محمد معصومیان
گزارش نویس
«تنها جایی از جهان که بدون ترس از کووید ۱۹ می‌توانیم در آن باشیم دنیای بازی کامپیوتری و اینترنتی است؛ نه احتیاج به ماسک زدن داریم نه ضدعفونی کردن.» این جملات صابر 35 ساله است که به قول خودش قرنطینه را روی کاناپه گذرانده است. زمانی برای بازی و زمانی برای دورکاری در خانه. بازی‌های ویدیویی و کنسول‌های بازی جزو پرطرفدارترین سرگرمی‌های جهان امروز هستند و با شیوع همه‌گیری طرفداران بیشتری هم پیدا کرده است تا جایی که بسیاری از غول‌های این صنعت، زمانی که اقتصاد دنیا هر روز بیشتر ضربه می‌خورد رکوردهای جدید و تاریخی از فروش را ثبت می کنند.  بازی‌هایی که دیگر مثل گذشته مخصوص کودکان نیست. حالا سؤال اینجاست این بازی‌ها چه تأثیراتی روی زندگی شخصی و خانوادگی مصرف کنندگان آن می‌گذارد؟
با شروع همه‌گیری در جهان هر فرد به نوعی از فرصت در خانه ماندن استفاده کرد. بعضی برای اولین بار نقاشی را امتحان کردند، بعضی به پختن نان مشغول شدند و... عده‌ای اما این فرصت را غنیمت شمردند و سعی کردند زمان بیشتری را در بازی‌های اینترنتی و ویدیویی بگذرانند. صابر که سه سال است ازدواج کرده و دوران قرنطینه را با همسرش در خانه گذرانده می‌گوید: «سال‌های زیادی است که بازی می‌کنم اما هیچ وقت حوصله نداشتم بروم یاد بگیرم که چطور در بازی فوتبال دریبل کشویی بزنم یا چطوری دقیق‌تر سانتر کنم.» البته اینها بخش ظاهری این بازی‌هاست.
او دلیل اصلی ساعت‌ها بازی کردن را این طور توصیف می‌کند: «ماه‌های اول همه استرس داشتیم و نمی‌دانستیم چکار کنیم. دائم اخبار را چک می‌کردم و برای من بازی فوتبال یکی از چیزهایی بود که سر خودم را با آن گرم می‌کردم و به اضطرابی که داشتم فکر نمی‌کردم. یک نکته خیلی خوبی که داشت این بود که چون بازی‌ها آنلاین بود و همه هم در خانه بودیم به نوعی فعالیت اجتماعی محسوب می‌شد. اوایل رفتم توی اینترنت انواع و اقسام خوشحالی‌های بعد از گل را سرچ کردم تا یاد بگیرم و از این طریق با افراد غریبه‌ای که در گوشه دیگر جهان بودند ارتباط برقرار کنم. بعد حسابی پیشرفت کردم.»
یکی از قابلیت‌های این بازی‌ها اتصال به اینترنت و پیدا کردن رقیبی در گوشه دیگر جهان است و به‌ نظر صابر بازی کردن یک نوع ارتباط اجتماعی هم هست: «ضمن اینکه دوتا از دوستانم هم هستند که فیفا بازی می‌کنند و هر کدام در خانه خود با هم بازی می‌کردیم، من می‌توانستم از طریق بازی شرایطی را به‌وجود بیاورم که انگار همه چیز عادی است.» او از بی‌اطلاعی از گذر زمان در لحظات بازی می‌گوید و همین طور فراموش کردن زمان غذا: «به همسرم می‌گفتم این یک جور دارو است و برای رفع استرس و آرامش اعصاب لازم است. واقعاً وقتی بازی می‌کنم نمی‌فهمم دوروبرم چه اتفاقی می‌افتد.»
زهرا افکاری، خانواده درمانگر از تاریخچه بازی‌های ویدیویی و اینترنتی می‌گوید و در این زمینه پژوهش‌های بسیاری از دانشگاه‌های جهان را مثال می‌آورد. او معتقد است این بازی‌ها به همان میزان که می‌تواند کمک کننده باشد می‌تواند مضر هم باشد: «تأثیری که این بازی‌ها روی خانواده دارد یک راه حل کوتاه مدت است که باعث شادی در میانسالان می‌شود و فرد در کوتاه مدت احساس شادی و تمرکز را تجربه می‌کند. با این همه در شرایط کرونا بازی‌های ویدیویی یک امکان برای ارتباط راحت و سالم با دوستان است.»
او از آزمایشی در کارولینای شمالی امریکا مثال می‌زند که در آن افراد سالمند در زمان بازی هیجانات مخفی خود را بروز می‌دادند و رفتاری از خود نشان می‌دادند که در گروه سنی آنها کمتر دیده شده است.
