سال‌های دور از میهن

هانیه علی‌نژاد
خبرنگار

26 مرداد همیشه با خاطراتی فراموش نشدنی برای ایرانیان، بویژه خانواده رزمندگان دفاع مقدس همراه بوده است. 26 مرداد روز بازگشت آزادگان ایرانی است که پس از سال‌ها تحمل اسارت به آغوش میهن بازگشتند. ثبت آنچه که بر اسیران دفاع مقدس گذشته است اقدام مهم در ثبت تاریخ است. داستان‌ها و فیلم‌هایی که از آزادگان دفاع مقدس خوانده و دیده‌ایم، همیشه از دردمندانه‌ترین آثار و بیانگر عواطف عمیق انسانی در اسارت و غربت بوده است. در سال‌های اخیر، جریان ادبیات، خاطرات و تاریخ شفاهی مرتبط با دوران اسارت، شکلی منسجم‌تر به خود گرفته و آثار درخوری تولید شده‌ است. کتاب‌های زیادی در رابطه با آزادگان دیده و خوانده‌ایم که تعدادی از مطرح‌ترین آثار که در این حوزه توسط نشر سوره مهر به بازار کتاب عرضه شده، معرفی می‌شوند.

 خاطرات آزاده،علی اکبر امیر احمدی در «آسایشگاه 14»
 کتاب «آسایشگاه 14» نوشته و تدوین محمدمهدی عبدالله‌زاده شامل خاطرات علی‌اکبر امیراحمدی، یکی از آزادگان دوران دفاع مقدس است. این رزمنده در عملیات والفجر مقدماتی به اسارت نیروهای عراقی درآمده و این شانس را داشته که در دوران اسارت زبان عربی و انگلیسی را فرا ‌گیرد و حافظ کل قرآن شود.

«اوستا علی» و خاطرات آزاده قهرمان
 کتاب «اوستاعلی» به قلم مجید زنگویی، خاطرات سرهنگ آزاده محمدعلی پردل است. کتاب در چهار فصل «قبل از انقلاب»، «از پیروزی انقلاب تا اسارت»، «اسارت» و «آزادی» تدوین شده‌است. وقایع به ترتیب زمان وقوع چیده شده‌اند؛ در فصل اول، خاطرات راوی از دروس تفسیر آیت‌الله العظمی سید علی خامنه‌ای و اقامه جماعت ایشان در مساجد گوناگون و ارشادات و مبارزات ایشان اهمیت ویژه دارد. در فصل دوم، حضور راوی در دو عملیات بزرگ «والفجر۳» و «خیبر» و ذکر خاطراتی از سرداران بزرگ اسلام بویژه شهید غلامرضا پروانه اهمیت خاصی دارد.در فصل سوم هم تشکیل سازمانی قوی و مخفی به همت اسرای اردوگاه موصل ۲ و نمایش قدرت ایمان و آزادگی در غربت کفر و اسارت، حماسه‌ای کم‌نظیر است.

روزهای زندگی یک همسر شهید در «روزهای بی‌آینه»
 کتاب روزهای بی‌آینه نوشته گلستان جعفریان خاطرات منیژه لشکری، همسر سرلشکر خلبان شهید آزاده حسین لشکری است که از زندگی‌اش و تحمل هجده سال دوری از همسرش در دوره اسارت سخن می‌گوید. زندگی زنی که با عشق و اشتیاق در هفده سالگی پای سفره عقد می‌نشیند، در هجده سالگی طعم مادر شدن را می‌چشد و همان سال آغاز انتظار و چشم به راهی هجده ساله اوست، همسر خلبانش مفقودالاثر می‌شود.
این کتاب به روایت ناگفته‌هایی از جنگ تحمیلی پرداخته و چگونگی انتخاب‌های یک زن در نبود همسرش و به دوش کشیدن بار زندگی توسط دختری هجده ساله به همراه فرزند چهار ماهه‌اش را شرح می‌دهد. این اثر در قالب مستند داستانی نوشته شده و همچنین به دلیل واقعی بودن آن سنگینی بار مستند بیشتر به چشم می‌خورد.

«شُنام»، خاطرات کیانوش گلزار راغب از دوران اسارتش
کیانوش گلزار راغب در کتاب شنام به شرح خاطرات خود از دوران اسارتش به دست کومله می‌پردازد. تجربه‌های متفاوت نویسنده از جنگ و اسارت موجبات بدیع بودن این کتاب را فراهم آورده است، به نحوی که در این اثر عشق، شوخی، جنگ، اسارت و... به هم آمیخته می‌شوند و تصویری متفاوت از جنگ ارائه می‌دهند.

«باز یدار»، جنگ به روایت یک شهروند عراقی
«بازیدار» نوشته محبوبه‌سادات رضوی‌نیا روایت یک سرباز عراقی گریزان از جنگ با ایرانی‌هاست که پس از دو بار فرار از جبهه به اردوگاه اسرای ایرانی منتقل می‌شود، جایی که آشنایی او با یک اسیر ایرانی، ماجراهای زیادی را برایش رقم می‌زند.
«هنگ ترسوها»، خاطرات یک پناهنده عراقی
 کتاب «هنگ ترسوها»، خاطرات فهمی ربیعی فرماندهی از گروهان هنگ 1 تیپ 413 عراق به قلم خودش است که ‏در زمان جنگ ایران و عراق در عملیات کربلای 5 ایرانی‏ ها به ‏نیروهای ایرانی پناهنده شده است. طی آن خاطرات یکی از افسران فرمانده عراقی، از دوران جنگ با ایران به چاپ رسیده است. در این خاطرات نویسنده تصویری از روحیات متزلزل، فساد، ترس و بی‌لیاقتی ارتش بعثی به دست می‌دهد. افزون بر آن، نویسنده با توجه به آن که مدتی ریاست اردوگاه اسرای ایرانی را برعهده داشته خاطراتی از وضعیت آزادگان ایرانی در اسارت و رفتار زشت و تحقیر‌آمیز دولت عراق با آنها نقل کرده است.  این سروان عراقی  سال 1365، در جریان عملیات کربلای 5 از رژیم بعث روی گرداند و به ایران پناهنده شده است.

