ندا سیجانی
خبرنگار
این روزها با گذر از خیابان‌های کریمخان، ایرانشهر و دیگر گذرهای مرکز فروش محصولات فرهنگی و هنری هستند احیاناً با تراکت‌های تخفیف چسبیده بر پشت شیشه‌های مغازه‌ها مواجه می‌شوید که نشان از یک اتفاق ناگوار فرهنگی است وحتی بعضاً برخی از همین فروشگاه‌ها عطای فروش این محصولات را بر لقایش بخشیده‌اند و هم تصمیم به تغییرکاربری یا تعطیلی گرفته‌اند چرا که همین نیم بها شدن قیمت‌ها هم تغییری در شرایط مالی ایجاد نکرده و بازار محصولات فرهنگی و هنری همچنان راکد است. ازجمله محصولات این فروشگاه‌ها آلبوم‌های موسیقی هستند که در گوشه‌ای ازویترین غبار فراموشی روی آنها را پوشانده است و حالا کمتر مخاطبی جذب این لوح‌های فشرده می‌گردد چرا که دسترسی به فضاهای مجازی و دانلود‌های غیرقانونی براحتی تقاضای مخاطبان نسل امروز و دیروز را پوشش می‌دهد و حتی در بیشتر مواقع برای جذب مشتریان بیشتر، دانلود رایگان هم هدیه این عدم فرهنگ‌سازی است تا بازار فروشندگان آثارموسیقی نحیف و ضعیف‌تر شود و برهمین اساس خوانندگان و تهیه کنندگان موسیقی هم دیگر ریسک سود احتمالی فروش آلبوم‌ها را به‌جان نمی‌خرند و ترجیحشان انتشار تک آهنگ است تا بلکه مخاطبان با شنیدن این تک ترک‌ها حداقل بازار کنسرت‌ها را برهم نزنند و از این طریق کسب درآمدی کنند. جالب‌تر آنکه این روزها  شیوع ویروس کرونا مزید برعلت شده و بازار فروش تک آهنگ‌ها باردیگرگوی سبقت را از آلبوم‌ها ربوده است. چنانکه طبق اعلام دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سه ماهه نخست سال‌جاری، ۸۳۹ تک آهنگ از دفتر موسیقی مجوز دریافت کرده که این تعداد در بهار سال گذشته ۴۹۵ تک آهنگ بوده و افزایش حدود ۲ برابری داشته، یعنی به‌طور میانگین در هر روز، تقریباً ۱۰ تک آهنگ، مجوز گرفته است. همچنین در سه ماهه بهار امسال، ۶۲ آلبوم و ۴۴ نماهنگ نیز از دفتر موسیقی مجوز گرفته است که سال گذشته در بهار، ۷۶ آلبوم و ۴۸ نماهنگ با مجوز دفتر موسیقی منتشر شده بود و حالا باید دید این لوح‌های فشرده از این به بعد چه سرنوشتی را سپری خواهند کرد.‌



برچیده شدن آثار ماندگار موسیقی
صدرالدین حسین‌خانی مدیرشرکت فرهنگی- هنری «ایران‌گام» و تهیه کننده موسیقی درباره اوضاع به‌وجود آمد ه پخش و نشرموسیقی می‌گوید: گسترش تکنولوژی و پخش آثارهنری درفضاهای مجازی و شبکه‌های اجتماعی موجب شده هنرمندان چندان رغبتی برای تولید آلبوم‌های موسیقی نداشته باشند وسعی‌شان براین است زمان را ازدست ندهند و تک آهنگ‌های تولید شده را بسرعت منتشرکنند.
