هدی هاشمی
خبرنگار
دردسرهای آموزش‌هاى مجازى برای معلمان تمامی ندارد. از همان روزهاى اولى که تصمیم گرفته شد تا معلمان در خانه تدریس را ادامه دهند تا حالا، فایل‌های صوتی و تصویری مختلفی در فضای مجازی از اشتباهات سهوی آنها و دانش‌آموزان که به «سوتی‌های کلاس‌های آنلاین» معروف شده در بین کاربران شبکه‌های مجازی دست به دست می‌شود؛ اشتباهاتی که بیشترش به‌خاطر تدریس معلمان در فضای مجازی و مشکلات و شرایط درون خانه خود یا خانه شاگردان‌شان پیش آمده است. مثلاً همین چند هفته پیش بود که خانم معلمی در خانه مشغول تدریس درس تاریخ به صورت لایو در شبکه شاد بود. همانقدر جدی، محکم و با آمادگی کامل ، انگار که سر کلاس درس حضوری است. او گوشه‌ای از اتاق خانه را برای تدریس انتخاب کرده بود. لپ‌تاپ را روی میز گذاشته بود و کتاب درس هم جلوی رویش. که ناگهان صدای زنگ تلفن خانه به صدا در می‌آید  و لایو را قطع می‌کند. یا دانش‌آموزی در اینستاگرامش گلچینی از سوتی‌های معلمان را پخش کرد. در یکی از این فایل‌ها، یکی از معلم‌ها مشغول تدریس ادبیات است که از آن سوی اتاق صدای فریاد دخترش می‌آید یا معلمی دیگر، درس را شروع کرده و دخترش در اتاق را باز می‌کند و با صدای بلند می‌گوید: «برپا». البته معلمان هم فایل‌هایی از اشتباهات دانش‌آموزان و والدین آنها را منتشر کرده‌اند که بسیاری از این فایل‌ها موجب خنده و واکنش کاربران فضای مجازی شده است تا جایی که برخی از کارشناسان تعلیم و تربیت تأکید کردند که معلم، خانواده و دانش‌آموز هیچ‌کدام برای بهره‌مندی از این فضا تجربه و آموزش لازم را ندارند وباید در این خصوص کار بیشتری صورت گیرد . در سوی دیگر اما این معلمان هستند که بر این باورند تدریس در خانه برای آنها چندان آسان نیست. علیرضا بهشتی نیا، معلم ادبیات مقطع اول دبیرستان رشد دانش درشهرستان شهريار به بخشی از این مشکلات اشاره می‌کند و می‌گوید: «خیلی سعی می‌کنیم تا در یک شرایط ساکت خانه تدریس را انجام دهیم اما قبول کنیم برخی از ما معلمان فرزند داریم که آنها هم در خانه هستند و عده‌ای از ما با هزاران سختی لایو را تهیه می‌کنیم و برخی وقت‌ها اشتباهات سهوی است. همین چند وقت پیش داشتم پیام صوتی برای دانش‌آموزانم می‌فرستادم که ناگهان پسرم آمد و پشت گردنم را گاز گرفت با همان حالت ویس را ادامه دادم نه می‌توانستم داد بزنم و نه می‌توانستم به بچه چیزی بگویم. چون اگر واکنشی نشان می‌دادم موجب خنده دانش‌آموزان می‌شدم. این وضعیت ممکن است در خانه برخی از همکاران هم وجود داشته باشد. ببینید ما با شبکه شاد کار می‌کنیم و بعضی وقت‌ها هم میکروفن شبکه شاد قطع نمی‌شود و صدای خانه معلم‌ها به گوش دانش‌آموزان می‌رسد که همین موضوعات موجب خنده خیلی‌ها می‌شود.
نرگس ملک‌زاده هم معلم هنرستانی است، او هم از مشکلات معلمان می‌گوید: «وقتی برای تدریس مدرسه می‌رفتیم، تمام هوش و حواسمان به دانش‌آموزان و نحوه آموزش مان بود. اما هم‌اکنون در  خانه هستیم و به عنوان یک زن در خانه چند نقش داریم. از یک‌طرف باید به دانش‌آموزانم درس بدهم و از سوی دیگر دو فرزند دارم که باید مراقب آنها باشم و از طرفی باید حواسم به شرایط و کنترل سکوت خانه هم باشد. همزمان که تدریس می‌کنم فرزندم کلاس آنلاین دارد او داخل اتاق خودش است و من هم در یک اتاق دیگر. اما صداهای ما بلند است و شنیده می‌شود علاوه بر این، یک فرزند کوچک دارم که او هم شیطنت‌های خاص خود را دارد و برخی وقت‌ها کنترلی نمی‌توانم داشته باشم. اگر حواسم پرت شود حتماً سوتی می‌دهم بنابراین هماهنگ کردن این وضعیت برای ما خیلی سخت است.
