مهره سوخته

بنفشه غلامی/ ایمن الظواهری، استراتژیست القاعده که بعد از مرگ اسامه بن لادن رهبری این گروه تروریستی را در دست گرفت، بنا بر اعلام جو بایدن، رئیس جمهور امریکا بامداد یکشنبه 31 جولای (9 مرداد) در خانه‌ای در کابل هدف پهپادهای امریکایی قرار گرفت و در سن 71 سالگی کشته شد. مرگ او می‌تواند تبدیل به کارت برنده حزب دموکرات امریکا در انتخابات میاندوره‌ای پیش‌رو باشد. بویژه که القاعده در طول 30 سال فعالیت خود دو رهبر داشته است؛ بن لادن و الظواهری که هر دو نیز در دوره تسلط دموکرات‌ها بر کاخ سفید کشته شده‌اند.
به گزارش سایت شبکه خبری الجزیره، جو بایدن، رئیس جمهور امریکا، شامگاه دوشنبه در یک سخنرانی تلویزیونی گفت: «این رهبر تروریست دیگر وجود ندارد.» طبق اطلاعاتی که بایدن داده است، سازمان سیا اوایل سال 2022 متوجه حضور خانواده الظواهری در کابل شد و بعد از دنبال کردن این سرنخ‌ها، خانه‌ای را که وی در کابل در آن سکونت داشت، شناسایی کرد و در نهایت ساعت 6 و 18 دقیقه صبح یکشنبه، با استفاده از پهپادهای خود به این خانه حمله کرد. بایدن مدعی شده هیچ کدام از اعضای خانواده الظواهری یا غیر‌نظامی دیگری در این حمله کشته نشده‌اند. امریکا پیش‌تر برای هر اطلاعاتی که منجر به دستگیری یا کشته شدن ایمن الظواهری شود، 25 میلیون دلار جایزه تعیین کرده بود. بایدن در حالی از کشته شدن الظواهری در حمله پهپادی خبر داد که پیش از وی برخی مقامات امریکایی که نخواستند نامشان فاش شود، گفته بودند، سیا با استفاده از دو موشک و یک پهپاد رهبر القاعده را در حالی که در بالکن خانه‌اش ایستاده بود، کشته است.
به گفته کالین کلارک، از مدیر دایره تحقیقات شرکت امنیتی سوفان گروپ «کشته شدن الظواهری بزرگ‌ترین ضربه به القاعده از سال 2011 به این سو، یعنی از زمان کشته شدن اسامه بن لادن است.» 
اتهام‌زنی طالبان و امریکا به یکدیگر
در حالی که برخی تحلیلگران مدعی هستند، طالبان در ازای گرفتن امتیازاتی محل اختفای الظواهری را به سازمان سیا لو داده است، به گزارش رویترز، ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان در توئیتی در واکنش به حمله پهپادی امریکا در خاک افغانستان، این اقدام را «نقض اصول بین‌المللی» و «نادیده گرفتن حاکمیت افغانستان» توصیف و تأکید کرد: «امریکا با این اقدام توافق دوحه را نقض کرد.» آنتونی بلینکن، وزیر خارجه امریکا نیز در پاسخ به این اتهامات، سعی کرد از طرف مقابل عقب نماند و مدعی شد، حضور الظواهری در کابل «نقض توافق دوحه» بود. اشاره او به توافقی است که سال 2020 بین امریکا و طالبان به امضا رسید، مبنی بر اینکه امریکا و سایر نظامیان خارجی از افغانستان خارج می‌شوند، مشروط به اینکه طالبان تضمین دهد، گروه‌های تروریستی مانند داعش یا القاعده افغانستان را تبدیل به مقر خود نکرده و از این خاک به عنوان محل حمله خود به سایر کشورها استفاده نکنند.
سود دموکرات‌ها از مرگ الظواهری
کشته شدن رهبر القاعده در لحظه مهمی از ریاست جمهوری بایدن رخ داده است. یعنی در زمانی که درست پیش از آن نظرسنجی گالوپ حاکی از کاهش شدید محبوبیت وی و رسیدن آن به رکورد 38 درصد داشت. طوری که به زعم ناظران چنین رقمی می‌توانست به این معنی باشد که او نتواند در انتخابات 2024 به توفیقی مقابل کاندیدای حزب جمهوریخواه، هر کسی که باشد، دست یابد. علاوه بر این نظرسنجی نشریه هیل که متعلق به کنگره امریکا است نیز نشان داد که در انتخابات میاندوره‌ای کنگره که اوایل ماه نوامبر (آبان ماه) برگزار می‌شود، دموکرات‌ها گوی رقابت را به جمهوریخواهان خواهند باخت و در نهایت جمهوریخواهان 230 کرسی پارلمان را صاحب خواهند شد و سهم دموکرات‌ها به بیش از 205 کرسی نخواهد رسید. در همین ارتباط سی‌ان‌ان در تحلیلی نوشته است، کشته شدن الظواهری در حالی اعلام شد که جهان در تب و تاب سفر احتمالی نانسی پلوسی به تایوان و رویارویی امریکا با چین بود. اما ناگهان با انتشار خبر مرگ رهبر القاعده، جهان این تب و تاب را فراموش کرد و روی خبری متمرکز شد که حاکی از تداوم فعالیت امریکا در افغانستانی داشت که سال پیش دولت امریکا که دموکرات‌ها آن را هدایت می‌کنند، به گونه‌ای فضاحت‌بار آن را ترک کرد. بنابراین در این شرایط انتشار خبر کشته شدن رهبر القاعده می‌تواند به دموکرات‌ها کمک کند تا خاطرات تلخ خروج از افغانستان را پاک کرده و خود را جناحی نشان دهند که دشمنان امریکا را در فراسوی مرزهای خود هدف قرار می‌دهند. استفان کالینسون، نویسنده این تحلیل سی‌ان‌ان با این حال تأکید کرده که «با این حال سخت می‌توان پیش‌بینی کرد که این اقدام تأثیر بسزایی در تغییر دادن سرنوشت دموکرات‌ها در انتخابات پیش رو داشته باشد. زیرا اکنون دغدغه اصلی مردم امریکا، نه کشته شدن رهبر القاعده که در سال‌های اخیر قدرت و قوتی نداشته که تورم و رکود است. در این شرایط پیروزی‌های سیاست خارجی به طور معمول زودگذر هستند و در کوران مشکلات فراموش می‌شوند. هرچند که عملیات سیا نشان‌دهنده آن باشد که امریکا هنوز فعالیت خود را به طور کامل در افغانستان دارد.»
