تجهیز 5/2 میلیون هکتار از اراضی کشاورزی

نفیسه امامی
خبرنگار
 
وجود خشکسالی‌های پی‌در‌پی و کمبود منابع آب در بسیاری از استان‌های کشور، مسأله مدیریت منابع آب در بخش کشاورزی را به یکی از مهم‌ترین مسائل در این عرصه تبدیل کرده است و از عوامل اصلی محدودکننده توسعه فعالیت‌های کشاورزی به شمار می‌رود. به همین علت هم توسعه سامانه‌های نوین آبیاری در راستای بهبود عملکرد روش‌های سنتی آبیاری و افزایش راندمان تولید محصولات کشاورزی از اهداف اصلی احداث شبکه‌های آبیاری کشور محسوب می‌شود.
افزایش راندمان آبیاری و افزایش بهره‌وری از مزایای اجرای طرح سامانه‌های آبیاری نوین است و در برنامه ششم توسعه مقرر شد سالانه حدود ۵۰۰ هزار هکتار ارتقای حاصلخیزی خاک و بهبود وضعیت خاک‌های کشاورزی توسط دولت انجام شود. اگرچه مدیریت بهره‌وری از آب‌های زراعی، علاوه بر استفاده از سیستم‌های نوین آبیاری، مشارکت هر چه بیشتر کشاورزان را هم می‌طلبد.
رویکرد اصلی وزارت جهاد کشاورزی در توسعه سامانه‌های نوین آبیاری، توسعه روش‌ها با بهره‌وری بالا است. طبق اعلام فریبرز عباسی معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی، تاکنون حدود ۳۰ درصد از اراضی آبی به انواع سامانه‌های نوین آبیاری تجهیز شده‌اند.
سامانه‌های نوین آبیاری بیشترین راندمان را در مزارع دارند و در بهترین شرایط می‌توانند بیش از ۹۵ درصد بهره‌وری آبیاری را به عهده بگیرند. در همین راستا هم پشتیبانی و تسهیلات بلاعوض دولتی برای اجرای این سامانه‌ها از کشاورزان انجام می‌پذیرد.
خوشبختانه کشورمان در حوزه سامانه‌های نوین آبیاری با وجود وارداتی و نو بودن آن به نقطه‌ای رسیده است که خدمات فنی، مهندسی را در این حوزه به کشورهای همسایه هم صادر می‌کند. این در حالی است که در سال‌های اخیر ۹۵ درصد از لوازم و تجهیزات سامانه‌های نوین آبیاری تولید داخل بود و حدود ۵ درصد از این تجهیزات وارداتی بود، اما از دو سال گذشته با استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی، آن ۵ درصد هم با کمک صنعتگران داخلی در حال تولید است.
وزارت جهاد کشاورزی از تصویب و اختصاص ۲۴۰۰ میلیارد تومان تسهیلات بلاعوض به سامانه‌های نوین آبیاری در سال‌جاری خبر داده است. وزارت جهاد کشاورزی از سال ۱۳۹۲ تا سال 1399 بیش از یک میلیون و 100 هزار هکتار از اراضی کشاورزی کشور را زیر پوشش سامانه‌های نوین آبیاری قرار داده بود. وزارت جهاد کشاورزی دولت سیزدهم برای امسال اجرای سامانه‌های نوین آبیاری در سطح ۸۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی کشور را هدفگذاری کرده است.