به‌گفته این تهیه کننده:«فعالیت درحوزه تک آهنگ سیاستی است که ازسوی دفترموسیقی رواج پیدا کرده چرا که درگذشته تک ترک‌ها مجوز انتشار نداشتند و بر همین اساس هنرمندان ملزم بودند بین 9 تا 11 قطعه به مدت زمان 45 یا 60 دقیقه تولیدکنند تا در قالب یک آلبوم معرفی شود تا برهمین اساس مجوزانتشارآن را دریافت کنند و این امر موجب شد تولید و فروش آلبوم برای تهیه کننده و هنرمند گردش مالی داشته باشد اما با این هدف وزارت ارشاد اعلام کرد تک ترک‌ها حتی بدون دخالت و نظارت شرکت‌های تهیه کننده و با حضورخود هنرمند می‌توانند مجوز انتشار داشته باشد و به عقیده من این اتفاق لطمه به موسیقی کشورمان است، به این علت که دیگرمخاطب بی‌صبرانه درانتظار انتشار یک آلبوم یا اثرهنری نیست و درآمدزایی در پروسه تولید آلبوم از بین خواهد رفت.»
او در ادامه افزود: «درکنارفعالیت هنرمندان درعرضه تک آهنگ، برخی افراد هم به‌صورت غیرمجاز یا زیرزمینی دراین زمینه فعالیت می‌کنند که به‌دنبال دریافت مجوز نیستند ومردم هم به‌دلیل ناآگاهی و شناخت ازمجاز یا غیرمجاز بودن اثر، براحتی آن را دانلود و گوش کرده و این اتفاق زنگ خطری بزرگ برای خانواده‌ها است چرا که اولاً دیگر محدودیت سنی رعایت نمی‌شود و دیگر اینکه هرنوع ترانه با ادبیات نادرست و هر موسیقی بدون نظارت مسئولان روی این آثار کار شده و مخاطب براحتی با آن ارتباط برقرار می‌کند. بنابراین بهتر است مردم نسبت به این موضوع آگاهی پیدا کنند. درواقع خواننده‌های غیرمجاز در رقابت با خواننده‌های مجاز هستند و تلاش می‌کنند اثر خود را بدون گذراندن پروسه‌های اداری بسرعت به‌دست مردم برسانند.» حسین خانی در پاسخ به این پرسش که شرایط انتشار تک آهنگ در خارج از ایران به چه صورت است، بیان کرد:«در کل دنیا هم انتشار تک ترک مرسوم است اما با این تفاوت که درخارج از ایران قانون کپی رایت رعایت می‌شود و شهروندان به حقوق هنرمند و ناشر احترام می‌گذارند و به همین دلیل به هنرمند و تهیه کننده لطمه‌ای وارد نمی‌شود.» او درباره شرایط کنونی «ایران گام» و بازارآلبوم‌های موسیقی گفت: «مشکلات بسیار زیاد است و آلبوم‌های موسیقی کم و بیش عرضه می‌شود و نسبت به‌گذشته بسیار کمتر شده است و همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردم هنرمندان برای جذب مخاطب بیشتر به سمت تک ترک‌ها رفته‌اند و بعد از انتشار آن بسرعت کنسرت برگزار می‌کنند تا از این طریق درآمدزایی داشته باشند. درواقع بهتر است بگویم درحال حاضر به ندرت کسی در اندیشه تولید کار فرهنگی و ماندگار است.تک ترک‌هایی که امروز بازار خوبی دارند دچار تاریخ مصرفی خواهند شد و خیلی زود فراموش می‌شوند و در نهایت برای فرهنگ خودمان آسیب بسیاربزرگی را رقم زده‌ایم.»
