مرجان اسلامی‌فر
 خبرنگار
در حالی که سرمایه‌گذاران خارجی منتظر آمدن بایدن به کاخ سفید هستند تا تحریم‌های ایران رفع شود، برخی از کارشناسان داخلی اعتقاد دارند که باید با احتیاط وارد دوره پساتحریم بایدن شد. روز گذشته خبرگزاری ایرنا به نقل از پایگاه خبری «اینتلی نیوز» گزارش داد که قرار است سرمایه‌گذاران اروپایی در صورت لغو تحریم‌های اعمال شده علیه ایران توسط بایدن، در کنفرانسی که توسط اتحادیه اروپا تأمین مالی شده است در ۱۴-۱۶ دسامبر (۲۶-۲۴ آذرماه) گرد هم آیند. همچنین تارنمای بلومبرگ نیز در گزارشی اعلام کرد هدف از برگزاری این کنفرانس جذب سرمایه‌گذاران اروپایی به بازار ایران و بهره‌برداری آنها از این بازار در صورتی است که تحریم‌های امریکا بار دیگر لغو شوند. اما در این میان برخی از کارشناسان اقتصادی که سابقه مدیریتی در کشور را دارند معتقدند که این دوره را باید با احتیاط وارد شد؛ یکی از این کارشناسان، مهدی کرباسیان است. مهدی کرباسیان که پیش از این معاون وزیر صمت و رئیس هیأت عامل ایمیدرو بود حتی می‌گوید که بهتر است کارشناسان طرح‌های دوره پسا تحریم را با سابقه 40 ساله انقلاب اسلامی جمع آوری، تحلیل و راهکارهای پیشنهادی خود را به شورای عالی امنیت ملی کشورارائه دهند و این شورا استراتژی مطلوب را برای آینده کشور پی‌ریزی کند.

واقعیت آن است که سه سال از سخت‌ترین روزهای تحریم و خروج شرکت‌های خارجى از ایران گذشته است. برخی‌ها می‌گویند در این سال‌ها تنها درجا زده‌ایم و هیچ تکنولوژی وارد صنعت کشور نشده است. در شرایطی که صنعت کشور نتوانسته به رشد برسد، صنایع و شرکت‌هایی که از ایران رفتند سطح تکنولوژی خود را ارتقا دادند.
برخی‌ها هم چنین دیدگاهی را قبول ندارند و اعتقاد دارند که صنایع کشور در دوران تحریم به خودباوری رسیدند که هیچ زمان و تحت هیچ فشار داخلی به دست نمی‌آمد. شرکت و تولیدکنندگان داخلی سعی کردند تعریف دیگر از تولید داخلی داشته باشند و متوجه شدند که اگر اتکاشان به کشورهای خارجی ادامه داشته باشد، بازنده اقتصادی خواهند شد.
کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که با تغییر رئیس جمهوری امریکا و حضور بایدن در کاخ سفید به طور حتم تحریم‌هایی که با امضای ترامپ بوده  کمرنگ می‌شود و دیگر کسی نیست که شبانه‌روز خود را بگذارد تا شرکت‌های خارجی که قصد همکاری با ایران را دارند تهدید کند و برای آنها خط و نشان بکشد.
از این‌رو به نظر می‌رسد از اوایل بهمن ماه فرصت جدیدی پیش روی صنعتگران و تولیدکنندگان گشوده می‌شود و حتی احتمال دارد برجام دو شکل گیرد. حال با اتفاق‌های جدید در عرصه بین‌الملل این سؤال وجود دارد که باید شرکت‌های خارجی را همانند گذشته قبول کرد یا آنکه باید بستر تازه‌ای را مهیا ساخت؟ این سؤال را از مهدی کرباسیان، رئیس سابق هیأت عامل ایمیدرو و صاحبنظر در امور اقتصاد صنعتی پرسیدیم که وی گفت: انتظار تغییرات بزرگ را نداشته باشید. به گفته کرباسیان، «در مورد همکاری صنایع کشور با شرکت‌های خارجی بعد از تغییر ریاست جمهوری امریکا باید یک مقدار صبر کرد و دید که دولت جدید امریکا قرار است چه سیاست‌های تازه‌ای را اتخاذ کند. اما قبل از هر چیزی اگر کتاب رؤسای جمهوری امریکا و خاطرات آنها را بررسی کنید، خواهید دید که رؤسای جمهوری از یک سیستم حاکم پیروی می‌کنند و رئیس جمهوری نمی‌تواند تحول یا تغییر زیادی در رابطه با ایران داشته باشد. به جز آنکه در دوره ترامپ و بوش پسر، نسبت به رؤسای جمهوری دموکرات، مقداری قاطع‌تر و قوی‌تر در سیاست خارجی عمل کردند اما به هر صورت سیستم حاکم است.»