نقش پررنگ سامانه‌های نوین آبیاری در امنیت غذایی
صمدالله ابراهیمی‌پور، معاون فنی مجری سامانه‌های نوین آبیاری وزارت جهاد کشاورزی در گفت‌و‌گو با «ایران» با اشاره به روش‌های نوین آبیاری در ایران گفت: این روش‌ها شامل انواع مختلف بارانی، قطره‌ای و کم‌فشار می‌شوند که به جلوگیری از تلفات آبیاری در مزارع کمک می‌کنند و باعث افزایش راندمان آبیاری، بهره‌وری و حفاظت کمی و کیفی از آب و خاک مزرعه می‌شوند. وقتی مدیریت آبیاری با استفاده از سیستم انجام می‌گیرد، آب کمتری استفاده می‌شود و کیفیت منابع آبی با تنش کمتری روبه‌رو خواهد شد، بنابراین سامانه‌ها در حفظ منابع آب و خاک و افزایش تولید محصول تأثیرگذار هستند.
وی ادامه داد: با استفاده از مدیریت مهندسی در مزرعه، کاشت، داشت و برداشت هم مهندسی می‌شود و تولید محصول افزایش پیدا می‌کند. نقش استفاده از سامانه‌های آبیاری وقتی پررنگ‌تر می‌شود که یکی از مأموریت‌های آن موضوع امنیت غذایی باشد.
ابراهیمی‌پور با اشاره به اینکه پیاده‌سازی سیستم‌های نوین آبیاری، هزینه‌های تولید را کاهش می‌دهد، افزود: با استفاده از سیستم‌های نوین، نهاده‌های کمتری مانند کود و سم مصرف می‌شود که در سلامت محصول هم اثرگذار است. به همین علت محصولاتی که با روش‌های آبیاری تحت فشار تولید می‌شوند، سلامت بیشتری دارند.
وی با بیان اینکه 2 و نیم میلیون هکتار از اراضی کشاورزی به سامانه‌های نوین آبیاری مجهز شده‌اند، افزود: این روش از اواخر دهه 60 آغاز شد و تاکنون هم ادامه پیدا کرده است. ضمن اینکه کاهش بارندگی در کشور هم استفاده از این سامانه‌ها را با اهمیت‌تر کرده است.
ابراهیمی‌پور، استفاده از سامانه‌های تحت فشار توسط وزارت جهاد کشاورزی را یکی از اقداماتی عنوان کرد که به طور جدی در حال پیگیری است و افزود: استفاده از روش‌های نوین آبیاری جزو یکی از پروژه‌های اقتصاد مقاومتی تعریف شده که عدالت‌محور است و هر سال به اعتبار آن افزوده می‌شود. از ابتدای سال 10 هزار هکتار از این سامانه در زمین‌ها اجرا شده و 100 هزار هکتار هم در حال اجرا است.
به گفته وی، استفاده از سیستم‌های آبیاری نوین به طور معمول در مناطق کم‌آب و با بارندگی محدود اجرا شده است که شامل مناطقی در استان‌های خراسان رضوی، اصفهان، همدان، فارس و کرمان می‌شود.
اجرای سالانه 10 تا 15 هزار پروژه سامانه‌های نوین آبیاری
معاون فنی مجری سامانه‌های نوین آبیاری وزارت جهاد کشاورزی تصریح کرد: استفاده از سامانه‌های آبیاری فقط در یک بخش انجام نمی‌شود بلکه به‌صورت پراکنده و در همه مناطق کشور در حال انجام است. به طور میانگین سالانه 10 تا 15 هزار پروژه توسط سامانه‌های نوین در حال انجام است. با انجام سفرهای استانی که در دولت سیزدهم انجام گرفته، اعتبار استفاده از سامانه‌ها تأمین شده و انجام پروژه‌ها را عملیاتی کرده است.
وی با اشاره به اینکه وزارت جهاد کشاورزی ظرفیت‌های خوبی برای استفاده از این طرح ایجاد کرده است، افزود: در حدود 2 هزار شرکت مشاور و پیمانکار وجود دارند که در این پروژه فعالانه کار می‌کنند و جزو شرکت‌های داخلی محسوب می‌شوند که صدور خدمات فنی و مهندسی دارند. ضمن اینکه بیش از 300 تولیدکننده تجهیزات داریم که انواع لوازم آبیاری را تولید می‌کنند و پتانسیل‌های بالایی را در این بخش عهده‌دار هستند.

تولید 95 درصد تجهیزات آبیاری نوین در کشور
ابراهیمی‌پور اضافه کرد: در بخش تولیدات سامانه‌ها حدود 95 درصد تجهیزات در داخل کشور تولید می‌شوند و اقلام جزئی در این بخش وارداتی هستند که با برنامه‌ریزی‌های انجام گرفته، تولید انبوه این محصولات توسط شرکت‌های دانش‌بنیان در دستور کار قرار گرفته تا وارداتی در این بخش نداشته باشیم.
وی درباره میزان هدررفت آب در بخش کشاورزی گفت: درباره میزان مصرف آب آمارهای متفاوتی داده می‌شود. آمارهای دقیق توسط وزارت نیرو باید ارائه شود اما به‌روزرسانی نشده است. اگرچه بیشترین میزان مصرف آب در بخش کشاورزی است اما نمی‌توان همه تلفات آبیاری را به این بخش نسبت داد. در کشور اقدامات زیادی برای جلوگیری از تلفات آبی انجام گرفته است، به طوری‌که 30 درصد از اراضی به آبیاری نوین مجهز شده‌اند و بقیه زمین‌ها هم باید به این سامانه‌ها تجهیز شوند.
ابراهیمی‌پور به هوشمند‌سازی آبیاری در زمین‌های کشاورزی اشاره کرد و افزود: امسال این پروژه به‌صورت پایلوت انجام می‌گیرد که به صرفه‌جویی در مصرف آب منجر خواهد شد. سیستم‌های آبیاری با راندمان بالا شامل آبیاری میکرو، آبیاری زیرسطحی و استفاده از ماشین‌های آبیاری سنتر می‌شوند که استفاده از آنها در دستور کار وزارت جهاد کشاورزی قرار دارد تا منجر به بهره‌مندی بیشتر از منابع آب شود.