دیپلماسی ایرانی؛ از دمشق تا قاهره

شیوا حسنی -پژوهشگر /  یکی از موارد غیر قابل کتمان از زمان روی کار آمدن دولت سیزدهم، دیپلماسی فعال در سطح منطقه و بین‌الملل است، به گونه‌ای که طی یک‌سال اخیر دولت سیزدهم ثابت کرده که در سطح منطقه و نظم بین‌الملل راهبرد جدیدی را در پیش گرفته است. این راهبرد که به عنوان منطقه‌گرایی ظهور و بروز داشته، باعث شده است که ایران بار دیگر به عنوان یکی از کانون‌های اصلی دیپلماسی در سطح منطقه معرفی شود. از این روی دولت سیزدهم توانسته است مرجعیت جمهوری اسلامی در سطح منطقه را بار دیگر برگرداند.
دیپلماسی ایران در سوریه
به محض ورود حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران به دمشق، پس از سفر به آنکارا، بسیاری از رسانه‌ها آن را به عنوان آغازی بر پایان جنگ 11 ساله سوریه و نزدیکی نظرات دولت ترکیه به دولت سوریه ارزیابی کردند. تعدادی از متغیر‌های در حال شکل‌گیری در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا گویای آن است که ایران به عنوان یک قدرت بزرگ منطقه‌ای در حال نزدیک کردن منطقه به یک نظم امنیتی توافقی است؛ نظمی که توسط کشورهای منطقه صورت می‌گیرد و نقش قدرت‌های بزرگ و مداخله‌گر در این منطقه را کاهش می‌دهد. از زمان روی کار آمدن دولت سیزدهم و با اولویت قرار دادن منطقه‌گرایی به عنوان راهبرد اصلی سیاست خارجی دولت، ایران توانسته است بار دیگر خود را به عنوان کنشگر اصلی در منطقه معرفی کند. با وجود اینکه ایالات متحده و رژیم صهیونیستی با طرح معامله قرن و روند عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی به دنبال خنثی کردن کنشگری ایران در منطقه هستند، اما دیپلماسی فعال دولت سیزدهم در سطح منطقه و بین‌الملل باعث شده است که ایران به عنوان کانون اصلی رفت‌و‌آمدهای منطقه‌ای معرفی شود.
با توجه به وضعیت تحولات بین‌المللی ناشی از بحران اوکراین، شاهد امنیتی و اقتصادی در سطح جهانی هستیم که دنیا را به سمت جهانی چندقطبی با بازیگران متعدد سوق می‌دهد. این وضعیت به سایر مناطق هم سرایت کرده است. برای مثال، بیش از 11 سال از جنگ در سوریه می‌گذرد و این کشور توانسته است بر جنگ با تروریسم بین‌الملل به همراه متحدان خود پیروز شود. سوریه به دنبال بازسازی و بازگشت مجدد به عرصه منطقه‌ای و بین‌المللی است. ایران به عنوان متحد اصلی این کشور به دنبال آن است که سوریه بتواند بار دیگر جایگاه خود را قدرتمندتر از گذشته و با کسب تجربه از جنگ 11 ساله علیه تروریسم، در صحنه‌های مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی به دست آورد.
ایران به دنبال این است که بعد از سفر وزیر امور خارجه خود به آنکارا از آغاز عملیات نظامی ترکیه و سایر گروه‌های تروریستی وابسته به خود در ادلب و ریف شمالی حلب، جلوگیری کند. ایران تنها راه حل وضعیت همسایگی دو کشور را گفت‌و‌گو و مذاکره دوجانبه  یا با وساطت ایران می‌داند. جمهوری اسلامی بصراحت به دولت ترکیه اعلام کرده که شمال سوریه راه‌حل نظامی ندارد و ترکیه اگر به دنبال تأمین امنیت خود در مرزهای سوریه است، تنها راه‌حل آن گفت‌و‌گو و مذاکره با دولت مرکزی سوریه است. در صورت محقق شدن این امر و آغاز گفت‌و‌گوهای ترکیه با دولت سوریه در سطح امنیتی به حوزه دیپلماتیک هم منتقل می‌شود و ایران به عنوان کشور میانجی‌گر، توانایی نزدیک کردن دیدگاه‌های دو طرف را دارد. از سوی دیگر راهبرد کلان ایران در منطقه این است که در قالب گفت‌و‌گوهای دو یا چندجانبه بر بسیاری از تحولات و چالش‌های منطقه می‌توان فائق آمد. عربستان و سایر کشورهای حوزه خلیج فارس به این نتیجه رسیده‌اند که نمی‌توان ایران را از معادلات منطقه‌ای خارج ساخت و اکنون در قالب مذاکرات بغداد به دنبال برقراری مجدد روابط با ایران هستند.
