، پزشک و سیستم سلامت و خانواده نیز متمرکز شویم. برای پزشکان خانواده دوره‌های پودمانی در حال برگزاری است که برخی عناوین آن مربوط به پلی فارمسی است تا با مدیریت صحیح پزشک سالمند دچار مشکلات دارویی نشود. همچنین مدلی در حال طراحی و اجرای آزمایشی است، مبنی بر اینکه در داروخانه و بیمارستان با چه فرآیندی دارو درمانی سالمندان مورد نظارت و کنترل قرار گیرد تا این افراد دچار عوارض دارویی نشوند. همچنین برای مراقبت درمانی از سالمندان نیاز به ‌ستینگ‌های جدید از جمله برنامه مراقبت در منزل داریم. در دنیا «home care» برنامه و خدمتی شناخته شده است، ما در طول 25 سال آینده جمعیت سالمندی‌مان دو برابر می‌شود. خدمات مراقبت در منزل روند بدحال شدن سالمند را کند می‌کند و باعث می‌شود تخت بیمارستانی کمتر و دیرتر اشغال شود. بیمه‌ها در صورت پوشش این خدمات اقدام ارزشمندی را انجام خواهند داد. به نظر می‌رسد روند کشور به‌ سمتی است که مجبوریم به نظام مراقبت طولانی اهمیت دهیم چون در 20 سال آینده با افزایش جمعیت سالمندی و کاهش بعد خانوار، مشتری این گونه مراکز زیادتر خواهد شد.
برای داشتن دوران سالمندی پویا، وزارت بهداشت چه برنامه‌هایی دارد؟ در حال حاضر سالمندان پرخطر را چگونه غربالگری و شناسایی می‌کنید؟
سالمندی به‌ معنی بیماری نیست، بلکه سالمندی دستاورد بشر است که به‌دلیل ارتقای سطح کمی و کیفی تکنولوژی و مراقبت‌های بهداشتی درمانی رخ داده است. در طول 40سال گذشته به‌ دلیل پیشرفت پزشکی و تکنولوژی متوسط طول عمر 20 سال افزایش پیدا کرده و امید به زندگی به 75 سال رسیده است. اگر در دوره‌های قبلی عمر مثل نوجوانی و جوانی و میانسالی مراقب نباشیم، این دوره را با بیماری آغاز و طی می‌کنیم. در سالمندان مشکلات شناختی از جمله فراموشی یا دمانس(زوال عقل) و آلزایمر شیوع بالاتری دارد، سکته‌های مغزی و آمار بیماری‌های فشار خون و دیابت نیز در آنها بالاتر از بقیه افراد است و بیماری‌های عضلانی اسکلتی و ناتوانی‌های حرکتی، صرع و پارکینسون و اضطراب و افسردگی نیز در سالمندان شایع‌تردیده می‌شود. ما در وزارت بهداشت دو برنامه عمده داریم؛ یکی آموزش شیوه زندگی سالم است که در این دوره کرونا به‌ دلیل محدودیت تردد سالمندان محدودیت در برگزاری کلاس‌های آموزشی را داشتیم. پیش از آن سالمندان با مراجعه به مراکز جامع سلامت و خانه بهداشت در مورد چگونگی تغذیه سالم و فعالیت بدنی سالم و مسائل روانی آموزش می‌دیدند. برنامه اصلی وزارت بهداشت ارائه بسته‌های خدمات ادغام یافته سلامت سالمندان است. وضعیت خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی، برنامه مراقبت از فشار خون بالا، دیابت، افسردگی، تغذیه و پیشگیری از انواع سرطان و پیشگیری از سقوط عناوین برنامه‌های در حال اجراست. از ابتدای اپیدمی تاکنون علائم کرونا سه بار به شکل تلفنی از حدود هفت میلیون نفر از سالمندان کشور پرسیده شده و افراد مشکوک برای اقدامات بعدی به مراکز ویژه کرونا دعوت شدند. همچنین آموزش‌ها را از طریق رسانه‌ها ارائه می‌دهیم. همچنین محتواهای آموزش خودمراقبتی از سالمندان را درباره تغذیه، سلامت روان، فعالیت بدنی و مراقبت معمول، مصرف مکمل‌ها، تنهایی، اختلالات شناختی نیز روزآمد و تولید شده و در هفته‌های آینده در قالب محتواهای مجازی در اختیار سالمندان و خانواده‌ها قرار می‌گیرد.
در طول 10 ماه گذشته بیشترین آمار مرگ ومیر فوتی‌های کرونا مربوط به سالمندان گزارش شده است، با توجه به نزدیک شدن به شب یلدا شما چه توصیه‌ای به خانواده‌ها دارید تا این آیین دید و بازدید بزرگترهای فامیل به مراسم ختم افراد مسن منجر نشود؟
ما ایرانی و مسلمان هستیم و طبق آموزه‌های دینی و آداب و رسوم ملی برای بزرگتر‌ها بسیار احترام قائلیم و بسیار دوست‌شان داریم. دوست داشتن همیشه یک تظاهر و بروز ندارد. باید در شب یلدا نشان دهیم سالمندان را دوست داریم، ما برای‌شان احترام قائلیم و در شرایط بحرانی فعلی باید ثابت کنیم مراقب سلامت‌شان هستیم و بهترین کار این است که با رعایت اصول پیشگیری، این افراد را از گزند ویروس حمایت کنیم. بهترین کار این است بدترین کار را نکنیم. در تمام دنیا ثابت شده دورهمی‌های کوچک خانوادگی از بسیاری از ریسک فاکتورهای دیگر خطرناک‌تر است، پس برای حفظ جان همه اعضای خانواده از کوچک و بزرگ و اگر همدیگر را دوست داریم امسال شب یلدا را مجازی دورهم باشیم. هر ملاحظه‌ای در این بیماری در چارچوب پذیرایی و دورهم نشینی حتی در حد چند دقیقه نیز می‌تواند به انتقال این بیماری منجر شود. با رعایت اصول از جان خانواده و عزیزان و سالمندان گرانقدرمان محافظت کنیم.