او می‌گوید: «مشکلات تدریس در خانه این است که ما صدا و تصویرمان ضبط می‌شود، شاید در حین آموزش خودمان متوجه این اشتباه نشویم که چه گفتیم اما وقتی ضبط می‌شود و دوباره نگاه می‌کنیم متوجه اشتباهات خودمان می‌شویم به نظرم سخت‌ترین شرایط هم همین کار تدریس در خانه است. کنترل کردن کار کلاس و خانه سخت است. شاید من به عنوان معلم خانه کوچک ٤٠ متری داشته باشم و نتوانم فضایی را برای تدریس آماده کنم. یکی از درخواست‌های ما این بود که اجازه می‌دادند معلم‌هایی که شرایط تدریس در خانه را ندارند، به مدرسه بروند و در آنجا آموزش بدهند.»
ضرورت رعایت حقوق شهروندی از سوی معلم و دانش‌آموز
اشتباهات معلمان بیشتر وقت‌ها سهوی است، آنها بیشتر وقت‌ها کنترل وضعیت خانه را از دست می‌دادند یا آنجایی که می‌خواستند کلاس را در فضای مجازی به دست بگیرند از کلماتی استفاده می‌کردند که از نگاه دانش‌آموز تازگی دارد  و حرف‌هایشان در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شد. همین مسأله، موجب می‌شود که این سؤال مطرح شود که آیا با دیدن این فیلم‌ها باید نسبت به روند آموزش در مدارس نگران شویم؟ موضوعی که زهرا علی‌اکبری کارشناس تعلیم و تربیت به آن پاسخ می‌دهد: «واقعاً جای تأسف است که ویدئوهای صوتی و تصویری معلمان در فضای مجازی دست به دست می‌شود. این موضوع موجب دلسردی خانواده‌ها در امر آموزش می‌شود و البته بدون تردید چهره اجتماعی معلمان را خدشه‌دار می‌کند. به نظرم این فیلم‌ها ما را نسبت به فرآیند آموزش نگران می‌کند. چون هراس از برچسب زدن می‌تواند نحوه تعامل معلم و دانش‌آموز را تحت تأثیر قرار دهد. متأسفانه برخی از دانش‌آموزان نحوه تدریس معلمان را در فضای مجازی منتشر می‌کنند. در یکی از همین موارد معلم از دانش‌آموز شکایت می‌کند و پلیس هم از شاگرد تعهد می‌گیرد که دیگر تکرار نشود. البته در آن سوی ماجرا هم معلمانی هستند که اشتباهات دانش‌آموزان را پخش می‌کنند که این اقدام هم غیر‌قابل قبول است. آموزش‌های مجازی موجب شد تا ما بفهمیم که معلم و دانش‌آموز حقوق یکدیگر را رعایت نمی‌کنند و بخشی از این تأسف هم به جامعه برمی‌گردد که هنوز یاد نگرفته ایم حقوق افراد را رعایت کنیم. چطور معلمی که باید حقوق شهروندی را به دانش‌آموز یاد دهد اشتباهات دانش‌آموزش را در فضای مجازی منتشر می‌کند و موجب می‌شود که دیگران به این دانش‌آموز بخندند.»
او به مشکلات تدریس معلمان در خانه اشاره می‌کند و می‌گوید: «برخی از معلمان یک اتاق خواب کوچک را تبدیل به کلاس درس می‌کنند و با کمترین امکانات دیجیتال آموزش می دهند. این شرایط برای خانم‌های معلم سخت‌تر است آنها باید ذهنشان به این موضوع هم باشد تا محیط خانه را برای تدریس آماده نگه دارند. این فضا برای تدریس اصلاً مناسب نیست و حالا شاهد این اشتباهات معلمان هستیم.»