از نظر او  رئیسان جمهور امریکا از جمله رئیس جمهوری تازه امریکا و تیم او تصمیم‌هایشان طبق سیستم است و نباید انتظار داشت که تغییرات اساسی در سیاست امریکا حادث شود؛ ولی باید بپذیریم قطعاً از وضعیت فعلی بهتر خواهد شد و از تصمیمات یکجانبه افراطی و کینه توزانه ترامپ نسبت به ملت ایران و جمهوری اسلامی ایران حتماً کمتر خواهد شد. اما نباید فکر کنیم که به محض حضور بایدن در کاخ سفید، دستورالعمل و تحریم‌های گذشته لغو خواهد شد، قطعاً اشتباه است.
کرباسیان معتقد است که  برگشت به برجام با شرایط جدید پیش‌بینی می‌شود. از طرفی به نظر می‌رسد حرکت به سمت برجام جدید با کندی همراه باشد چرا که آنها هم منتظر انتخابات ریاست جمهوری ایران خواهند بود و برایشان مهم است که در آینده ایران چه سیاستی را دنبال خواهد کرد.
با توجه به این قضایا پیش‌بینی این است که حداقل تا ۹ ماه و یک‌سال آینده اتفاق تحولگرایانه‌ای در اوضاع اقتصادی ایران حادث نخواهد شد، چون منبع درآمدی کشور محدود است و هزینه‌ها هم متأسفانه به دلیل شیوع ویروس کرونا و رکود اقتصادی بالا است و به همین جهت خیلی از مشکلات به سرعت قابل ترمیم نیست.این صاحبنظر اقتصادی گفت: اما به نظر می‌رسد که اگر دولت و مجلس همدل‌تر شوند و یک سیاست حداقل یک ساله را با یکدیگر تفاهم کنند از این کشمکش‌ها که این روزها خیلی جدی شاهد آن هستیم، جلوگیری خواهد شد و می‌توانیم مشکلات موجود را کاهش دهیم.
محدودیت منابع مالی و رکود اقتصادی باعث شده که دولت به سمت هزینه‌های جاری برود تا بتواند کشور و معیشت مردم را حفظ کند. اگر محدودیت منابع مالی وجود نداشت این امکان وجود داشت که دولت تکمیل و اجرای پروژه‌های عمرانی را دنبال کند. او  گفت: ما همواره یک مشکل تاریخی در مورد سرمایه گذاری خارجی داشتیم. در ۴۰ سال گذشته زمانی که جذب سرمایه‌گذاران خارجی مطرح می‌شد بعضی سیاستگذاران این موضوع را مثبت تلقی نمی‌کردند و حتی آن را خلاف منافع ملی می‌دانستند که به اعتقاد من این حرف غلط است. کشورهایی مانند هند، چین، ترکیه، مالزی و خیلی دیگر از کشورها حتی اروپایی‌ها با جذب سرمایه‌گذاران خارجی توانستند در مسیر رشد و توسعه قرار گیرند. با توجه به این صحبت‌ها، ضرورت دارد که برنامه یکساله تدوین و در آن بحث توسعه پیش‌بینی شود، اگر این امر دیده نشود مشکلات کشور تشدید خواهد شد و در آینده‌ای نزدیک شاهد موج گسترده بیکاری خواهیم بود و از همه سخت‌تر و بدتر این است که کشور اقتدار و عزت خود را از دست می‌دهد. باید قبول کرد که بخشی از عزت کشور این است که از لحاظ اقتصادی هم قوی باشد.
به اعتقاد کرباسیان، سیاستگذاران باید تلاش کنند تا امید به آینده بیش از این کاهش پیدا نکند. بهتر است در مقطع فعلی مسئولان دلسوز پیشنهادات صریح، روشن و کارشناسی خود را به دبیرخانه شورای امنیت ملی ارائه بدهند و آن دبیرخانه بررسی‌های لازم را انجام دهد و شورای امنیت راهکارهای مختلف را بر اساس بررسی‌های ۴۰ سال گذشته سیاست‌های  بین‌المللی، داخلی و اتفاقات جدیدی که در منطقه افتاده، داشته باشد، زیرا ضعف اقتصادی موجب خواهد شد که یک مقدار اقتدار مسئولان حکومتی کشور در تصمیمات بلندمدت با چالش مواجه شود، ضمن اینکه ناهماهنگی بین قوا و سیاسیون در آینده‌ای نزدیک به خاطر دعوای جناح‌های سیاسی برای انتخابات مشکلاتی را ایجاد خواهد کرد، از این رو توصیه می‌شود به سمت وحدت، همدلی و توجه به منافع ملی و عزت ملی حرکت کنیم.

محمدقلی یوسفی
اقتصاددان
هرچند بحران کرونا درتمام کشورهای جهان مشاهده می‌شود، ولی دربرخی از کشورها مانند ایران شرایط دشوارتر است. هم اکنون مردم ایران در شدیدترین تحریم‌ها و محدودیت‌ها به سر می‌برند و اقتصاد ایران نیز با انبوهی از مشکلات ساختاری مواجه است.