این تهیه کننده نسبت به بی‌احترامی مردم به حقوق مؤلف ابراز گلایه کرد و افزود:« درحال حاضرانتشار آلبوم هم برای تهیه‌کننده‌های موسیقی توجیه اقتصادی ندارد چرا که هیچ حمایتی نه از سوی دولت است نه مخاطبان. مطمئن باشید اولین کسی که آلبوم تولید می‌کند بسرعت درسایت‌های مجازی شنیده می‌شود ومردم هم به‌خاطرناآگاهی ازسراینده شعر یا ترانه یا سازنده موسیقی آن که چه سرمایه‌گذاری و تلاشی برای این اثر شده به‌صورت رایگان آن محصول را استفاده می‌کنند و این موضوع متأسفانه هنوز هم دربین مردم فرهنگ‌سازی نشده است. این درحالی است که محصولات فرهنگی کمترین قیمت را دربازار کشور دارد اما جای تأسف است که کسی حاضر نیست هزینه‌ای اندک برای این کارها پرداخت کند و این موضوع باعث شده هنرمندان و شرکت‌هایی که به کار فرهنگی می‌پردازند به مرور از بین بروند؛ البته درحال حاضر هم تقریباً در حال نابودی است. این درحالی است که درجوامع خارج از ایران مردم برای فرهنگ و هنرمندانشان ارزش قائل هستند و به‌خاطر حمایت از آن اثر فرهنگی و تولید دوباره یک محصول موسیقی باارزش هزینه می‌کنند. من براین باورم اگر دولت ما چنین فرهنگ‌سازی را انجام بدهد مردم عزیز ما قطعاً این همکاری را خواهند داشت.»
صداوسیما بزرگترین ضربه را به فرهنگ و هنر کشور وارد کرد
به‌گفته حسین خانی «صداوسیما آسیب بزرگی به هنرمند و تهیه کننده زده است و به‌عنوان ترانه درخواستی بدون کسب اجازه از صاحب اثر (شرکت‌ها و خواننده ها) آن را از رسانه خود پخش می‌کند، کسی هم نیست به این دوستان بگوید این کار مگر برای شماست که از مردم تقاضا می‌کنید تماس بگیرند.» او افزود: « ساخت هر ترک با همکاری شاعر، آهنگساز و میکس و مستر باکیفیت و مطلوب و ضبط در یک استودیو خوب حداقل 100 میلیون تومان هزینه دربردارد بااین حساب بزرگترین جفا را خود صداوسیما انجام می‌دهد و با مانورهای مختلف بهره برداری‌های بسیاری از موسیقی صورت گرفته است. اگرهم اجازه پخش موسیقی نداشته باشد فکر نمی‌کنم این سازمان عریض و طویل بتواند یک ساعت برنامه خوب برای مخاطبانش داشته باشد اما متأسفانه مردم هم نسبت به این موضوع که نهاد بزرگی همچون صداوسیما احترامی به حقوق هنرمند و تهیه‌کننده قائل نیست و حق و حقوق آنها را پایمال کرده آگاه نیستند. امیدوارم یک روزی در کشور ما به حقوق مؤلف و مصنف احترام بگذارند تا جامعه هنری ما به این شکل فقیروضعیف‌تر نشود تا کسانی که به تولید آثاری هنری و فرهنگی می‌پردازند بتوانند حداقل زندگی خود را بگذرانند.»
تولید آلبوم صرفه اقتصادی ندارد
رضا یزدانی خواننده موسیقی پاپ هم براین نظر است که «تولید آلبوم‌های موسیقی دیگر صرفه اقتصادی ندارد چرا که در مرحله اول تولید آلبوم‌های موسیقی هزینه بالایی برای تهیه‌کننده در برداشته و برگشت مالی ندارد و دیگر اینکه پروسه کسب مجوز برای تک آهنگ زمان کمتر می‌گیرد و بسرعت به دست مخاطب می‌رسد.» یزدانی امسال تک آهنگ‌هایی چون «تیغ و ترمه» و«قرنطینه» را منتشر کرده است که مورد استقبال مخاطبانش بوده و درادامه بیان کرد:«مردم دیگر آلبوم موسیقی خریداری نمی‌کنند و دانلود آثار هم براحتی صورت می‌گیرد. البته من از خواننده‌های قدیمی سبک موسیقی پاپ-راک هستم و تا به امروز تلاشم انتشار آلبوم بوده و هست و علاقه‌ای به انتشار تک آهنگ ندارم و انجام این کار فقط به‌خاطر طرفدارانم است و درحال حاضر هم که شرایطی برای انتشار آلبوم وجود ندارد چرا که کنسرتی برگزار نمی‌شود و به عقیده من انتشار تک آهنگ منطقی تراست.»