«روزگار عسرت»، خاطرات آزاده هادی باغبان
نیروهای عراقی در طول جنگ، اسرای ایرانی را به دو گروه صلیب‌‌دیده و صلیب‌ندیده تقسیم کرده بودند. اسرای صلیب‌‌دیده، اسیرانی بودند که نامشان در فهرست صلیب سرخ جهانی ثبت شده بود و اسرای صلیب‌‌ندیده هم اسیرانی بودند که در نقطه مقابل قرار داشتند و صلیب ‌سرخ هیچ اطلاعی از تعداد، محل نگهداری و سرنوشت‌شان نداشت. سید ولی هاشمی نویسنده در این کتاب به سراغ یکی از اسرای صلیب‌ندیده جنگ رفته است. این اسیر با بدنی ورزیده و عضلانی اسیر می‌شود و بعد از دوسال  و اندی اسارت به دلیل صلیب ‌ندیده بودن، با بدنی رنجور و تکیده باز می‌گردد. کتاب «روزگار عسرت» حاصل 19 ساعت مصاحبه و گفت‌و‌گوی هاشمی با هادی باغبان ،یعنی همین آزاده سربلند است.
​​​​​​​
خواندنی‌های زندگی و زمانه حجت‌الاسلام سید علی اکبر ابوترابی فرد در «پاسیاد پسر خاک»
شخصیت‌هایی در دل تاریخ هستند که با وجود آنکه نام و نشانی از آنها نیست یا کم هست، سرنوشت‌سازند و تأثیرگذار. آنهایی که اگر در همان زمانه نبودند و مسیر زندگی را طی نمی‌کردند، خیلی از وقایع آنگونه که امروز می‌خوانیم و می‌شنویم‌شان هم در طول تاریخ رقم نمی‌خوردند.
اما این ماندگاری از کجا می‌آید؟ باید گفت که بخشی از این شخصیت‌ها عموماً افرادی تأثیر‌گذارند که خالصانه به فکر خدمت‌رسانی به انسان‌های اطراف خود بودند، مثل سید علی اکبر ابوترابی که یکی از این شخصیت‌های تاریخی و تاریخ‌ساز است. او از جمله چهره‌هایی است که در زمان حیات خود بسیار تأثیر‌گذار بود و توانست کارهای بزرگی  در طول حیاتش رقم بزند،هر چند در این میان آنقدر که باید و شاید به زندگی و شخصیت ایشان پرداخته نشده اما کمتر کتابی از روزگار اسرای جنگی هشت سال دفاع مقدس می‌توان سراغ داشت که نامی از سید علی اکبر ابوترابی در میان نباشد. تقریباً از هر آزاده و اسیر جنگی این نبرد هشت ساله بپرسید می‌تواند چیزی هر چند بسیار اندک هم درباره این شخصیت مهم بیان کند.«کتاب پاسیاد پسر خاک» یکی از معدود کتاب‌هایی است که سعی کرده با به تصویر کشیدن زندگی سید علی اکبر ابوترابی زوایای مختلف زندگی این شخصیت را آشکار کند؛ کتابی که با قلم پخته و دقیق محمد قبادی نگاشته شده است. این کتاب توانسته با تحقیقی طولانی مدت ابعاد مختلف زندگی سید‌علی‌اکبر ابوترابی را به تصویر بکشد.
کتاب در دو فصل کلی تدوین شده که در فصل اول اطلاعات اولیه‌ای همچون پیشینه خانوادگی، تولد، تحصیل و فعالیت سیاسی و آشنایی مرحوم ابوترابی‌فرد با شهید سیدعلی اندرزگو مورد بررسی قرار گرفته است.خواننده با مطالعه این بخش آشنایی جامعی با فضای خانوادگی و مراحل شکل‌گیری شخصیت مرحوم ابوترابی به‌دست می‌آورد.
فصل دوم کتاب به شرح فعالیت‌های سیدعلی‌اکبر ابوترابی درکمیته استقبال از امام خمینی(ره) و دوران دفاع مقدس و احوال وی در دوران اسارت در زندان‌‌های ارتش متجاوز حزب بعث عراق اختصاص دارد و حاوی اطلاعات بسیار مهم و تازه‌ای است که شاید برای بسیاری از دوستان و نزدیکان مرحوم ابوترابی هم تازگی داشته باشد.
حجت‌الاسلام ابوترابی فرد در اردوگاه‌های عنبر، موصل ۱، ۳، ۴، رمادیه و تکریت ۵، ۱۷، ۱۸ و نیز سلول‌های زندان‌های بغداد، اسیر بود و پس از 10سال اسارت سرانجام  سال ۱۳۶۹ به میهن بازگشت و در تاریخ هفتم مهر ۱۳۶۹ با حکم رهبر معظم انقلاب نماینده ولی فقیه در امور آزادگان شد.