محمد زینالی اُناری
جامعه ‌شناس
از میان سه رده اجتماعی کنش شهرنشینان جایگاه‌های کلان به وزرا، وکلا و نخبگان سیاسی تعلق دارد. جایگاه میانی مدیران، فعالان عمومی و نخبگان محلی هستند و جایگاه خرد به کارگر، دانشجو، مربی و نقش‌های روزمره افراد عادی مربوط است. اگرچه همه شهرنشینان به صورت بالقوه‌ای در جایگاه شهروند مسئول و مطالبه گر قرار دارند، اما بار اصلی این نقش را بخشی از جایگاه میانی اعم از مدیران نهادی، نخبگان و روشنفکران محلی یا صنفی بر دوش دارند که می‌توان آنها را «کنشگر نهادی» نامید. این گروه از یک سو حلقه واصله مردم عادی با ساختارهای قدرت و تصمیم‌گیری‌اند؛ از سوی دیگر، به سبب تجربه و آگاهی‌شان در میان مردم شناخته شده و دارای اعتبار هستند. از این‌رو، کنشگران نهادی می‌توانند در پیوند دولت-ملت نقشی اساسی بازی کرده و آن را تحکیم بخشند.  تا زمانی که یک استاد دانشگاه در کلاس‌ها و حتی پژوهش‌ها به بحث درباره مدیریت بحران می‌پردازد، به نقش حرفه‌ای خُرد خود همت گماشته که به جای خود با ارزش است. نظیر وی فردی است که در یک صنف یا محله سال‌ها به خلق تجربه و کسب احترام در میان جماعت پرداخته است. اما وقتی که جایگاه کنشگر نهادی را اختیار کرده و به عنوان میانجی درباره مسائل صنفی و عمومی جامعه مشارکت می‌کنند، نقشی اخلاقی و برگزیده توأم با مسئولیت‌پذیری و مطالبه‌گری را در عمل نشان می‌دهد.  اگر چنین افرادی در بحران‌هایی که درون صنف یا سازمان آنها یا در حدی فراتر مانند پاندمی کرونا رخ می‌دهد، حاضر بوده و مداومت کنند، سایر مردم نیز به آنان پیوسته و با مشارکت در حل مسائل به مشق مسئولیت‌پذیری و مطالبه‌گری می‌پردازند. اما اگر این گروه غایب در بحران‌ها و مسائل باشند، قطعاً مردم نیز از همین افراد که الگوی محلات، اصناف و سازمان‌ها هستند، به نقش‌های خودشان رنگ و مایه می‌زنند. لذا مسئولیت اجتماعی در مرحله اول پروژه یا موضوع فکری افراد پیشرو، نخبگان محلی و کارآفرینان سازمانی بوده و در مرحله دوم به سبب میانجیگری این گروه، به موضوع تمام جامعه تبدیل شده و آنها را از شهروندان بالقوه یا شهرنشین به شهروندان بالفعل و «واقعی» تبدیل می‌کند.  گذار شهرنشینان از افراد منفعل به شهروندان خلاق و پیگیر، دقیقاً در ماجرای حل مشکلات و بحران‌های اجتماعی عمومی است که رقم خورده و ماندگار می‌شود. اگر در موضوعات ومشکلات روزمره این گروه غایب بوده و بار مشکلات را به کفایت و خلاقیت مدیران وانهند، در بحران‌های جمعی مانند سیل، زلزله و پاندمی که دامنه مشکلات فراتر رفته و از اعتماد و بی‌اعتمادی مردم در تجویز دارو و مشارکت در اجرای پروتکل‌ها سوء‌استفاده می‌کند، حضور آنان وجوب و ضرورت می‌یابد.  در وهله اول کرونا آزمونی برای سنجش توانایی جامعه ما برای خلق مسئولیت‌پذیری و تجلی شهروند بالفعل یا واقعی است. در وهله دوم نتایج خطرناکی که کرونا می‌تواند نشان دهد، پاسخی به عملکرد اخلاقی کنشگران نهادی و کارآمدی حرفه‌ای مدیرانی است که باید این موضوع را در مدیریت اجتماعی همت می‌نهادند.

سخنگوی وزارت بهداشت: متأسفانه در طول ۲۴ ساعت گذشته، ۲۵۱ بیمار کرونا جان خود را از دست دادند و مجموع جانباختگان این بیماری به ۵۲هزار و ۴۴۷ نفر رسید. به‌گزارش خبرگزاری صداوسیما، خانم دکتر سیما سادت لاری افزود: از ظهر روز یکشنبه تا ظهر روز دوشنبه ۲۴ آذر ۱۳۹۹ و براساس معیارهای قطعی تشخیصی، ۷ هزار و ۵۰۱ بیمار جدید مبتلا به کووید۱۹ در کشور شناسایی شد که ۱۳۲۲ نفر از آنها بستری شدند.