سیاوش رضایی
 خبرنگار
طی روزهای اخیر نوسان در بازار ارز و طلا افزایش قابل توجهی پیدا کرده است. درحالی که انتظار عمومی این بود که روند نزولی قیمت‌ها تحت تأثیر افزایش انتظارات مثبت ناشی از نتیجه انتخابات امریکا و شکست ترامپ، ادامه یابد، اما از روز 19 آبان پس از توقف روند نزولی، نرخ‌ها دوباره افزایشی شد به طوری که دیروز با رشد بالای قیمت انواع ارز و سکه در بازار روبه‌رو بودیم.
در این روز و تا زمان تنظیم این گزارش، دلار امریکا با بیش از 2 هزار و 300 تومان رشد دوباره به 27 هزار و 98 تومان رسید. یورو نیز با رسیدن به 32 هزار و 41 تومان، بیش از 2 هزار و 700 تومان بالا رفت. همچنین درهم امارات با رشد 304 تومانی و لیرترکیه با افزایش 109 تومانی به ترتیب به نرخ‌های 7 هزار و 853 و 3 هزار و 387 تومان رسید.
به دنبال رشد بالای قیمت‌ها در بازار ارز، بازار طلا و سکه ایران هم برخلاف افت شدید بهای اونس جهانی طلا با رشد شدیدی مواجه شد به طوری که افت قیمت سکه تمام بهار آزادی به محدوده 11 میلیون تومان، دوباره به میانه کانال 13 میلیون تومان رسید. روزگذشته (تا زمان تنظیم این گزارش)، هر قطعه سکه تمام بهار آزادی طرح جدید به 13.5 میلیون تومان رسید که این نرخ در عصر با افت 41 هزار تومانی همراه شد و به 13 میلیون و 368 هزار تومان رسید. سکه تمام طرح قدیم هم با 50 هزار تومان رشد به 12 میلیون و 998 هزار تومان و در آستانه 13 میلیون تومان قرار گرفت. همچنین نیم سکه در این روز افزایش 100 هزار تومانی را تجربه کرد و روی عدد 7.3 میلیون تومان ایستاد. ربع سکه نیز با رشد 200 هزار تومانی و بیشتر از سایر انواع سکه به 5.1 میلیون تومان دست یافت و سکه گرمی هم با 10 هزار تومان افزایش 2 میلیون و 710 هزار تومان قیمت‌گذاری شد. همچنین در بازار طلا، هر گرم طلای 18 عیار بیش از 19 هزار تومان افزایش قیمت پیدا کرد و به یک میلیون و 242 هزار و 500 تومان رسید. این درحالی است که روز 19 آبان و با انتشار خبر تولید واکسن کرونا اونس طلا نزدیک به 80 دلار افت کرد و با وجود رشد حدود 6 دلاری در روزگذشته به هزار و 875 دلار رسید.
پرسشی که دراین میان مطرح می‌شود این است که با وجود انتظارات مثبت شکل گرفته در بازار که باعث تغییر متغیرهای تأثیرگذار در بازار ارز و طلا می‌شود، چه عواملی به رشد دوباره قیمت‌ها دراین دو بازار کمک کرده است.
حبس عرضه دلیل اصلی
در این زمینه فعالان بازار ارز در گفت‌و‌گو با «ایران» اعتقاد دارند که مهمترین دلیل رشد دوباره قیمت‌ها در بازار ارز و به دنبال آن طلا، کاهش عرضه است. به گفته این فعالان به دلیل کاهش قیمت ارز در روزهای اخیر عرضه‌کنندگان عمده بازار یعنی صادرکنندگان از عرضه و فروش ارز خود در بازار خودداری کرده‌اند و همین عامل باعث رشد قیمت‌ها شده است. موضوعی که باعث برهم خوردن تعادل عرضه و تقاضا در بازار شده است.
