بعد از 8 سال قالیبافان بیمه شدند

علی پیرولی
خبرنگار

تغییر سیاست بیمه تأمین اجتماعی در سال 93 از سوی دولت روحانی به بهانه عدم تأمین اعتبار و کمبود منابع موجب شد تا بیمه قالیبافان و صنایع دستی در کشور حذف شود و این قشر در حوزه رفاهی و درمانی با چالش مواجه شوند. حالا با تصویب آیین‌نامه معافیت‌های بیمه‌شدگان تأمین اجتماعی در هفته گذشته از سوی هیأت وزیران، این قشر پس از هفت سال مجدداً از مزایای بیمه تأمین اجتماعی برخوردار شدند.
رنج‌های قالیبافی
زنان یک به یک پشت هر دار قالی نشسته و در حال رج زدن هستند؛ به‌صورت ماهرانه قلاب را چنان سریع و با مهارت بالا می‌چرخانند که چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کنند به‌طوری‌که مجال دیدن دیگر حرکات دستشان را در کارشان نمی‌دهند. نخ‌های رنگی در دستانشان را تند و تند تغییر می‌دهند و گره زدن‌ها و بریدن‌ها صدایی از خود تولید می‌کنند که بیشتر شبیه آوای یک موسیقی دلنشین محلی است.
اینها گوشه‌ای از فعالیت زنان قالیبافی است که همواره بزرگ‌ترین دغدغه‌هایشان تأمین امنیت شغلی است و آینده‌ای که با بیمه تأمین‌ اجتماعی گره خورده است.
بیمه و امنیت شغلی قالیبافان و بافندگان فرش دستباف در کنار کارگران ساختمانی شاید یکی از مهم‌ترین چالش‌های حوزه بیمه تأمین اجتماعی بوده است؛ نشانه آن را می‌توان در تداوم قوانین سخت بیمه‌ای که از سال‌های گذشته مصوب شده و هنوز پابرجاست و کاهش میزان دستمزد آنها مشاهده کرد.
مطابق آمارهای موجود و تأیید مرکز ملی فرش به عنوان متولی فرش ایران، نزدیک به یک میلیون بافنده فرش در کشور وجود دارد که از این تعداد حدود ۲۲۰ هزار نفر تحت پوشش بیمه هستند.
با توجه به تغییر سیاست بیمه تأمین اجتماعی از سوی سازمان تأمین اجتماعی در دولت گذشته، به بهانه عدم تأمین اعتبار و کمبود منابع، بیمه قالیبافان در کشور از سال 93 حذف شد. به‌طوری که از آن تاریخ تاکنون سهمیه بیمه تأمین اجتماعی برای بیمه قالیبافان و شاغلان صنایع دستی وجود نداشت و تنها سهمیه موجود پرداخت حق بیمه آزاد به صندوق تأمین اجتماعی یا عضویت در صندوق بیمه روستاییان و عشایر بود که آن هم مستلزم سکونت در روستاها یا شهرهای کوچک کمتر از ۲۰ هزار نفر جمعیت بود.
حالا دولت سیزدهم در لایحه بودجه ۱۴۰۱ بر معافیت‌ کامل بیمه‌ای بیمه‌شدگان بدون کارفرما در سازمان تأمین اجتماعی از جمله مشمولان قانون بیمه‌های اجتماعی قالیبافان، بافندگان فرش و شاغلان صنایع دستی شناسه‌دار تأکید کرده و آیین‌نامه آن را هفته گذشته در هیأت وزیران برای اجرایی شدن به تصویب رساند.
به نظر می‌رسد که آرزوی دیرینه شاغلان این صنف در کنار دیگر شاغلان صنایع دستی امسال محقق می‌شود.
از روایت تاریخ‌گونه‌ بیمه قالیبافان و بافندگان فرش دستباف طی سال‌های گذشته تاکنون، چرایی نگرانی و دغدغه‌های آنها را بخوبی می‌توان متوجه شد.
پرده اول؛ آغاز روند نافرجام بیمه‌ای قالیبافان
قصه بیمه قالیبافان و بافندگان فرش دستباف از سال 88 شروع شد، براساس مصوبه‌ای قانونی اعلام شد بافندگان کشور می‌توانند از بیمه قالیبافان بهره‌مند شوند؛ اما برخورداری از این بیمه، مشروط بر این بود که قالیبافان از سازمان فنی و حرفه‌ای گواهی مهارت بگیرند و ادارات صنعت و معدن که متولی فرش در سطح کشور هستند، این افراد را تأیید کنند.
