ضرورت حفاظت از شمایل و نقاشی‌های بقاع متبرکه و بناهای مذهبی

سید نظام‌الدین امامی‌فر
نویسنده، و استاد دانشگاه

​​​​​​​ اسنادی که در قالب تصاویری همچون شمایل نگاری، نقاشی و طراحی از اماکن متبرکه، مساجد و دیوارهای قدیمی مربوط به پیشینیان ما به جای مانده، منبع بسیار خوبی برای مطالعات مردم شناسی یا مطالعات اجتماعی است که به نوعی نگرش‌های اجتماعی خود را در قالب تصویر، چه تصویر شمایل و چه تزئینی نشان می دهند. احوال مردم آن دوره به نوعی نگرش‌های فکری و اجتماعی آن دوره را منعکس می کند. اسنادی که در دست ماست برمی‌گردد به دوره قاجار که در شهر دزفول در بعضی از بناها یا سطوح کار شده است.
بعضی از این بناها معماری هستند مثل بقعه‌های متبرکه، مساجد و زیارتگاه‌ها و بعضی هم سطوحی هستند مثل شیدانه یا شهیدانه که در اصل ایام محرم از آنها با عنوان نمادی از وجهه مذهبی استفاده می‌کردند.
خیلی از اسناد هم به‌صورت تزئینی روی دیوار خانه‌ها با عنوان تزئین گر دیوا‌رهای داخلی یا بعضی از سطوح مثل قلمدان‌ها یا آیینه یا شیشه‌ها و ورق‌های بازی نقاشی می‌شدند.
در شهر دزفول مانند سایر شهرهای ایران در ایام محرم این فضاها مورد توجه گردشگران و عزاداران و بینندگان قرار می‌گیرد. این تصاویر بیشتر روایت‌گونه هستند وبه صورت نقاشی روی خیلی از بناهای مذهبی داخل شهر دزفول نقاشی شدند و بیشتر با مضامینی از قبیل روایات و آیات و بعضی از فضاهای اجتماعی آن دوره توسط نقاشان زبردستی که تعلیم دیده دوره قاجار یا مکتب شمایل نگاری مذهبی قرار گرفته‌اند ترسیم می‌شده‌اند. شمایل نگاری مذهبی به نوعی در اواخر دوره قاجار شکل گرفت و به‌صورت نقاشی‌ها با مضامین مذهبی روی پرده درویشیها و پرده‌های متحرک یا بناهای مذهبی ترسیم شد.یکی از بناهای بسیار مهم قسمت جنوب ایران در شهر دزفول بقعه پیر رودبند است که درون آن چهارده مجلس نقاشی وجود دارد.علاوه‌بر اینکه بین ستون‌ها یا بین رف‌ها و طاقچه‌های کم عمق مجالسی مثل گل و بلبل هم وجود دارد.
خاندان نقاش (ملا ابراهیم، ملا اسدالله و ملا حسن نقاش) جزو اولین نقاشانی هستند که در شهر دزفول اسنادشان موجود است که این نقاشی‌ها را ترسیم کردند. مضامین این نقاشی‌ها بیشتر روایت دینی و داستان ائمه و داستان‌های مذهبی است که متناسب با فضای رف‌هایی که آنجا هستند شکل گرفته که مورد توجه بازدید کنندگان قرار می‌گیرد.
نقاشان این دوره با استفاده از رنگ‌های دست ساز و بعضی از رنگ‌ها که از خارج کشور وارد ایران می‌شده است با قلم موهای دست ساز شروع به ترسیم این نقاشی‌ها می‌کردند. در ابتدا آن فضا را روی کاغذ طراحی می‌کردند و بعد روی دیوار گچی منتقل می‌شده و سپس با رنگ‌هایی که روی گچ کار می‌کردند، ترسیم می‌شدند. اسلوب‌های این نقاشی‌ها برگرفته از مکتب دوره قاجار بودند و با مطالعه این مکتب می‌توانیم به نوع کمال مطلوب زیبایی در آن زمان پی ببریم.
اگر بخواهیم راجع به تناسبات این نقاشی‌ها صحبت کنیم بیشتر انسان هایی که در این نقاشی‌ها ترسیم شده‌اند قد کوتاه و محاسن پرپشتی دارند و خالی در یک سمت صورت دارند و به بیننده نگاه می‌کنند. چون از تمثال ائمه هستند هاله نور یا خورشیدی در پشت سر دارند و جالب است که اسامی این فیگورها به‌صورت فارسی نوشته شده  یا حتی بعضی از روایات نوشتاری شده و بیشتر با مطالعه نوشتاری پی به شخصیتی می‌بریم که دراین نقاشی‌ها وجود دارد. نقاشی‌ها با رنگ‌های بسیار اشباع و خالص نقاشی شدند ولی متأسفانه در گذر زمان و عدم محافظت صحیح رو به زوال رفتند. در بقعه پیر رودبند  چهارده مجلس وجود داشته که متأسفانه چهار مجلس آن به‌صورت سند و با وضعیت بدی نگهداری می‌شود که جا دارد مسئولان میراث فرهنگی واداره اوقاف دزفول به آن توجه ویژه‌ای داشته باشند.