به گفته این فعالان درحالی که در روز 19 آبان نرخ درهم امارات در بازار آزاد 5 هزار و 700 تومان بود، برخی از صادرکنندگان قیمت فروش درهم خود را حدود 6 هزار و 200 تومان تعیین کرده بودند.
نکته دیگری که از نگاه فعالان بازار ارز به رشد قیمت کمک کرده است، رویه جدید واردات با ارز متقاضی است که به صورت عمده از محل ارز بازار تأمین می‌شود. برهمین اساس با این مصوبه میزان تقاضا برای ارز در روزهای اخیر بالا رفته است و درمقابل، کاهش عرضه موجب رشد نرخ ارز شده است.
به اعتقاد فعالان بازار با وجود مقاومت نیروهای بازار در آینده انتظار می‌رود که نرخ دلار در محدوده 19 تا 21 هزار تومان به ثبات برسد.
کسری بودجه متغیر اصلی
اما برخلاف فعالان بازار میثم رادپور اقتصاددان و کارشناس بازار ارز در گفت‌و‌گو با «ایران»، معتقد است درکنار مسائل روانی و انتظارات مثبت مهمترین نکته در بازار ارز که بیشترین تأثیرگذاری را دارد کسری بودجه دولت است. به گفته وی، درحالی که بازار به دلیل انتخابات امریکا تحت تأثیر انتظارات مثبت قرار گرفته است، اما منتظر نمودهای عینی این آثار مثبت است در واقع بازار صبر نمی‌کند و براساس اخبار و تحولات روز جهت خود را تغییر می‌دهد. بنابراین تحقق انتظارات شکل گرفته نقش مهمی در نرخ ارز خواهد داشت.
وی درخصوص تأثیر رویه واردات با ارز متقاضی گفت: به نظر می‌رسد تصویب این رویه خبر خوبی برای بازار باشد چرا که روش‌های تأمین ارز متنوع‌تر شده است. از سوی دیگر این رویه باعث افزایش واردات نخواهد شد و میزان واردات همچون سال‌های قبل ادامه دارد.
این کارشناس اقتصاد ادامه داد: مهمترین عاملی که در بازار ارز تأثیر دارد، کسری بودجه دولت است که به دلیل افت شدید صادرات نفت درپی تحریم‌های امریکا ایجاد شده است و نحوه تأمین آن نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. حال اگر تغییر رئیس جمهور امریکا به افزایش صادرات نفت کمک کند به طور قطع شاهد آثار مثبتی خواهیم بود به طوری که دولت با فروش نفت می‌تواند کسری بودجه را تأمین کند.
وی ادامه داد: اما در غیر این صورت، دولت مجبور است از راه‌های دیگر کسری بودجه خود را تأمین کند. این درحالی است که از حدود 250 هزار میلیارد تومان کسری بودجه بخشی از آن تأمین شده است و در ماه‌های آتی باید مابقی آن تأمین شود و همین عامل می‌تواند روی نرخ تورم و سپس نرخ ارز نیز اثر بگذارد.
رادپور تأکید کرد: بازار ارز در سمت عرضه و تقاضا با متغیرهای بسیاری روبه‌روست. سمت عرضه که به صادرات نفت و بازگشت ارز حاصل از صادرات غیرنفتی ارتباط دارد. اما سمت تقاضا رابطه مستقیمی با نقدینگی دارد که با رشد فعلی نقدینگی احتمال رشد تقاضا وجود دارد. اگر ضریب فزاینده را یک فرض کنیم با این روند نقدینگی با 12 درصد رشد همراه خواهد بود.
وی درپایان خاطرنشان کرد: جدای از این مسائل مهمترین عاملی که تمام شاخص‌های اقتصاد ایران را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد ضعیف بودن تولید است که علاوه بر شاخص‌های کلان رفاه و قدرت خرید مردم را نیز کاهش می‌دهد.