آموزش ندیدیم
برخی از معلمان هم به معایب و مزایای آموزش مجازی اشاره می‌کنند و این اشتباهات را معایب آموزش مجازی   می دانند که در آن هیچ تجربه‌ای نداشتند. فرح‌بخش دبیر زیست‌شناسی در این‌باره می‌گوید: «ما در زمینه آموزش مجازی هیچ آموزشی ندیدیم، تجربه‌های شخصی معلمان مرحله به مرحله افزایش یافته و قطعاً در این مرحله بهتر شده‌ایم. قبل از کرونا تجربه آموزش آنلاین نداشتیم و در این مدت معلمان تجربیات خود را با هم به اشتراک گذاشتند. در سال تحصیلی گذشته بیشتر از طریق واتس‌اپ و تلگرام و تهیه اسلاید و جزوات آموزشی، فعالیت آموزشی را انجام می‌دادیم، اما در سال جدید، از اسکای‌روم هم استفاده  و فیلم‌های آموزشی تهیه می‌کنیم و به همراه جزوه‌های آموزشی تهیه شده از طریق برنامه شاد و واتس‌اپ و تلگرام در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌دهیم. اینها تجربیات خود معلمان است. البته در روند آموزش گاهی اشتباهاتی هم پیش می‌آید که این طبیعی است. با این همه هم معلمان و هم خانواده‌ها، هزینه‌های زیادی برای کسب این تجربیات آموزشی پرداخت کرده‌اند که لازم است در زمانی که آموزش‌ها حضوری می‌شوند از این تجربیات برای بهتر شدن شیوه‌های آموزشی استفاده کنیم.
او معتقد است: «با جبر کرونا، فضای بسته کلاس‌ها شکسته شد و دنیای جدیدی در پیش روی معلم جهت بررسی‌ شیوه‌های جدید آموزشی باز شد. دیگر آموزش محدود به یک کلاس و یک معلم و در زمان خاص نیست. دانش‌آموزان می‌توانند این فیلم‌ها را چندین بار مشاهده کنند. در ابتدای کرونا، مشکلات زیادی در زمینه آموزش از طریق فضای مجازی در منزل وجود داشت که هزینه رفع این مشکلات هم از نظر مالی و هم از نظر زمانی زیاد بود. فقط تهیه امکانات آموزشی در منزل برای خودم بیشتر از بیست میلیون تومان بود. »
معلمان در فضای آنلاین تجربه موفقی دارند
رضوانه حکیم‌زاده معاون ابتدایی وزیر آموزش و پرورش درباره این فایل‌های تصویری و صوتی که در فضای مجازی پخش شده است به خبرنگار «ایران» می‌گوید: فکر می‌کنم یکی از عناصر پررنگ فرهنگ ما حفظ حرمت بزرگان و معلمان است. هرگونه اقدامی در فضای مجازی که این حرمت را خدشه‌دار کند برای ما مسئولان آموزش و پرورش یک علامت سؤال است که چرا دانش‌آموزان ما دست به این اقدام زده‌اند. او می‌گوید: ما باید به معلمی که زحمت می‌کشد و در این شرایط سحت با کمترین امکانات جریان آموزش را برقرار و زنده نگه می‌دارد احترام بگذاریم و این فایل‌ها یک بداخلاقی در فضای مجازی است. انتظار داریم مردم حقوق معلمان را به‌رسمیت بشناسند و البته ما هم در آموزش و پرورش به این موارد حساس شده‌ایم.
او درباره عدم آمادگی معلمان در فضای مجازی می‌گوید: اشتباه پیش می‌آید و این موضوعی نیست که به آن بخندیم. ما آمادگی این بحران را نداشتیم نه تنها ایران بلکه دیگر کشورها هم در آموزش به مشکل برخورده‌اند و حالا هم معلمان کار خودشان را انجام می‌دهند. آموزش‌ها انجام شده اما گویا کافی نبوده و البته معلمان در این فضا تجربه کسب کرده‌اند و کار خودشان را بخوبی انجام می‌دهند.

