یوسف حیدری
گزارش نویس
زمستان هرسال به طور متوسط حدود 200 بار وارونگی هوا اتفاق می‌افتد؛ وارونگی یعنی تشکیل گنبد یخی بر فراز شهر و توقف جریان عمودی هوا. لابد دیده‌اید گاهی زمستان دود دودکش کوره‌های آجرپزی به‌جای اینکه رو به‌بالا برود افقی جریان پیدا می‌کند و درست به‌همین دلیل میزان غلظت آلودگی بیشتر می‌شود و حالا متخصصان از ارتباط هولناک آلودگی هوا با افزایش فوتی‌های کرونا می‌گویند و تأکید دارند در روزهایی که با پدیده وارونگی و آلودگی هوا مواجه می‌شویم تنها راه چاره برای جلوگیری از گسترش انتشار این ویروس تعطیلی شهرهای بزرگ است. دکتر شاهسونی رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت با اشاره به افزایش 15درصدی فوتی‌های کرونا با تشدید آلودگی هوا می‌گوید: «مطالعاتی که در چین و ایتالیا انجام گرفته نشان می‌دهد آلودگی هوا و بویژه افزایش ذرات معلق باعث افزایش موارد ابتلا و مرگ و میرهای ناشی از کرونا و شدت بیماری می‌شود.»
روز سه‌شنبه همین هفته نیز رئیس شورای شهر برای دومین بار از دولت درخواست کرد تا برای کنترل این بیماری در روزهایی که هوای پایتخت آلوده است تهران برای دو هفته تعطیل شود.
اما افزایش آلاینده‌های جوی چطورمی‌تواند باعث شیوع بیشتر ویروس کرونا شوند؟ داریوش گل علیزاده معاون مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان محیط زیست با اشاره به مطالعاتی که در این زمینه انجام گرفته است می‌گوید: «در بحث مربوط به ارتباط آلودگی هوا بویژه ذرات 5/2 PM و وارونگی با سرعت انتشار ویروس کرونا می‌توان به نتیجه مطالعاتی که در چین، امریکا و دانشگاه شریف انجام گرفته اشاره کرد. نتیجه این مطالعات نشان می‌دهد ارتباط مستقیمی بین تشدید شیوع کرونا با آلودگی هوا وجود دارد. نتیجه مطالعات دانشگاه هاروارد مشخص کرد به ازای هر یک میکروگرم افزایش غلظت ذرات 5/2 PM میزان مرگ و میر 8 درصد بیشتر می‌شود. اما نتیجه مطالعات دانشگاه شریف نشان داد به ازای هر 10 میکروگرم افزایش غلظت ذرات معلق 5/2 PM میزان ابتلا به کرونا 15 درصد افزایش پیدا می‌کند. آلودگی و وارونگی هوا ایمنی بدن بخصوص ریه را پایین می‌آورد و ویروس کرونا با قدرت بیشتری عمل می‌کند. به این ترتیب میزان ابتلا به کرونا افزایش پیدا می‌کند اما این به معنای اینکه ذرات معلق منتقل کننده ویروس باشند نیست.»
وی به نقش سرما در وارونگی هوا اشاره می‌کند و می‌گوید: «در شهری مثل تهران محبوس شدن هوای گرم در هوای سرد باعث وارونگی می‌شود. به این ترتیب وقتی هوای گرم آلوده به ذرات 5/2PM ،  CO وSO2باشد وارونگی هوا باعث محبوس شدن هوای آلوده شده و به این ترتیب آلودگی در سطح زمین منتشر می‌شود. یکی دیگر از عوامل وارونگی پایداری هوا است. وقتی باد نوزد آلودگی هوا منتقل نمی‌شود و در نتیجه شاهد تجمیع آلاینده‌ها خواهیم بود. بر اساس پیش‌بینی هواشناسی شرایط سرمای زمستان امسال از حد نرمال بالاتر خواهد بود و به این ترتیب با بحث آلودگی هوا و وارونگی شدیدی مواجه خواهیم شد.»
گل علیزاده از چند راهکار پیشنهادی برای کاهش آلودگی هوا در روزهای کرونایی می‌گوید: «برای پیشگیری از این وضعیت چند راهکار در ستاد ملی مقابله با کرونا مطرح شد؛ یکی از آنها ممانعت از منابعی هستند که باعث تشدید آلودگی هوا می‌شوند مثل جلوگیری از تردد کامیون‌ها با عمر 20 سال. این کامیون‌های دیزلی نقش زیادی در آلودگی هوا و انتشار ذرات معلق 5/2 PM دارند. یکی دیگر از راهکارها بحث جلوگیری از تردد موتورسیکلت‌های فرسوده و همچنین تأمین سوخت مناسب برای نیروگاه‌ها و صنایع برای فصل زمستان در شرایط وارونگی هوا است. متأسفانه در فصل زمستان وقتی با کمبود گاز مواجه می‌شویم نیروگاه‌ها و صنایع به ناچار به سمت سوخت‌های سنگین مانند نفت کوره می‌روند. این سوخت گوگرد و ذرات آلاینده زیادی دارد. تبعات روانی آلودگی ناشی از این سوخت‌ هم بسیار زیاد است چون مردم آلودگی آن را به شکل دوده سیاه رنگ می‌بینند.»