تلاش هنرمندان موسیقی نواحی برای فراموش نشدن
فرج علیپور از خوانندگان شناخته شده موسیقی مقامی لرستان است که بتازگی تک آهنگ «نازارم» را به آهنگسازی و ترانه سرایی حمید ایزد پناه به بازار موسیقی عرضه کرده است.
او دراین باره می‌گوید: «درگذشته شرکت‌ها یا تهیه کنندگان آثارموسیقی از ما خواننده‌ها درخواست انتشار آلبوم موسیقی داشتند و بازار نسبتاً خوبی هم داشت و مردم علاقه‌مند به شنیدن این آثار بودند و برای هنرمند مورد علاقه خود احترام قائل می شدند اما درحال حاضر متأسفانه مردم عزیزما قانون کپی رایت را رعایت نمی‌کنند و به محض آنکه یک آلبوم به بازارموسیقی  می‌آید بسرعت دانلود می‌شود و همین امر موجب شده انتشار آلبوم، دیگرصرفه اقتصادی نداشته باشد بویژه برای هنرمندان موسیقی نواحی و از این‌رو هنرمندان به این خاطر که فراموش نشوند و به قول معروف از سرزبان‌ها نیفتند به انتشار تک آهنگ روی آورده‌اند البته تولید تک آهنگ هم هزینه براست و بازگشت مالی هم ندارد و از جیب خودمان خرج می‌کنیم آن هم به این علت که یک کار جدید در کنسرت داشته باشیم.» این نوازنده شناخته شده کمانچه درباره شاخصه متفاوت موسیقی نواحی با دیگر سبک‌های موسیقی و نیازبه آرشیو شدن این آثار پاسخ داد: «موسیقی نواحی مشکلات بسیاری دارد و ما هنرمندان چاره‌ای جز این کار نداریم اگرچه تولید یک تک آهنگ نزدیک به 60 میلیون تومان برای ما هزینه خواهد داشت و همان‌طور که اشاره کردم بازگشت مالی هم ندارد اما خود من برای اجرای هر کنسرت مجبورم یک یا دو کار تولید کنم تا از آثار قدیمی کمتر استفاده شود و مخاطبان استقبال کنند. البته شرایط امروز کمی تغییر کرده و با شیوع این بیماری مردم بیشتر به فکر جانشان هستند و بعد به‌دنبال سیرکردن شکم خود و کسی به فکر موسیقی نیست ما هم دیگر آن ذوق و شوق و حال گذشته را نداریم و نگران از این ایام هستیم.»
به مردم اعتماد کنید
علیرضا افتخاری خواننده موسیقی سنتی هم چندی پیش تک آهنگ «مرد میدان»را با شعری از مولانا و به آهنگسازی محمدرضا چراغلی منتشرکرد و قراراست بزودی آلبوم «مناجات» را که 8 قطعه است با آهنگسازی یوسف مناجاتی و با شعری از ساعد باقری منتشر کند. اودرباره استقبال هنرمندان ازتولید تک آهنگ بیان کرد:«ما هنرمندان باید به مردم عزیزاعتماد کنیم وبه قول معروف با یک گل بهار نمی‌شود و باید کارهای خود را درقالب سی‌دی منتشرکنیم چرا که کیفیت آن به مراتب بهتر از دانلود کردن در فضاهای مجازی است و البته با انجام این کارحقوق هنرمندان هم ادا می‌شود. درحال حاضر هم که خانه نشینی یک دستور شده و بهتراست کارهای موضوعی در این باره انجام بگیرد. همچنین امیدارم دوستان عزیز هم پیرو کارهای ما انتشار آلبوم را شروع کنند و آثار خوب خود را به دست مردم برسانند.»