روند معکوس بازار طلا با اونس
همانگونه که اشاره شد علاوه بر ارز، در دور روز اخیر قیمت‌ها در بازار سکه و طلا نیز با رشد همراه بوده است. در این زمینه محمد کشتی‌آرای نایب رئیس اتحادیه طلا و جواهر در گفت‌و‌گو با «ایران» با اشاره به افت حدود 80 دلاری بهای اونس جهانی طلا به دلیل انتشار خبر تولید واکسن کرونا، گفت: این درحالی است که در بازار ایران برخلاف این روند شاهد رشد قیمت‌ها هستیم.
وی افزود: مهمترین دلیل رشد قیمت سکه و طلا افزایش نرخ ارز است که در روزهای اخیر با رشد بالایی همراه شده است و بازار طلا نیز به دنبال آن رشد کرده است.
وی ادامه داد: علاوه براین، افزایش تقاضا در بازار دلیل دیگری است که به رشد قیمت کمک کرده است. پس از افت شدید قیمت‌ها در پی انتخابات امریکا میزان تقاضا برای خرید سکه و طلا افزایش یافته است و تاحدودی تعادل میان عرضه و تقاضا را برهم زده است به طوری که هم‌اکنون تعداد خریداران اندکی بیشتر از فروشندگان شده است.
کشتی‌آرای اظهارکرد: در سه روز 15 تا 18 بواسطه کاهش قیمت‌ها حباب سکه کاهش یافته بود، اما دیروز این حباب به بیش از یک میلیون تومان رسید.
نایب رئیس اتحادیه طلا و جواهر در پاسخ به این سؤال که بازار طلا در روزهای آینده چه روندی خواهد داشت؟ توضیح داد: با توجه به انتظارات مثبتی که درنتیجه انتخابات امریکا در بازار جهانی ایجاد شده است و همچنین اخبار مربوط به تولید واکسن کرونا، به طور قطع شاهد افزایش بهای اونس جهانی طلا نخواهیم بود. این درحالی است که پیش‌بینی می‌شد در صورت پیروزی مجدد ترامپ اونس طلا به بیش از 2 هزار دلار افزایش یابد.
وی اضافه کرد: اما در بازار ایران، نرخ ارز بیشترین تأثیر را بر طلا دارد و به همین دلیل تحولات این بازار در روزهای آینده اهمیت دارد. با این حال با توجه به تحولات اخیر به نظر می‌رسد تا دوشنبه هفته آینده قیمت‌ها در بازار سکه و طلای ایران ثبات نسبی داشته باشد و با افزایش یا کاهش شدید قیمت‌ها مواجه نباشیم.

محمد قلی یوسفی
عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی
نسبت دادن تورم شکل گرفته و مشکلات اقتصادی به انتظارات تورمی ، غلط است . انتظارات تورمی واقعه‌ای نیست که یک مرتبه به‌وجود آید، این نوع انتظارات طی زمان شکل می‌گیرد. مردم به مرور زمان از تحولات داخلی و بین‌المللی به نتیجه‌گیری می‌رسند. آنها شرایط کشور را بررسی می‌کنند. سطح سواد و بینش مردم بالا رفته، ارتباطات بین‌المللی افزایش یافته و شبکه‌های اجتماعی به‌صورت گسترده توسعه یافته است.مردم به راحتی اطلاعاتی که می‌خواهند را کسب و واقعیت‌ها را درک می‌کنند، بنابراین انتظارات بر این مبنا شکل می‌گیرد. مردم وقتی متوجه می‌شوند ساختار سیاسی یا نظام تصمیم‌گیری در کشور تغییری نکرده و در روی همان پاشنه قبلی می‌چرخد، طبیعی است انتظار دارند شرایط تورمی ادامه پیدا کند. واقعیت این است که جامعه ایران در مسیری گام گذاشته و نیروهایی آن را به جلو فشار می دهند که گاهی اوقات مسیر درستی نیست. یعنی نظام تصمیم‌گیری کشور در مسیر درستی هدایت نمی‌شود. به‌همین دلیل اگرچه شاهد تزریق پول و سرمایه‌گذاری هستیم اما چون مسیرها اشتباه انتخاب می‌شود، این اقدامات هم افزایی ندارد و در جهت رفع مشکلات پیش نمی‌رود. وقتی منابع کشور در مسیر نادرست تخصیص می‌یابد نه تنها مشکلی را حل نمی‌کند بلکه به مشکلات هم افزوده می‌شود. در چنین شرایطی معلوم است به اهداف نمی‌رسیم و دستاوردی نخواهیم داشت. برای حل مشکلات باید برگردیم و از جایی که اشتباهات شروع شده اصلاحات را اجرا کنیم.اصلاح وضعیت، مستلزم اصلاح قانون اساسی و تغییر نگرش و انتظارات از دولت است.
