آغاز تبادل برق ایران و ترکیه پس از 4 سال

گروه اقتصادی /  ایران طی 4 سال اخیر، یکی از مشتریان برق خود یعنی ترکیه را از دست داده بود. ترکیه که در سال 1394 حدود ۲۳۲ میلیون دلار از ایران برق وارد کرده بود، به مرور طی سال‌های 1395 و 1396 میزان کمتری برق از ایران خرید و در نهایت طی 4 سال اخیر سهم آن از سبد برق صادراتی ایران صفر شد. این تراز صفر تا چند روز اخیر ادامه داشت تا در نهایت با رایزنی‌ها و اقداماتی مجدد این رابطه احیا شد. اکنون ایران و ترکیه پس از سال‌ها مجدد با یکدیگر تبادل برق دارند که این مهم به تحقق هدف تبدیل ایران به هاب برق منطقه کمک خواهد کرد.
در این خصوص، مصطفی رجبی مشهدی، سخنگوی صنعت برق می‌گوید: «اکنون سنکرون شبکه برق دو کشور انجام شده، ۶۰۰ مگاوات را به طور آزمایشی وارد تبادل کرده‌ایم و با آخرین فناوری روز دنیا به صورت یک پست «بک تو بک» کار را پیش می‌بریم. امیدواریم بتوانیم تبادلات را گسترده‌تر کنیم. ضمن آنکه یکی از اهداف صادراتی ما بازار اروپاست که از طریق ترکیه می‌توانیم به آن راه پیدا کنیم.»
در همین رابطه محمدعلی فرحناکیان، مشاور وزیر نیرو در امور بین‌الملل و سرپرست مرکز توسعه صادرات و پشتیبانی صنایع آب و برق نیز تأکید می‌کند: «مدتی است که همکاری‌های برقی با ترکیه را فعال کرده‌ایم و چند ماه است که پست Back to Back وان تحت تست بوده است و بزودی این شرایط آزمایشی نیز تمام می‌شود. از مسیر ترکیه صادرات برق به شرق اروپا از جمله بلغارستان را نیز دنبال می‌کنیم. این همکاری‌ها و تجارت برق با کشورهای متعددی نظیر روسیه نیز در حال پیگیری است تا ضمن تأمین پایداری داخلی، هدف تبدیل ایران به هاب برق منطقه نیز محقق شود.» به گفته فرحناکیان، با وجود تبادل برق میان دو کشور، هنوز بخشی از مذاکرات از جمله تعیین نرخ در حال انجام است. 
علل توقف صادرات برق به ترکیه
در سال 1396 علل مختلفی برای توقف صادرات برق عنوان شد؛ از ناترازی تولید و مصرف داخلی تا بدهی شرکت ترک به ایران. اما گذشته از اینکه علت این توقف چه بوده است، از دست رفتن تبادلات برقی با یکی از کشورهای همسایه برای ایران که قرار بود در افق 1404 هاب برق منطقه و سرآمد باشد، اتفاق نامطلوبی بود. اما در ماه‌های اخیر با مذاکرات و اقداماتی که برای احیای این روابط انجام شد، ترکیه مجدد به لیست کشورهای واردکننده برق ایران افزوده شده است. البته این بار هدف تنها صادرات برق به ترکیه نیست و بحث تبادل برق میان دو کشور مطرح است.
در این رابطه علی‌اکبر محرابیان، وزیر نیرو می‌گوید: «مدتی است که زیرساخت تبادل برق Back to Back را با ترکیه برقرار کرده‌ایم که نخستین بار و جزو اولین‌ها است و تاکنون این شیوه را اجرایی نکرده بودیم. در زیرساخت تبادل برق خوی‌باش‌قلعه، قرار بر این است که اتصال برقی دو کشور از طریق این شیوه نوین با توان ۶۰۰ مگاوات انجام شود و از این طریق با ارتقای ضریب بار مؤثر، شاهد افزایش ظرفیت تبادل انرژی باشیم. ترکیه تنها کشور همسایه است که باقی‌مانده و به نظر می‌‎رسد، اتصال شبکه برق ایران و ترکیه به نوعی دسترسی شبکه برق ایران به کشورهای اروپایی را نیز فراهم می‌کند.» به گفته وزیر نیرو در حال حاضر تراز تبادلات برقی کشور مثبت است. این درحالی است که اولویت با تأمین تقاضای داخلی است. 