به اشتراک گذاشتن هرچه سریع‌تر ایده‌ها و اندیشه‌ها
گروه موسیقی رستاک هم بتازگی تک آهنگ‌های بی‌شماری چون «کوچه لر»، «لیلی جان»، «فاطلو»، «لیلو»و... را منتشر کرده است. فرزاد مرادی خواننده این گروه هم براین نظر است: «نگاه هر هنرمند به فعالیت در حوزه تک آهنگ و انتشار آن متفاوت است. برخی افراد تک آهنگ را با هدف دیده و شنیده شدن خود منتشر می‌کنند. اما آنچه گروه رستاک از تولید یک اثر مستقل دنبال می‌کند، به اشتراک گذاشتن هرچه سریع‌تر ایده‌ها و اندیشه‌هایی است که در زمان حال توسط گروه رستاک زندگی می‌شود.» او در ادامه افزود:«همانطور که می‌دانید تولید و جمع‌آوری یک آلبوم موسیقی از آغاز تا زمان انتشارآن، برای گروه‌های مستقل موسیقی مانند رستاک، حدود دو سال و گاه بیشتر زمان می‌برد و بی‌شک برخی از قطعات نیاز است در زمان زودتری به گوش مردم برسد. البته ذکر این نکته نیز ضروریست که تک ترک بواقع هیچ صرفه مالی برای هنرمند یا گروه موسیقی ندارد زیرا متأسفانه آگاهی بخشی‌های لازم در زمینه رعایت قانون کپی رایت صورت نگرفته و بسیاری از مردم نمی‌دانند کپی رایت چیست و اینکه با رعایت این قانون چقدر در رشد و تعالی هنر و پیشرفت هنرمندانشان سهیم هستند. بنابراین ما سعی کردیم برای احترام به هنر و آثارهنری و رعایت حق مؤلف، هزینه‌ای برای فروش این آثار و تک آهنگ ها در نظر بگیریم که هم‌اکنون در سایت بیپ تیونز به‌صورت قانونی قابل خریداری و دانلود است.» مرادی در ادامه گفت:«دربازه زمانی که این شکل از ارائه آثار خود را آغاز کردیم، تک آهنگ «کوچه لر» توانست رکورد فروش تک آهنگ را از آن خود کند. ناگفته نماند هزینه ساخت یک تک ترک بسیار بیشتر از آن چیزی است که مخاطب تصورمی کند و به جرأت می‌توان گفت حتی ۱۰ درصد آن هم جبران نمی‌شود و بازگشت مالی امیدوارکننده‌ای ندارد. شاید به همین دلیل است که اکثر هنرمندان آثار خود را به‌صورت رایگان در این سایت قرار می‌دهند. اما از دیدگاه گروه رستاک، باید این فرهنگ‌سازی آغاز شود تا مردم و طرفداران موسیقی، به پاس تمام زحماتی که برای تولید یک اثرهنری با کیفیت کشیده شده و زمان، هزینه و تخصصی که صرف آن شده، قانون کپی رایت را رعایت کنند؛ فرهنگی که در تمام دنیا رعایت می‌شود. ماکسیم گورکی می‌گوید: «آنقدر که هنرمندان هنر را به پیش می‌برند، طرفداران هنر نیز به همان اندازه در پیشبرد آن سهیم هستند.»
تغییر انتقال اشکال محتوا
مجید اخشابی ازخوانندگان موسیقی پاپ نیزبهار امسال تک آهنگ زیبای «تموم میشه روزای سخت» را متناسب با حال و هوای نوروز و با هدف امیدبخشی و انگیزه ‌بخشی به مردم منتشر کرد. محمد مهدی سیارترانه سرا و محمدرضا چراغعلی آهنگساز این اثر هستند. در محرم امسال نیز اثردیگری از او با عنوان خط آغاز با شعری از علی داودی، آهنگسازی عماد توحیدی و تنظیم وحیداختری منتشرشد. او درباب موضوع مورد بحث می‌گوید: «تغییر شکل روش‌های انتقال محتواهای صوتی و تبدیل و تغییر آنها به دیتا موجب شده استفاده از حامل‌های صوتی به شکل قدیم منسوخ شود. درگذشته رسم براین بود که روی یک حلقه سی‌دی یا نوار کاست 8 یا 10 قطعه گنجانده شود اما امروزه حتی تولید آلبوم هم به شکل گذشته معنای خاصی نداشته و غالباً صورت نمی‌گیرد. قطعات عموماً به‌صورت تک ترک به‌گوش مخاطب می‌رسند و بدیهی است حتی دیگر ترتیب ترک‌ها هم موضوعیتی ندارد، این درحالی است که سال‌ها پیش هنرمندان ساعت‌ها فکر می‌کردند که انتخاب کنند بعد این آهنگ چه آهنگی قرار بگیرد یا اولین آهنگ کاست چه اثری باشد.