به‌گفته پزشکان متخصص ریه آسیب پذیرترین عضو بدن در برابر ویروس کرونا است و با افزایش آلودگی هوا مشکلات تنفسی بیشتر می‌شوند. دکتر سعید مرزبان راد فوق تخصص ریه با تأکید بر اینکه ویروس کرونا هوابرد است و از راه هوا منتقل می‌شود به مطالعه‌ای که روی 1690 بیمار مبتلا به کرونا انجام گرفته اشاره می‌کند و می‌گوید: «در این مطالعه مشخص شد 40 درصد از بیماران به هیچ بیماری زمینه‌ای مبتلا نیستند و 60درصد دیگر یکی از بیماری‌های زمینه‌ای دارند. تعدادی از این بیماران به‌دلیل وضعیت وخیمی‌ که داشتند در آی‌سی‌یو بستری شدند و نکته مهم اینکه 98 درصد از بیمارانی که بیماری زمینه‌ای نداشتند از آی سی یو مرخص شدند و با وجود ابتلا به نوع شدید کرونا بازهم به زندگی برگشتند اما 197 بیمار مبتلا به کرونا که بیماری زمینه‌ای داشتند و در آی سی یو بستری بودند فوت کردند. با بررسی علت مرگ آنها مشخص شد عامل مرگ آنها از کار افتادن ریه و به اصطلاح سفید شدن آن است.
بنابراین در روزهایی که هوا آلوده است یا وارونگی هوا اتفاق می‌افتد به‌دلیل جریان نداشتن هوا انتقال ویروس کرونا شدت بیشتری پیدا می‌کند. ویروس کرونا وارد سلولی که در انتهای راه تنفسی قرار دارد می‌شود و به این ترتیب ریه را درگیر می‌کند. در روزهایی که هوا آلوده است کسانی که سابقه بیماری ریوی یا قلبی دارند بیشتر از دیگر گروه‌ها در خطر ابتلای به کرونا هستند. لازم است بدانیم ویروس کرونا بسیار باهوش است و به ریه کسانی که سیستم ایمنی پایینی دارند حمله می‌کند. به همین دلیل به کسانی که سابقه بیماری تنفسی و قلبی دارند توصیه می‌کنیم در روزهایی که هوا آلوده است یا با پدیده وارونگی هوا مواجه هستیم به هیچ عنوان از خانه خارج نشوند.»
دکتر مرتضی عبدلی متخصص داخلی و فوق تخصص ریه هم معتقد است آلودگی هوا و بخصوص پدیده وارونگی ارتباط مستقیمی با درگیری ریه و بیماری‌های ریوی دارد و می‌تواند مثل مواد شیمیایی به ریه آسیب بزند: «هر سال در پاییز و زمستان با افزایش آلاینده‌ها و پدیده وارونگی تعداد کسانی که مشکل تنفسی پیدا می‌کنند و نیاز به درمان دارند افزایش پیدا می‌کند. متأسفانه با ماسک‌های معمولی هم نمی‌توان از ورود ذرات معلق جلوگیری کرد. امروز با افزایش تعداد مبتلایان به کرونا تلاش می‌کنیم کسانی را که از نارسایی شدید تنفسی رنج می‌برند نجات بدهیم و قاعدتاً کسانی که درگیری ریه کمتری دارند بستری نمی‌شوند واز آنها می‌خواهیم که به منزل روند و درمان را طی کنند. قاعدتاً مسئولان برای کنترل شرایط اپیدمی تلاش‌هایی انجام خواهند داد ولی مردم بخصوص کسانی که به بیماری‌های ریوی مبتلا هستند و همین طور سیگاری‌های مزمن نباید در معرض هوای آلوده قرار بگیرند زیرا آنها نسبت به دیگران بیشتر مستعد ابتلا به کرونا هستند. متأسفانه با نزدیک شدن به روزهای سرد شاهد شیوع بیشتر این ویروس و سخت‌تر شدن درمان بیماران مبتلا به کرونا هستیم.»
دکتر یوسف رشیدی عضو هیأت علمی پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی معتقد است اگر به جای انجام کارهای سخت افزاری در زمینه نرم افزاری و کاهش تقاضای سفر درون شهری کارهایی انجام می‌دادیم امروز شاهد افزایش تردد خودرو در شهر نبودیم: «با توجه به اینکه ویروس کرونا در وسایل حمل‌ونقل عمومی احتمال سرایت بیشتری دارد چاره‌ای جز استفاده از خودروی شخصی برای مردم باقی نمی‌ماند و به این ترتیب شاهد افزایش ذرات معلق و آلودگی هوا و به تبع آن افزایش بیماری‌های تنفسی خواهیم بود. اما باید از قبل یکسری کارهای نرم افزاری در ارتباط با مدیریت تقاضای سفر انجام می‌دادیم تا شاهد کاهش سفرهای درون شهری باشیم و حتی این کار باید قبل از شیوع کرونا انجام می‌شد. متأسفانه همه تمرکز ما در بحث آلودگی هوا اقدامات سخت افزاری مثل خودرو، سوخت، معاینه فنی و حمل‌ونقل عمومی است و هیچگاه در زمینه کاهش تقاضای سفر کاری نمی‌کنیم.»