آنطور که افکاری می‌گوید، این بازی‌ها باعث افزایش توجه، بالا رفتن قدرت بینایی، انعطاف مغزی و قدرت تصمیم‌گیری سریع می‌شود و به علت ترشح هورمون دوپامین یا همان هورمون شادی بخش احساس خوبی به بازیگران می‌دهد. اما همه اینها به این بستگی دارد که چقدر بتوان میل به بازی کردن را کنترل کرد و اگر بازیگر اعتیاد به بازی پیدا کند، همه این نکات خوب تبدیل به چیزهایی علیه سلامت فرد خواهد شد مانند همه پدیده‌هایی که می‌تواند سویه‌های بدی هم داشته باشد.
سپهر یکی از بازیکنان حرفه‌ای بازی‌های دسته جمعی و استراتژیک است. 38سال سن دارد، متأهل است و یک فرزند 4 ساله هم دارد. به قول خودش با این سن و سال هر جایی نمی‌توان گفت که چقدر عاشق بازی است: «همیشه موقع بازی یک فاز ناجوری دارم؛ حس می‌کنم پشت سرم همه دارند به من می‌خندند. اما چون با همسرم قول داده بودیم که در ایام قرنطینه روی اعصاب هم نرویم او حداقل آن اوایل کاری به من نداشت و گاهی ساعت‌ها بازی می‌کردم و واقعاً آرامش بخش بود.»
سپهر مدیر فروش یک شرکت است و درآمد خوبی هم دارد و روزهای قرنطینه فرصت خوبی برای او بوده تا از این طریق بعد از سال‌ها حسابی دستش گرم بشود: «گاهی یادم می‌رفت که باید برای کار آنلاین شوم و همین باعث دردسر می‌شد اما نه آن طور که شغلم تهدید شود. گاهی فکر می‌کردم در حال سوء استفاده از قولم به همسرم هستم. آن وقت‌ها که می‌خوابید من بیدار می‌ماندم و بازی می‌کردم تا بالاخره غر کوچکی می‌زد و من دست از بازی می‌کشیدم.»
افکاری به «بیوه اینترنتی» به‌عنوان اصطلاحی در دانش خانواده درمانی اشاره می‌کند و می‌گوید اعتیاد به بازی ممکن است به طلاق هم منجر ‌شود: «از آنجایی که معتادان بازی دچار کناره‌گیری اجتماعی می‌شوند معمولاً کار به طلاق می‌کشد. این وضعیت آنقدر جدی است که فرد معتاد برای اینکه بتواند زمان بیشتری بازی کند دروغ می‌گوید و از معضلات و واقعیت‌های زندگی واقعی دور می‌شود. من بیماری داشتم که به همین دلیل رابطه زن و شوهر به بی‌اعتمادی رسیده بود و تا مرز جدایی پیش رفته بودند. بیمار حتی در شغلش هم دچار مشکلاتی جدی شده بود.»
او معتقد است اعتیاد به این بازی‌ها که در دوره قرنطینه افزایش داشته ممکن است در مواردی باعث از بین رفتن بافت خانوادگی شود. این موضوع می‌تواند روی جزئی نگری افراد و در رابطه زوج ها تأثیر بگذارد و حتی در زمینه‌ روابط زناشویی آنها را با مشکل رو به رو کند، زیرا فردی که زیاد اعتیاد به بازی دارد تصاویر خیالی خشونت بارتر و رفتارهای تهاجمی بیشتری هم دارد. همچنان که در روابط عادی روزمره نیز عصبانیت‌های بی‌دلیلی دارد. همچنان که بیشتر آنها از اختلال خواب هم رنج می‌برند.»
 او عدم تحرک، بی‌تعادلی در وزن، رسیدگی نکردن به بهداشت شخصی و مواردی از این دست را از جمله عوامل مشکل ساز اعتیاد به این بازی‌ها می‌داند. گرفتگی عروق قلبی و دردهایی در ناحیه دست و مچ هم از دیگر مشکلاتی است که در صورت افراط در بازی اتفاق می‌افتد.
شاید خیلی از افراد و خانواده‌ها بگویند بازی یک راه مناسب و کم خطر برای گذران وقت است، بخصوص برای سرگرم کردن کودکان. افکاری پیشنهاد خوبی برای بازی کردن دارد و آن‌طور که تجربیات شخصی او به‌عنوان کسی که چند سالی است برای کودکان بازی طراحی می‌کند نشان داده بهترین کار بازی خانوادگی و دسته جمعی است: «نباید فراموش کنیم که برای کودکان بازی خوب است اما در کنار گوش دادن به موسیقی، کتاب خواندن و انجام کارهای خلاقانه. در دنیا و ایران برای بازی‌های خانوادگی که باعث حس خوب و تفریح کل خانواده می‌شود تولیدات و بازی‌هایی وجود دارد که باعث پیوند بین اعضای خانواده می‌شود و حس شادابی جمعی می‌دهد.»
بازی‌های ویدیویی می‌تواند نیاز به معاشرت را برطرف کند، می‌تواند احساس کاذب تسلط به اطراف و حق انتخاب را در فرد آرام کند، می‌تواند تسکین مناسبی برای اضطراب‌های بازیکن به ارمغان بیاورد اما همه اینها در گرو آن است که تعادل در بازی و زندگی را از دست ندهیم و به بازی به‌عنوان زنگ تفریح نگاه کنیم نه جایی برای زندگی.