بر همین اساس واحد انتقال اثر از یک آلبوم به یک تک ترک تقلیل پیدا کرده و مبنا ترک قرارگرفته است. اگرچه به نظر من تولید آلبوم بسیار ارزشمند تر، حرفه‌ای‌تر و هنری‌تر بوده چرا که قطعات موسیقی به‌صورت یک پکیج جمع‌آوری می‌شد و قطعاً تفکری پشت چند قطعه قرار می‌گرفت و همه این کارها لازم بود با یک نخ نامرئی مرتبط شوند. شاید بتوان گفت حسب اقتضای زمان چنین شکلی رایج شده است و گویی ظرف ذهنی مخاطبان هم فعلاً گنجایش همین یک قطعه و تکرارش را دارد و شاید شنیدن پشت سرهم 10 قطعه متفاوت حوصله مخاطب را سر می‌برد یا آن تمرکز لازم را دراختیار ندارد. هر چه هست شیوه امروزی است و هنرمندان نیز تبعیت می‌کنند. نکته دیگر این است که هزینه‌های مربوط برای تولید یک ترک به مراتب از 10 ترک و یک آلبوم کمتراست و جنبه اقتصادی تر، عملی‌تر و اجرایی‌تر هم دارد.»‌

جراحی در حامل‌ های موسیقی

پیروز ارجمند
آهنگساز و مدیر اسبق دفتر موسیقی
درآمد غالب صنعت موسیقی دردوره‌های مختلف متفاوت است به‌عنوان مثال در دهه 30 و 40 بخش اعظم این درآمدها از طریق کنسرت‌ها و فروش آلبوم‌ها تأمین می‌شد و تقریباً تا دهه 70 این اتفاق ادامه داشت و از این دوره به بعد عامل‌های صوتی متفاوت مانند لوح‌های فشرده و مهمتر از آن دیتاهای فایل‌های صوتی شکل می‌گیرد که از طریق فضاهای اینترنتی قابل جابه‌جایی بودند.
اما آمار اجراهای صحنه‌ای دراین دوره‌ها نشان از افزایش و علاقه‌مندی مخاطبان این صنعت است به‌طور مثال سال 67 در کل کشور کمتر از 10کنسرت برگزار شد و در سال 93 این عدد به 5 هزار نفر رسید و در مقایسه با دهه 70 شاهد یک رشد تصاعدی چشمگیربودیم و این امر نشان دهنده آن بود که درآمد صنعت موسیقی از آلبوم‌ها به اجرای کنسرت تبدیل شد و آلبوم جنبه حمایتی استفاده از کنسرت را پیدا کرد و این روند بیانگر طبیعت صنعت موسیقی است و شاید تا چند سال آینده دیگر قالبی با عنوان لوح فشرده وجود نداشته باشد و دیتاها از طریق ابزار‌های دیگری مانند فلش یا فرم‌های دیگر انتقال پیدا کنند و خرید و فروش به شکل دیگری صورت بگیرد بنابراین باید منتظر ماند ودید تکنولوژی چه ظرفیتی دارد و به چه میزان می‌توانیم متناسب با تکنولوژی ازاین ظرفیت استفاده کنیم.
