پرواز هژمونی!

مهدی خورسند
پژوهشگر مسائل اوراسیا

امریکایی‌ها در شرایط گذار نظم بین‌الملل، به دنبال ایجاد دغدغه‌های امنیتی برای قدرت‌های نوظهور هستند؛ بویژه قدرت‌هایی که در مقابل نظم امریکایی در حال اقدام و عمل هستند و برای تحقق آن، برنامه‌ریزی‌های بلند مدتی کرده‌اند. اولین اقدام آنها علیه روسیه و در راستای ایجاد دغدغه امنیتی علیه مسکو و گسترش ناتو به شرق بود. روسیه نیز برای حفظ موقعیت، ثبات و امنیت ژئوپلیتیکی خود و حفظ حد حائلی برای خود و ناتو مجبور شد که وارد جنگ با ناتو شود. این فضا اکنون برای چین نیز تکرار شده است. آنها قصد دارند برای چینی‌ها نیز دغدغه امنیتی و سیاسی ایجاد کنند تا سرعت گسترش چین را بگیرند و آن را درگیر یک جنگ فرسایشی منطقه‌ای کنند و از این رو، از هژمونی چین در عرصه بین‌الملل جلوگیری کنند. از سویی دیگر، چینی‌ها از یک حربه بلندمدت در دنیا استفاده می‌‌کنند که امریکایی‌ها همواره به آن نقد داشته‌اند و آن هم راهبرد «سواری رایگان» است که از ظرفیت‌های نظام بین‌الملل بهره می برند، در حالی که هزینه‌های آن را پرداخت نمی‌کنند. حتی در جنگ اوکراین، چینی‌ها مواضع مشخصی اتخاد نکردند. زیرا روسیه رقیب منطقه‌ای چین است و این تنشی که بین روسیه و اوکراین به وجود آمده به نیابت از امریکاست. چینی‌ها از تضعیف روسیه و نفت ارزان آن به دلیل تحریم‌های امریکا ممکن است استفاده کنند و از سمت دیگر هزینه‌هایی که هژمون بودن و ابرقدرت بودن برای امریکا دارد، متوجه چین نیست. چون ارسال تسلیحات برای اوکراین باعث تضعیف امریکا و اروپا می‌‌شود. همچنین هزینه‌های دیگری مانند تورم، گرانی سوخت و مشکلات اقتصادی دیگر نیز بر غرب و امریکا وارد شده است. به نظر می‌‌آید چینی‌ها در این فضا خدمات رایگان دیگری می‌‌گرفتند که امریکایی‌ها با این حربه خود در تلاش بودند چین را وارد مسیری مشابه مسیر روسیه کنند. از این رو چین را وارد یک فضای تنش و نگرانی کرده تا متحمل هزینه‌ای در قبال آن گردد.
 
خطر نانسی پلوسی؛ آیا درگیری صورت می‌‌گیرد؟
تا زمانی که نانسی پلوسی در خاک تایوان حضور داشت بعید می بود که چین تحرکی انجام دهد و جنگی صورت بگیرد. با وجود اینکه چین اکنون رزمایش خود را آغاز کرده اما به نظر می‌‌آید نقطه اوج آن را برای روزهای بعد از خروج پلوسی قرار داده است.  چینی‌ها برای خود ردای هژمونی دوخته‌اند و امروزه دارای چنین جایگاهی هستند و توان آن را دارند که در معادلات بین‌الملل بسیار تأثیرگذار باشند. بنابراین به نظر می‌‌رسد که چینی‌ها اقدامات نظامی سنگین‌تری در این فضا انجام دهند. چینی‌ها یک سرخوردگی در قبال جدایی تایوان و هنگ‌کنگ که توسط غرب بر آنها تحمیل شده، دارند. با توجه به اینکه چینی‌ها ابرقدرت بودن خود را در عرصه اقتصادی اثبات کرده‌اند، اگر حال بخواهند در عرصه نظامی نیز ابرقدرت بودن خود را پیاده کنند و درصدد بازگرداندن غرور ملی خود به تناسب جداسازی این دو منطقه باشند، نیاز دارند که تایوان را به جغرافیای خود اضافه کنند. اگر چین این فرصت را مغتنم نشمارد، احتمال اینکه در دوران گذار نظم بین‌المللی -حدود دو دهه نظم کنونی بعد از شوروی- تثبیت شود و امریکا همچنان خود را ابرقدرت بداند، زیاد است. در چنین شرایطی چینی‌ها فضایی برای ابرقدرت شدن نخواهند داشت و از سویی دیگر فشار‌های امریکا بر قدرت‌های نوظهور افزایش پیدا خواهد کرد. پس چین باید به این مسأله نیز فکر کند.
 
