انیمیشن صنعتی، صنعت انیمیشن

امیر سحرخیز
کارگردان و تهیه‌کننده انیمیشن
دوازدهمین جشنواره پویانمایی تهران، خردادماه با نمایش آثار منتخب داخلی و خارجی، برگزاری جلسات نقد و نشست‌های تخصصی و برپایی بازار ملی با حضور تولیدکنندگان و فعالان صنعت انیمیشن ایران، با حدود یک سال تأخیر به‌ دلیل همه‌گیری ویروس کرونا برگزار شد. بدون‌شک این جشنواره با بیش از بیست‌وپنج سال سابقه، مهم‌ترین رویداد انیمیشنی  و بزرگ‌ترین دورهمی فعالان انیمیشن ایران محسوب می‌شود. آنچه در این دوره به وضوح به چشم می‌آمد، استمرار در روند افزایش کیفیت تولیدات، بخصوص در بخش فیلم‌های کوتاه بود. اگرچه سال‌ها است با اطمینان می‌توان گفت آثار انیمیشن کوتاه (و حتی دانشجویی و تجربی) ایرانی جایگاه خود را در جهان تثبیت کرده‌، اما شاید این نکته که تقریباً تمامی این آثار در دوران همه‌گیری ویروس کرونا و شرایط قرنطینه تولید شده‌اند توجه ویژه‌ای می‌طلبد.
با نگاهی به بازار جهانی انیمیشن درمی‌یابیم طی دو سال گذشته میزان تقاضا در مجموعه‌های انیمیشن (حتی برای مخاطب بزرگسال) در نتیجه شیوع ویروس کرونا و شرایط قرنطینه در جهان، رو به افزایش بوده و در نتیجه بازار کار برای فعالان انیمیشن در سراسر جهان رشد بی‌سابقه‌ای را تجربه کرده‌ است.
با توقف فیلمبرداری فیلم‌های داستانی به‌ دلیل محدودیت‌هایی که کرونا به سینما تحمیل کرد و نیز بسته شدن و محدودیت فعالیت سالن‌های نمایش، صنعت سینما در جهان با 68درصد کاهش مخاطب و فروش مواجه شد و در آستانه ورشکستگی قرار گرفت. در این میان و در شرایطی کاملاً متفاوت، انیمیشن رونق گرفت و فرصت بی‌نظیری برای افزایش حجم تولید آثار پویانمایی فراهم شد. با حضور پلتفرم‌های جدید نمایش آنلاین، صنعت سرگرمی با تحول پارادایمی نوینی در تولید و توزیع آثار روبه‌رو شد. تقاضا برای محصولات انیمیشن افزایش یافت و از آنجا که تولیدات پویانمایی می‌توانستند در شرایط دورکاری ادامه یابند، بازار این نوع محصولات رشد چشمگیری یافت. حجم بازار انیمیشن جهان در سال ۲۰۲۰، معادل ۲۷۲میلیارد دلار بوده است؛ چیزی نزدیک به تولید ناخالص داخلی کشورهای رومانی و جمهوری‌چک! و پیش‌بینی می‌شود این بازار تا سال ۲۰۲۶ به عدد ۴۷۳میلیارد دلار برسد، اما سهم ایران از این بازار رو به رشد چیست؟
در سال‌های گذشته تولیدات انیمیشن تلویزیونی و سینمایی در ایران رشد کیفی و کمی قابل‌توجهی را تجربه کرده‌اند. حضور این تولیدات در جشنواره‌های خارجی و بازارهای جهانی، اثباتی بر این مدعا است و نشانگر این مهم که رشد کیفی و کمی در کنار استمرار تولید و ایجاد فضای امن و همراه با آرامش برای تولیدکننده، می‌تواند دستاوردهای مهمی به همراه داشته باشد. باید توجه داشت این افزایش کیفیت، نتیجه حضور هنرمندان جوان، خلاق و علاقه‌مندی است که توانایی تولید آثاری با کیفیت جهانی را ایجاد کرده‌اند؛ هنرمندانی که گاه با ناامیدی از تغییر شرایط تولید انیمیشن در ایران و با توجه به مهارت و توانایی خود، در تولیدات خارجی مشغول به فعالیت شده‌اند و گاه در کمال تأسف به مهاجرت روی آورده‌اند.
نکته دیگری که در این میان مغفول مانده، امکان بی‌نظیر این قالب از قصه‌گویی، برای ایجاد شغل و کارآفرینی در دیگر حوزه‌ها است. انیمیشن به پخش در تلویزیون و سینما محدود نمی‌شود. بخش مهمی از این آثار پس از پایان نمایش، دوره حیات خود را چه در ذهن مخاطب و چه در بازارهای جانبی، آغاز می‌کنند. انیمیشن از معدود تولیداتی است که می‌تواند از محصولات تولید شده در بازارهای مجاور خود بهره‌مند شود.
علاوه بر این، با توجه به ارتقای کیفیت محصولات تولید شده در سال‌های اخیر و مقایسه هزینه تولید در داخل و خارج از کشور (که گاه نزدیک به بیست برابر هزینه تولید داخلی می‌رسد) فروش خارجی آثار و صادرات این دست از محصولات فرهنگی، فرصت بی‌نظیری برای ارزآوری ایجاد می‌کنند؛ فرصتی که برای سایر تولیدات غیرانیمیشنی تقریباً وجود ندارد.
شخصیت‌های محبوب تلویزیونی و سینمایی از تأثیرگذارترین افراد در جامعه هستند و مهم‌ترین پیام‌های آموزشی و اخلاقی را به‌ دلیل اعتمادی که در مخاطبین خود ایجاد کرده‌اند به سادگی منتقل می‌کنند؛ کاری که هزاران تبلیغ و محتوای تولید شده سفارشی از انجام آن عاجز است.
متأسفانه رشد صنعت انیمیشن و یا به عبارت دیگر تولید انیمیشن صنعتی در ایران، با میزان افزایش کیفیت آثار و نیروی کار شاغل در این حوزه همخوانی ندارد. وجود موانع متعدد حقوقی و نیز عدم توجه و آشنایی با حجم بازار و ارزش و پتانسیل نهفته در انیمیشن، از جمله دلایل این سکون است.
در سال‌های اخیر بازیگران اصلی تولید انیمیشن در ایران از جمله مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و انیمیشن، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و مرکز پویانمایی صبا نقش غیرقابل انکاری در رشد کمی و کیفی تولیدات انیمیشن ایفا کرده‌اند. در این میان باید به تولیدکنندگان خصوصی (مانند مرحوم محمد ابوالحسنی) که سرمایه خود را در تولید انیمیشن به خطر انداختند و نیز دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی که وظیفه تربیت هنرمندان این رشته را به بهترین شکل به انجام رسانده‌اند توجه ویژه داشت. انیمیشن برادری خود را ثابت کرده‌ است و حالا نوبت رفع موانع قانونی است که می‌تواند این چاه نفت را به بهره‌برداری برساند. افزایش حجم و بودجه تولید، ایجاد فضایی برای نمایش مداوم، کمک به بهره‌مندی از محصولات جانبی، ایجاد فضای امن و آرام برای تولید‌کننده و نیز ایجاد فرصت فروش خارجی با توجه به کیفیت تولیدات داخلی از مهم‌ترین نیازهای امروز انیمیشن است.