فراموش نکنیم هر تغییری قطعاً تبعات مثبت و منفی هم خواهد داشت و به‌نظر می‌آید این جراحی که به‌دلیل تغییر حامل‌های صوتی انجام گرفته براساس واقعیت جامعه است و باید آن را پذیرفت و خود را نسبت به آن تطبیق بدهیم کمااینکه پیش‌تر این تطبیق انجام گرفته و اغلب ازشرکت‌هایی که درآمدشان حاصل از فروش آلبوم‌ها بود امروزه به شرکت‌های صرفاً برگزار کننده کنسرت تبدیل شده‌اند اما مهم این است قوانین و دستورالعمل‌ها را متناسب با این ظرفیت‌های به‌وجود آمده بنویسیم و از همان ظرفیت‌ها بهره ببریم تا بحث کپی رایت رعایت شود و همچنین وفاداران به خرید محصول موسیقی، این محصولات را به‌صورت لوح فشرده یا سی‌دی تهیه کنند البته این اتفاقات به‌صورت یک مُسکن موقت است وقطعاً در طولانی مدت این تغییرات اجتناب‌ناپذیرخواهد بود.  البته شخص من به‌عنوان یک آهنگساز یا هنرمند شاید خیلی علاقه‌مند به این تغییرات و اتفاقات نباشم و علاقه‌مندم اثرموسیقایی‌ام مانند یک کتاب منتشر شود اما خواسته من کاملاً جنبه شخصی دارد و باید بپذیریم امروزه حامل‌های صوتی و تک آهنگ‌های موجود در بازارموسیقی نوع عرضه‌شان متفاوت شده است اما این موضوع دلیل بر حذف آلبوم‌ها نبوده و نیست کما اینکه همین امروز هم اکثر هنرمندان همچنان آلبوم‌های خود را منتشر می‌کنند و اگر عرضه و تیراژ کمتری پیدا کرده فقط به لحاظ اقتصادی بوده است.
با این حساب باید بپذیرم عرضه تک ترک واقعیت جامعه است که در دهه 90 به‌صورت جدی ترشکل گرفت. درواقع ازسال 85 تا حدودسال 92 تک آهنگ‌ها گسترش پیدا کرد و روز‌به‌روز شاهد رشد بیشتر موسیقی زیر زمینی بودیم و آن زمان وزارت ارشاد ظرفیت مجوز این تک ترک‌ها را ایجاد نکرد و هر کسی هر اثری که تولید می‌کرد و مجوز نداشت تبدیل به یک اثر زیرزمینی شد اما امروزه با صدور مجوز برای تک ترک‌ها درواقع می‌توان این گونه تعبیرکرد که وزارت ارشاد خود را با واقعیت جامعه تطبیق داده است.
دردهه 60 نزدیک به دهه 70، تیراژ آلبوم‌های موسیقی به حدود یک تا دومیلیون نسخه رسید و نزدیک به 3 میلیون نفر شنونده این آثار بودند امروزه هم وقتی یک تک آهنگ در فضای مجازی منتشر می‌شود درروزاول نزدیک به 7-8 میلیون نفرشنونده این آثار هستند و علی رغم اینکه فکر می‌کنیم درآمد هنرمند کمتر شده اما موسیقی فراگیر‌تر و مخاطب آن بیشتر شده است و عرضه موسیقی درپهنه وسیع تری مخاطبان را در بر می‌گیرد.به هرحال ما مشتریان بالقوه‌ای داریم که شنوندگان موسیقی هستند و بخشی از آنها از این صنعت حمایت می‌کنند بنابراین حتی اگر بعضی از آثار به‌صورت رایگان در دست آنها قرار گیرد این شنوندگان بالقوه موسیقی تبدیل به مخاطبان بالفعل می‌شوند و درآمدشان در کنسرت‌ها از طریق این تک ترک‌ها تأمین می‌شود و قطعاً اگر این درآمدها وجود نداشت این آثار به‌صورت رایگان منتشر نمی‌شدند.‌‌