سایه تحولات اوکراین بر چین
هر دو رقیب چین یعنی روسیه و امریکا در جنگ اوکراین هزینه‌هایی کرده‌اند؛ اما این موضوع برای ایالات متحده با توجه به درگیری روسیه و تحریک چین، به معنای جنگ برای حفظ سلطه‌جویی خود است. چرا که این دو بازیگر یعنی چین و روسیه در سطح بین‌الملل و ایران در سطح منطقه‌ای مخالف و منتقد و عملاً برخلاف نظم امریکایی در دنیا عمل می‌‌کنند و اقدامات آنها هر روزه در تماس بیشتری با امریکا بوده است. قاعدتاً از جنگ روسیه و اوکراین می‌‌توان مقدمه‌ای برای تنش‌های دوران گذر نظام بین‌المللی یاد کرد.
 
تحریم چین و آینده جهان
اگر چین تحریم گردد هم خود چین تحت تأثیر قرار خواهد گرفت و هم این موضوع قاعدتاً بر نظم بین‌الملل بسیار تأثیر خواهد گذاشت. اما چین با کشورهای دیگری که تحریم شده‌اند، متفاوت است. زیرا سرمایه‌گذاری‌های بسیار عظیم و اوراق قرضه زیادی را در کشورهایی از جمله امریکا خریداری کرده و در اختیار دارد. از سوی دیگر، چینی‌ها مدلی از اقتصاد را در جهان فراهم کرده‌اند که قابلیت هضم آن‌ها برای نظام بین‌الملل ابداً مطرح نیست. به معنایی نظام بین‌الملل نمی‌تواند چین را از عرصه اقتصادی جهان حذف کند. امروز چین طبق آماری که موجود است تا پایان سال 2022 نیمی از غلات دنیا را انبار خواهد کرد و بر دغدغه‌ها و نگرانی‌های غربی‌ها و امریکایی‌ها خواهد افزود. چینی‌ها بسیاری از کالاهای صنایع پیشرفته (هایتک) دنیا را تولید می‌‌کنند. علاوه بر آن واقعاً برای دنیا غیر قابل تصور است که چین تحریم شود. بنابراین در صورت تحریم، تحریم‌های اقتصادی آن چنان شدید نخواهد بود. ولی اگر غرب بخواهد دیوانگی انجام دهد و سراغ تحریم‌هایی در قبال چین برود، عاقبت چندان خوبی در انتظار دنیا نخواهد بود. بی نظمی‌های بسیار بزرگی در حوزه‌های اقتصادی دنیا و بازارهای مالی اتفاق خواهد افتاد. بخصوص بازار سرمایه و ارزهای دیجیتال دچار تلاطم‌های بسیاری خواهد شد. این موضوع بر آینده تحولات بین‌الملل بسیار تأثیرگذار خواهد بود و نظام‌های صنعتی در کشورهای پیشرفته دنیا بیشتر از تحریم چین متضرر خواهند شد.
 
پیامد تحرکات نظامی امریکا در آب‌های چین
موضوع اصلی مناقشه بین چین و امریکا در تایوان، اثبات جایگاه هژمونیک است. حال این تحرکات ممکن است به جنگ نیز ختم شود. اما امریکایی‌ها به دنبال این هستند که پیام ابرقدرتی خود را به دنیا مخابره کنند؛ پیامی که مدت‌هاست شنونده ای ندارد. اما برخی در دنیا بر این باورند که چین قصد دارد خود را به عنوان تنها ابرقدرت تثبیت کند و نهایتاً برگ برنده و ابتکار عمل با اوست و امریکا نیز تنها می تواند به تحریم اقتصادی بسنده ‌‌کند. اما آنچه مشهود است این که تحریم‌های روسیه نتیجه عکس داده است. غربی‌ها بزرگ‌ترین نظام تحریمی علیه روسیه را بسیج کردند و در نتیجه ارزش روبل به بیش از گذشته خود برگشت. این مسأله نشان از این دارد که دنیا متوجه شده که امریکا به صورت جنون‌آمیزی از ابزارهای هژمونی‌ساز خود مانند نهادهای بین‌المللی و دلار استفاده می‌‌کند، بنابراین جهان سعی دارد که خود را از زیر فشار هژمونی‌ساز امریکا رهایی بخشد. چین در این عرصه پیشرو است و نهاد‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای بسیاری در همین راستا ایجاد کرده است. آنها بنای تجارت خود را بر این گذاشتند که با ارزهای ملی مبادلات تجاری انجام دهند و دلار را از مناسبات خود حذف کنند. این خود بزرگ‌ترین یورش‌ها و حملات به اسباب هژمونی‌ساز امریکا به حساب می‌‌آید. از سمت دیگر، یکی از اهداف امریکایی‌ها برای کنترل چین در آخرین گام می‌‌تواند راه‌اندازی جنگ در دریای چین جنوبی باشد. ماهیت حضور امریکا در این آب‌ها و رفتارهای مخاطره‌آمیزی چون سفر نانسی پلوسی به تایوان، ایجاد تنشی فرسایشی است تا چین را به کنترل خود در بیاورند. زیرا امریکا از ابتدای قرن 21 تاکنون نتوانسته برای کنترل چین به نتیجه مناسبی علی‌رغم به کارگیری تمام ابزارها برسد و امریکایی‌ها در آخرین حربه خود به دنبال ایجاد دغدغه برای چین هستند.