دراین وضعیت برای مهار کرونا و نجات جان مردم، چاره‌ای جز قرنطینه وجود ندارد، اما دولت و سایر نهادها نیز باید با تمام توان خود وارد میدان شوند و به مردم و کسب و کارها کمک کنند. باید یک هماهنگی جدی میان نهادها و دستگاه‌های ذیربط ایجاد شود و قاطعانه و به دور ازهرگونه سهل‌انگاری دوران قرنطینه دو هفته‌ای یا یک ماهه اجرا شود. درعین حال دولت نیز باید درتأمین معیشت مردم و کسب و کارهایی که دراین دوران آسیب می‌بینند، اقدام کند. همکاری نزدیک و عملی با نخبگان و مراکز علمی و تخصصی و پزشکی نیز می‌تواند در تصمیم‌گیری صحیح کمک بسیار زیادی به تصمیم سازان کند.
درکشورما در شرایط عادی به مردم در قالب‌های مختلف یارانه پرداخت می‌شد و هم اکنون که در یک شرایط بحرانی قرار داریم می‌باید حمایت‌ها از مردم افزایش یابد. دراین زمینه اعمال معافیت‌های مالیاتی که اجرای آن براحتی امکان پذیر است درکنار اعطای تسهیلات بانکی مانند تعویق در پرداخت اقساط ضروری است. همچنین شرکت‌های بیمه نیز باید به کمک مردم بیایند و با تحت پوشش قراردادن مردم و بخصوص اقشار کم درآمد از آنها در برابر آسیب‌های کرونا حفاظت کنند.
با توجه به ابعاد گسترده زیان‌های کرونا به اقتصاد ملی و مردم، حمایت‌ها تنها از عهده دولت برنمی آید و دراین زمینه تمام نهادهای عمومی و بزرگ کشور که دارای منابع مالی هستند باید وارد عمل شوند و با بسیج تمام امکانات و برنامه‌ریزی دقیق زمینه عبور از این شرایط را فراهم کرد.
به‌طور معمول در شرایط بحرانی مانند جنگ و همه‌گیری بیماری مانند کرونا، دولت‌ها باید ملاحظات سیاسی و اقتصادی را کنار بگذارند. طبق اقداماتی که توسط نهادهای علمی دنیا درحال انجام است، انتظار این است که طی دو ماه آینده امکان تولید یک واکسن برای مقابله با کرونا ممکن شود، بنابراین در مدتی که تا تولید واکسن باقی مانده است، دولت و سایر نهادها باید برای حفظ جان مردم از آنها حفاظت و حمایت کنند. دراین زمینه باید به‌گونه‌ای عمل شود که هر ایرانی به‌صورت ماهانه حداقل دستمزد را دریافت کند تا بتوان از این شرایط دشوار عبور کرد. دراین راستا اعطای کمک‌های اندک دردی از مردم دوا نمی‌کند و باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی کرد که مردم بویژه اقشار آسیب پذیربه اندازه حداقل دستمزد دریافتی داشته باشند. به‌طور قطع این کمک‌ها بار مالی سنگینی بر دوش دولت خواهد گذاشت که در شرایط اقتصادی فعلی مشکل است، ولی در شرایط بحرانی چاره دیگری وجود ندارد.
با وجود اینکه اکثر کشورها با بحران کرونا مواجهند و اقتصاد آنها آسیب دیده است، اما به هیچ عنوان نمی‌توان نسخه واحدی برای تمام یا تعدادی از کشورها نوشت. علم اقتصاد برخلاف سایر علوم که قوانین ثابتی دارند بسته به شرایط و مکان نیاز به تغییر دارد. این درحالی است که برای حل این مسأله مکان کشور ایران و زمان آن یکی از بدترین شرایطی است که از یک سو با تحریم و از سوی دیگر با خسارت های کرونا دست و پنجه نرم می‌کند. برهمین اساس نمی‌توان انتظار داشت، واکنش مردم ایران همانند سایر کشورها باشد چرا که فرهنگ و جایگاه دولت در هر کشوری متفاوت است. درپایان باید به این نکته اشاره کرد که در کشورما همواره با اقدامات دیرهنگام برای حل مشکلات اقدام می‌کنیم و مسئولان به فوریت از خود واکنش نشان نمی‌دهند. این درحالی است که اگر واکنش سریعی نسبت به مسائل یا همین مشکل کرونا داشتیم به طور قطع میزان خسارت ها و آسیب‌های آن کمتر و امکان مدیریت آن نیز بیشتر فراهم بود. درواقع درهمان ابتدای شیوع ویروس درکشور اگر قرنطینه یک شهر در دستورکار قرار می‌گرفت ابعاد بحران کرونا به گستردگی امروز نبود. علاوه براین نخبگان و کارشناسان چندان در تصمیم گیری‌ها نقش ندارند و این درحالی است که در سایر کشورها عمده تصمیماتی که درچنین شرایطی اتخاذ می‌شود با هماهنگی و مشورت نخبگان و کارشناسان است.