برنامه توسعه تبادل برق ایران
ایران اکنون با تمام کشورهای همسایه مرز خشکی تبادل برق دارد و تبادل با کشورهایی که مرز دریایی دارند نیز در دستور کار است. آرش کردی، مدیرعامل شرکت توانیر در این رابطه می‌گوید: «در این راستا تبادل برق با کشورهایی نظیر روسیه، برقراری زمینه ارتباطی با کشورهای حاشیه خلیج فارس، کشورهای شمالی و بحث افزایش صادرات به پاکستان نیز مطرح است.»
او با بیان اینکه با دو کشور حاشیه خلیج فارس مذاکراتی را برای این مسأله انجام داده‌ایم و مطالعات برای اتصال به عمان و قطر آغاز شده است که قابلیت اجرا نیز دارد، اظهار می‌کند: «با قطر مذاکرات جدی داشته‌ایم و امیدواریم اولین کابل‌های دریایی را با عمان و قطر داشته باشیم. براساس پیش‌بینی‌های صورت گرفته با هر کدام از این کشورها قابلیت تبادل ۱۰۰۰ مگاوات را خواهیم داشت.»
مدیرعامل شرکت توانیر عنوان می‌کند: «توان صادراتی ما اکنون به صورت قراردادی حدود ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ مگاوات است و این قابلیت وجود دارد که این عدد را به ۲۰۰۰ تا ۲۱۰۰ مگاوات ارتقا دهیم.»
بررسی داده‌های صادرات و واردات برق کشور نشان می‌‌دهد که تراز انرژی کشور در حال حاضر مثبت است و 80 درصد صادرات و کمتر از 20 درصد واردات رقم می‌خورد. ایران برنامه تبدیل شدن به‌ هاب برق منطقه را با جدیت در دستور کار دارد و در این راستا با کشورهای همسایه طی یک سال اخیر توافق یا مذاکره داشته است. خطوط برق ایران به افغانستان، پاکستان، ترکمنستان، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و عراق متصل است. علاوه بر این، سنکرون شبکه برق با روسیه در مراحل مطالعاتی است. با قطر هم از طریق کابل دریایی قرار است این تبادل برقرار شود و این طرح در مرحله مطالعه و انتخاب مشاور است. در مجموع آن‌طور که مقامات صنعت برق می‌گویند «افق روشنی برای صادرات برق و همین‌طور تبادلات وجود دارد و قرار است از تمام ظرفیت‌ها برای تقویت این بخش استفاده شود.»
گفتنی است، در ماده 49 برنامه ششم توسعه صراحتاً عنوان شده بود: «دولت موظف است از سال اول برنامه ششم توسعه، اقدامات لازم را در راستای تشکیل بازار منطقه‌ای و ایجاد قطب (هاب) منطقه‌ای برق به عمل آورد، به طوری که شبکه برق کشور از شمال، جنوب، شرق و غرب به کشورهای همسایه متصل شود.» اما این مهم نه تنها محقق نشد، بلکه یک عقب‌نشینی از برنامه نیز دیده می‌شود. به طوری که در سال پایانی دولت دوازدهم حجم صادرات برق کشور مطابق برنامه به 14 میلیارد کیلووات ساعت و واردات برق نیز به 6 میلیارد کیلووات ساعت در سال نرسید؛ بلکه با پشت سر گذاشتن یک روند بسیار نامنظم، حتی در پایان سال 1399 میزان تبادل برق کشور از سال 1392 عقب‌تر بود. ارقام منتشر شده از تجارت برق در سال 1399 نشان می‌دهد که رقم صادرات با 22 درصد افزایش نسبت به سال 1398 به 9.8 میلیارد کیلووات ساعت و واردات با 8 درصد کاهش به 2.7 میلیارد کیلووات ساعت در این سال رسید. به این ترتیب خالص صادرات برق در این سال، 7.1 میلیارد کیلووات ساعت بود. مطابق برنامه ششم توسعه در این سال باید صادرات برق به 14 میلیارد کیلووات ساعت و واردات به 6 میلیارد کیلووات ساعت می‌رسید. اکنون صنعت برق در تلاش است تا این عقب‌ماندگی را با افزایش تبادلات برقی هم از نظر کشورهای هدف و هم میزان تبادل جبران کند.