پس از طی این مراحل، ‌سازمان تأمین اجتماعی مکلف بود تا از افراد تأیید شده 7 درصد حق بیمه بگیرد و 23 درصد دیگر را نیز دولت یارانه به تأمین اجتماعی بدهد.
همه چیز خوب پیش می‌رفت تا اینکه بنا به گفته عبدالله بهرامی، مدیرعامل اتحادیه سراسری تولیدکنندگان فرش دستباف، تا سال 1392 حدود 470 هزار نفر در سطح کشور بیمه شدند که بیشتر آنها نیز خانم بودند.
اما سال 93، سال توقف روند بیمه‌ای این قشر بود. در این سال سازمان تأمین اجتماعی با دو دلیل اقدام به حذف بیمه عده‌ای از بافندگان کرد. یکی از دلایل سازمان تأمین اجتماعی این بود که مدعی شد برخی از افرادی که بیمه بافندگی شده‌اند، قالیباف نبوده‌‌ و از این بیمه استفاده کرد‌ه‌اند. از این رو این سازمان طرح پایش را اجرا کرد.
دلیل دوم سازمان تأمین اجتماعی برای حذف بیمه قالیبافان نیز این بود که این سازمان بر این باور بود که دولت سهم مالی خود را پرداخت نکرده و بودجه‌ای که برای این کار در نظر گرفته؛ کم بوده است، بنابراین به عناوین مختلف شروع به حذف بافندگان کرد.
در کنار این موضوع، اغلب بافندگان نیز به دلیل ناتوانی مالی به علت کاهش میزان دستمزد کمتر از نرخ تورم، توان پرداخت حق بیمه را نداشتند و همین امر موجب لغو بیمه‌ای آنها از سوی سازمان تأمین اجتماعی در آن زمان شد. از طرفی بیشتر بافندگان به دلیل کم‌سوادی و سن بالا که اغلب زنان سرپرست خانوار بودند نیز نتوانستند گواهی مهارت فنی و حرفه‌ای را دریافت کنند و حائز شرایط بیمه تأمین اجتماعی نشدند.
پرده دوم؛ تعیین دستورالعمل معافیت بیمه‌ای توسط دولت سیزدهم
این مشکلات باقی ماند تا اینکه دولت سیزدهم روی کار آمد؛ دولت نیز برای افزایش ایجاد اشتغال و توسعه مشاغل خانگی اقدام به حمایت از این رسته‌های شغلی کرد. در این راستا دولت برای توسعه این‌گونه مشاغل امنیت شغلی آنها را هدفگذاری کرد و طرح معافیت بیمه‌ای را برای شاغلان صنایع دستی، قالیبافان و بافندگان فرش در لایحه بودجه سال 1401 مد نظر گرفت. در این قانون معافیت کامل بیمه‌ای بیمه‌شدگان بدون کارفرما تأکید شده، اما به ارزیابی آزمون وسع توسط وزارت کار و قرار گرفتن در چهار دهک اول درآمدی منوط شده است؛ یعنی چنانچه یک بافنده یا صنعتگر در چهار دهک اول درآمدی باشد، مشمول معافیت کامل بیمه‌ای می‌شود و اگر در دهک پنجم تا هفتم درآمدی قرار گیرد به ازای هر دهک 3 درصد از معافیت بیمه‌ای موجود کسر می‌شود و در صورتی که جزو دهک‌های هشتم و بالاتر باشد مشمول معافیت‌ بیمه‌ نخواهد بود و باید به صورت خویش‌فرما حداقل ۲۷ درصد دستمزد ماهانه‌ خود را پرداخت کند تا بیمه شود.

پرده سوم؛ دغدغه‌های قالیبافان
همان‌طور که در پرده اول این گزارش گفته شد، برخی مشکلات و قوانین بوروکراسی از گذشته همچنان پابرجا مانده‌اند که به گفته کارشناسان اقتصادی، اگر دولت این نوع دغدغه‌های قالیبافان و بافندگان فرش را رفع کند، قطعاً در آینده شاهد شکوفایی این صنعت خواهیم بود.