دولتمردان هم نباید مدعی باشند که از چنان قدرتی برخوردارند که می‌توانند همه چیز را تغییر دهند.واقعیت این است که در 4 دهه گذشته مشکلات زیادی روی هم انباشته شده و سیاست‌های نادرست و مسیرهای غلطی انتخاب شده است. برای حل مشکلات اقتصادی جز بازگشت از این مسیرها و سیاست‌های اشتباه چاره ای نیست. اقدامات اصلاحی نیاز به زمان و منابع دارد. کار دولت این نیست که مانند قهرمانان نقش ایفا کند. یعنی دولت نمی‌تواند به تنهایی اقتصاد، سیاست و مسائل اجتماعی و نظامی را سامان دهد. واقعیت این است که دولت باید به اصلاح وظایف خودش بپردازد. در دنیا دولت‌ها برقراری نظم، قانون و امنیت را برعهده دارند و بقیه امور به مردم واگذار می‌شود. البته منظور از مردم نیروهای نظامی و انتظامی، گروه‌های خاص، شرکت‌های خصولتی و عمومی نیست.
 تورم، انتظارات تورمی و تغییرات قیمتی ارز معلول سیاست‌های نادرستی است که طی زمان شکل گرفته‌اند و لازمه حل مشکلات تغییر و دگرگونی در نظام تصمیم‌گیری است. در سطح بین‌المللی باید تفاهم سازنده با دنیا داشته باشیم و دشمنان‌مان را به حداقل و دوستانمان را به حداکثر برسانیم. پایبندی به قوانین و اصول بین‌المللی یک اصل اساسی است. دو عامل باعث عقب ماندگی جامعه ما شده است.نخست اینکه نگاه سنتی به مسائل اقتصادی باعث شده تصمیم گیران فکر کنند قواعد و قوانینی که در گذشته حاکم بوده در حال حاضر هم به کار می‌آید. به جای مکانیزم قیمت‌ها می‌گوییم افراد به هم کمک کنند، به جای اجرای سیستم‌های مدرن بانکی همچنان بانکداری سنتی داریم یا اینکه به جای اینکه اقتصاد در اختیار مردم و بخش خصوصی باشد تا سودشان را دنبال کنند و از این طریق خیر عمومی افزایش یابد، فکر می‌کنیم خیر عمومی تنها به وسیله دولتمردان یا افراد خاص به‌وجود می‌آید در حالی که این تفکر سنتی نادرست است.از اتکا به فرد باید به سمت اتکا به قانون حرکت کنیم، این شرط موفقیت است.دوم اینکه دولت‌ها نکاتی برای خودشان تعریف می‌کنند که پا را از گلیم فراتر می‌برند و فعالیت‌های غیرمشروعی مانند دخالت در اقتصاد و قیمت‌ها را انجام می‌دهند. به میزانی که دولت برای خودش تعهد ایجاد می‌کند به همان میزان خودش را در معرض انتقاد قرار می‌دهد.تعامل سازنده با دنیا و حذف نیروهای موازی در داخل که باعث تأخیر در تصمیم‌گیری هستند، شرط موفقیت در اقتصاد است.