واکنش جمهوریخواهان
جمهوریخواهان امریکا هرچند بعد از سخنرانی بایدن، ساعتی را در سکوت گذراندند اما پس از آن از اقدام سازمان سیا ابراز خوشحالی کردند. با این حال دست از زبان انتقادی خود نیز برنداشتند. به گزارش روزنامه امریکایی نیویورک تایمز، آنها تأکید کردند که فارغ از این دستاورد، بایدن با خروج از افغانستان، امریکا را به خطر انداخت. در همین ارتباط سناتور جیمز اینهاف، سناتور اوکلاهما که از برجسته‌ترین اعضای حزب دموکرات در کمیته سرویس امنیتی سنا است، گفت: «اینکه رهبر القاعده در افغانستان حضور داشته، نشان‌دهنده این است که بایدن در نوع خروج خود از افغانستان به طور کامل شکست خورده است.» در همین حال «میاکل مک کال، نماینده حزب جمهوریخواه از تگزاس در مجلس نمایندگان امریکا نیز گفت: «این امر نشان می‌دهد که بایدن سال گذشته به ما دروغ گفت که القاعده دیگر جایی در افغانستان ندارد.»
در خارج از مرزهای امریکا نیز جاستین ترودو نخست‌وزیر کانادا، جهان بدون الظواهری را جهانی امن‌تر توصیف کرد. عربستان نیز از کشته شدن رهبر القاعده استقبال کرد. این در حالی است که خانواده قربانیان 11 سپتامبر هنوز هم خواهان دریافت غرامت از ریاض به‌خاطر نقشی هستند که آنها معتقدند، در این حمله داشته است.
آینده مبهم القاعده
این دومین بار است که القاعده با مرگ رهبر خود روبه‌رو می‌شود. اولین بار سال 2011 در حمله امریکا به ابیت‌ آباد پاکستان، اسامه بن لادن را از دست دادند و اکنون نیز الظواهری کشته شده است. به نوشته خبرگزاری آسوشیتدپرس، مرگ الظواهری در حالی رقم خورد که این گروه سال‌ها است دیگر فعالیت قابل توجهی نداشته است. بنابراین باید منتظر ماند و دید سران این گروه چه کسی را به عنوان جانشین الظواهری انتخاب می‌کنند. برای مثال اگر همان طور که علی صوفان، کارشناس القاعده به این خبرگزاری گفته است، سیف العدل که او نیز مانند الظواهری مصری است به عنوان رهبر جدید القاعده انتخاب شود، احتمال دارد، این گروه تروریستی دیگر بار قدرت گیرد. زیرا او از معدود کسانی در القاعده است که دارای جایگاه قابل احترامی بین همه اعضای این گروه، حتی جداشدگان از آن است و این به آن معنا است که احتمال دارد این جداشدگان که افرادی قدرتمند هم بودند، به این گروه بازگردند. این در حالی است که بروس هافمن، از تحلیلگران گروه‌های تروریستی در شورای روابط خارجی امریکا معتقد است: «نباید فراموش کرد که القاعده هرچند نسبت به گذشته فعالیت چندانی ندارد اما شمار حامیان ایدئولوژی آن در جهان به چهار برابر بیش از آنچه که در سال 2001 بود، رسیده است.»

بــرش
الظواهری که بود ؟
ایمن الظواهری سال 1951 در قاهره، پایتخت مصر در خانواده‌ای مرفه و سرشناس‌ زاده شد. زمانی که 15 ساله بود، به گروه اخوان‌المسلمین پیوست و به همین دلیل مدتی را در زندان گذراند. با این حال توانست مدرک خود را از دانشگاه قاهره در رشته جراحی چشم بگیرد و کلینیک خود را در محله المعادی قاهره در نزدیکی خانه پدرش راه‌اندازی کند. او سال 1973 در 22 سالگی به همراه چند نفر از دوستان خود گروه جهاد اسلامی مصر را تأسیس کرد. او بعد از ترور انور سادات که توسط اعضای گروه تحت رهبری او انجام شد، به 3 سال زندان محکوم شد و بعد از آزادی به عربستان رفت و پس از آن نیز به پاکستان رفت و اندکی بعد به مصر بازگشت و به عنوان رهبر جهاد اسلامی مصر انتخاب شد. او سپس در افغانستان با اسامه بن لادن دیدار کرد و تبدیل به بازوی راست او در القاعده و استراتژیست اصلی این گروه تروریستی شد. الظواهری در حملات سال 1998 به سفارتخانه‌های امریکا در کنیا و تانزانیا، نقش اصلی را داشت و در حمله 11 سپتامبر به برج‌های تجارت جهانی در نیویورک نیز از طراحان اصلی این حمله بود.