مرتضی قلیچ
جامعه شناس و استاد دانشگاه
امروزه این ایده به‌صورت جهانی پذیرفته شده که تا زمان کشف واکسن و داروی مؤثر، قرنطینه سراسری و قطع زنجیره سرایت، بهترین و کارآمدترین روش برای مهار ویروس مرگبار کرونا است. موفقیت قرنطینه سراسری و پیشگیری از فرسودگی کادر درمان نیز به نوبه خود موکول به‌همکاری همه بخش‌ها و اقشار جامعه است. بحران‌ها یکی از عرصه‌های سنجش و برآورد اهمیت سرمایه اجتماعی است. اندیشمندان علوم اجتماعی هنگام بحث بر سر موضوع پراهمیتی مثل سرمایه اجتماعی به مؤلفه‌هایی مثل اعتماد، همکاری، مشارکت، حمایت و همبستگی اجتماعی تأکید می‌کنند. بدیهی است جوامعی که دارای ضریب بالایی از همکاری و حس نوعدوستی هستند، در کنار ثروت اقتصادی و زیرساخت‌های فنی بهتر می‌توانند بر بحران‌ها فائق بیایند. حال آنکه در صورت نبود چسب اجتماعی و به هم پیوند دهنده اعضای جامعه، صرف ثروت اقتصادی و توان فنی پزشکی نمی‌توانند بر بحران‌های جمعی غلبه کنند. اما، هدف این نوشتار صرفاً تأکید بر اهمیت وجود سرمایه اجتماعی به مثابه مؤلفه‌ای تأثیرگذار بر موفقیت در مبارزه با کرونا نیست بلکه نگارنده به فرصت خلق یا تولید سرمایه اجتماعی در خلال بحران همه‌گیری کرونا باور دارد. اکنون که یک هفته از زمان اعلان قرنطینه سراسری می‌گذرد و رسانه‌های جمعی به موفقیت بالای آن اشاره دارند و میزان ورودی بیماران مشکوک به کرونا در اورژانس‌های بیمارستان‌ها به شکل محسوسی کاهش یافته، زمان مناسبی است که نظام حکمرانی سیگنال‌های ارسالی از جانب جامعه و نیروهای اجتماعی را دریابد. به‌عبارت بهتر، نظام حکمرانی که مسئولیت اصلی کنترل پاندمی را برعهده دارد، باید از اعتماد و صداقت مردم صیانت و حفاظت کند. محققان عرصه علوم اجتماعی از منظر عمل اجتماعی به این نتیجه رسیده‌اند که اعتماد یا بی‌اعتمادی اجتماعی «از بالا» بازتولید می‌شود نه «از پایین». سیاست‌های کارآمد، یکدست، هم‌صدایی نهادهای خط‌مشی‌گذار، دقت در تصمیمات، شفافیت در برنامه‌ها و قاطعیت در برخورد با متخلفان می‌تواند فرصت مناسبی برای حفظ و باز تولید سرمایه اجتماعی، دست‌کم در قبال بحران کرونا منجر شود. خروجی موفق تصمیمات ستاد ملی کرونا در عرصه حمایت از بیکاران، اختصاص دقیق یارانه‌ها برای نیازمندان در کنار حمایت همه جانبه از کادر درمان و تلاش مستمر برای تولید واکسن، پالس‌هایی است که از بالا در پاسخ به اعتماد مردم ارسال می‌شود. پیروزی بر بحران کرونا می‌تواند الگوی مناسبی برای کشف راه حل‌های مناسب برای سایر بحران‌ها و مسائل اجتماعی مبتلا به در کشور باشد.

سخنگوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گفت: با فوت ۳۸۲ بیمار دیگر از مبتلایان قطعی به کرونا شمار جانباختگان قطعی بیماری کووید۱۹ در کشور به ۴۸ هزار و ۶۲۸ نفر رسید و ۲۷ استان همچنان در وضعیت قرمز کرونا هستند. به گزارش وبدا، دکتر سیما سادات لاری با اعلام آخرین آمار مبتلایان و جانباختگان کرونا در ایران افزود: از ظهر روز 10 آذر تا ظهر (۱۱ آذر ۱۳۹۹) بر اساس معیارهای قطعی تشخیصی، ۱۳ هزار و ۸۸۱ بیمار جدید مبتلا به کووید ۱۹ در کشور شناسایی شد و دو هزار و ۲۳۷ نفر بستری شدند. با این حساب، مجموع بیماران کووید ۱۹ در کشور به ۹۷۵ هزار و ۹۵۱ نفر رسید. سخنگوی وزارت بهداشت گفت: خوشبختانه تاکنون ۶۷۷ هزار و ۹۶۳ نفر از بیماران، بهبود یافته یا از بیمارستان‌ها ترخیص شده‌اند.