همچنین طرح‌هایی که رژیم صهیونیستی به دنبال آنها بود و گمان می‌کرد با عادی‌سازی روابط با کشورهای عربی، جبهه جدیدی را علیه ایران و محور مقاومت باز خواهد کرد، شکست خورده است. اکنون ایران روابط خود را با قطر، عمان، کویت و امارات گسترش داده است و روابط با عربستان به نظر می‌رسد در آینده‌ای نه چندان دور به سطح دیپلماتیک خواهد رسید. از سوی دیگر با برقراری دیپلماسی فعال در دولت سیزدهم و معرفی ایران به عنوان یکی از کانون‌های اصلی ترانزیتی جهان به‌خصوص بعد از بحران اوکراین، بسیاری از کشورهای غرب آسیا و شمال آفریقا به دنبال این هستند که روابط خود را با ایران گسترش دهند. در همین زمینه «ایمن الصفدی» وزیر خارجه اردن در مصاحبه خود با شبکه الجزیره گفت: هیچ‌گونه سخنی از ائتلاف نظامی که اسرائیل بخشی از آن باشد در جریان سفر جو بایدن رئیس‌جمهور امریکا به منطقه در میان نیست. وی اضافه کرد، باید به دنبال یافتن یک افق سیاسی واقعی بود که مذاکرات را از طریق تلاش منطقه‌ای و بین‌المللی احیا کند. 
همچنین وی گفته ما به دنبال روابط خوب با ایران هستیم و باید از طریق گفت‌و‌گو تمام علل تنش را حل کرد. ایمن الصفدی خاطرنشان کرد: ما نمی‌گوییم که اختلافات ایرانی-عربی وجود ندارد اما همه ما مسئولان عربی خواهان عبور از این اختلافات از طریق برگزاری گفت‌وگوهای صریح و شفاف هستیم، به گونه‌ای که همه مسائل را روی میز قرار دهیم و برای حل اختلافات رایزنی کنیم، در غیر این صورت این بحران‌ها ادامه خواهد داشت و منطقه بهای آن را پرداخت می‌کند. این در حالی بود که طی هفته‌های اخیر زمزمه‌هایی از سوی رسانه‌های مختلف در راستای تشکیل ناتوی عربی در منطقه به گوش می‌رسید؛ امری که بارها و بارها توسط دولتمردان کشورهای عربی تکذیب شد.
چشم انداز احیای روابط با مصر
 از سوی دیگر «احمد حافظ» سخنگوی وزارت خارجه مصر، با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که مصر ضمن تسلیت حادثه زمین‌لرزه استان هرمزگان،با خانواده قربانیان اعلام همدردی می کند. او همچنین برای مصدومان این حادثه شفای عاجل آرزو کرد. این اعلام موضع مصر و همبستگی با ملت ایران در نوع خود قابل توجه است. همچنین «فؤاد حسین» وزیر خارجه عراق در مصاحبه با العربیة به پیشنهاد عراق برای تبدیل گفت‌وگوی تهران - ریاض به گفت‌وگوی عمومی اشاره و اعلام کرد که گفت‌وگوهایی در بغداد بین اردن - ایران و مصر - ایران آغاز خواهد شد. در همین زمینه وزیر امور خارجه کشورمان در حاشیه زیارت حرم حضرت زینب(س) در جمع خبرنگاران به صحبت‌های فؤاد حسین واکنش نشان داد. 
امیرعبداللهیان در این باره گفت: تا کنون مذاکره مستقیمی با طرف مصری نداشته‌ایم، اما برخی تلاش‌ها در جریان است تا در چهارچوب همکاری‌های کشورهای اسلامی، تهران و قاهره نیز روابطشان به حالت طبیعی برگردد. به اعتقاد ما، مصر کشور مهمی در جهان اسلام است و توسعه روابط طبیعی بین تهران و قاهره به نفع دو ملت، دو کشور و منطقه است. وی همچنین گفت:  ایران و مصر دفتر حافظ منافع در پایتخت‌های یکدیگر دارند و این دفاتر مناسبات میان دو کشور را دنبال می‌کنند و امیدوار هستیم بتوانیم با تداوم گفت‌و‌گوها، سطح فعالیت‌های دیپلماتیک میان دو کشور را ارتقا دهیم.  چندی قبل هم سامح شکری، وزیر خارجه مصر در نشست خبری بعد از دیدار خود با وزیر خارجه قطر در واکنش به تشکیل اتحاد موسوم به عربی-اسرائیلی، در برابر قدرت ایران در منطقه، تأکید کرد، مشارکت مصر در نشست‌های عربی با هدف تشکیل اتحاد علیه هیچ کشوری نیست.
به نظر می‌رسد، موضعگیری‌های اخیر سران مصر و همچنین نقش واسطه‌ها و ابتکار دیپلماسی فعال جمهوری اسلامی در دولت سیزدهم، نشان‌دهنده این است که جمهوری اسلامی به دنبال آغاز یک نظم جدید منطقه‌ای با حضور کشورهای همسایه و منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا است. در این نظم جدید کشورها امنیت منطقه را در قالب گفت‌و‌گو و مذاکره حفظ خواهند کرد و نباید امنیت منطقه را به کشورهای فرامنطقه‌ای بخصوص امریکا گره زد. تجربه چند سال اخیر نشان داده است که اگر کشورهای منطقه در ترتیبات امنیتی منطقه‌ای گفت‌و‌گو کنند، می‌توانند بر چالش‌های موجود فائق آیند.