اپلیکیشن های بازی با سلامت

فریبا خان احمدی
خبرنگار
پزشکان ایرانی بیش از دو برابر نسخه‌های جهانی دارو تجویز می‌کنند. میانگین اقلام دارویی در جهان حدود 2 قلم دارو در هرنسخه است و این میزان در ایران۳ تا ۴ قلم است. مصداق عینی این گزاره نیز نگهداری داروهای مازاد در خانه‌های همه ما است که تازگی هم ندارد. وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران چندی پیش اعلام کرد: «متوسط تجویز دارو در جهان یک‌ونیم قلم است ولی در ایران دو برابر متوسط جهانی دارو تجویز می‌شود.»
تحقیقات انجام شده درباره مصرف خودسرانه دارو در ایران نیز نشان می‌دهد که ما به لحاظ مصرف دارو جزو ۲۰کشور برتر دنیا هستیم و در آسیا بعد از چین رتبه دوم را داریم. این درحالی است که ۲۰درصد کل داروهای مصرفی در کشور به صورت خودسرانه و بدون تجویز پزشک مصرف می‌شود. در این میان همچنین سالانه بیش از ۱۰هزار مورد عارضه ناشی از مصرف نادرست دارو گزارش می‌شود. نکته قابل تأمل این است که طبق بررسی‌های صورت گرفته هر ایرانی به‌طور متوسط  طی یک سال 339 بار دارو می‌خورد که این رقم چهار برابر آمار جهانی است. سرانه کلی مصرف دارو در ایران سه برابر استاندارد جهانی است. اگر یک ضرب و تقسیم ساده انجام بدهیم، می‌توان گفت که درمجموع حدود 40درصد از مردم ایران به‌صورت خودسرانه دارو مصرف می‌کنند؛ چیزی در حدود دو نفر از هر پنج نفر ایرانی. در میان داروهایی که به صورت خودسرانه مصرف می‌شود برخی داروها از اقبال بیشتری برخوردارند. آنتی‌بیوتیک‌ها در ایران مشتری زیادی دارند که البته یکی از مهم‌ترین نگرانی‌ها در این زمینه متوجه افزایش مقاومت آنتی‌بیوتیکی است. بعد از آنتی‌بیوتیک‌ها، مولتی‌ویتامین‌ها و مسکن‌ها در رتبه بعدی مصرف دارو در ایران جای دارند.
اهرم بازدارنده‌ای نداریم
با نگاهی به آمار مصرف دارو در ایران و مقایسه آن با سایر کشورهای جهان متوجه می‌شویم که در اتفاقی عجیب حجم داروی عرضه شده در شبکه دارویی ایران با جمعیت میلیاردی چین برابر شده است. دلایل این اتفاق و راهکار مدیریت آن از نگاه کارشناسان چیست؟ به گفته امین عینک‌چی کارشناس دارویی؛ نظام بیمه‌ای ناکارآمد ازجمله عوامل مهم افزایش خوددرمانی و مصرف بی‌رویه و خودسرانه دارویی در ایران است. او که به نبود نظام ارجاع و پزشک خانواده انتقاد دارد مصرف بی‌رویه و تجویز غیرمنطقی دارو را ناشی از چند دلیل مهم می‌داند و به «ایران» می‌گوید: ما سیستم متمرکزی برای تجویز دارو و حتی سایر خدمات پزشکی و پاراکلینیکی نداریم که عمده‌ترین دلایل آن نبود فیلتر پزشک خانواده و بیمه‌های غیر دولتی است چرا‌که وقتی بیمه‌ها به‌صورت مشخص وارد عمل می‌شوند به‌عنوان اهرم بازدارنده عمل می‌کنند اما در کشور ما به دلیل عدم رقابت بیمه‌ها و دولتی بودن خدمات سلامت، عرضه و تقاضا به دولت ربط پیدا می‌کند.
اینکه «برای مدیریت وضعیت نامطلوب موجود چه باید کرد؟» سؤالی است که عینک‌چی به‌عنوان کارشناس دارویی به آن پاسخ می‌دهد: «با آرام شدن موج کرونا حجم مراجعه مردم به پزشک متخصص بسیار زیاد شده است و بیماران بعد از چند ساعت معطلی و پرداخت هزینه بالای ویزیت در نهایت نسخه دارویی‌شان را تهیه می‌کنند یعنی دسترسی سخت به پزشک و بالا بودن هزینه ویزیت موجب افزایش مصرف خودسرانه دارو شده است.
او در ادامه به مشتریان پر‌وپا قرص داروهای آنتی‌بیوتیک و اعصاب اشاره کرده و می‌گوید: این داروها جزو داروهای نسخه‌ای هستند اما اگر داروخانه‌ای در فروش آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای اعصاب مقاومت کند، اغلب با دعوا و زد‌وخورد مشتری روبه‌رو می‌شود.
در کنار مصرف بی‌رویه دارو دردسر بعدی مصرف مولتی‌ویتامین‌ها است که مثل نقل و نبات مصرف می‌شود. عینک‌چی در این‌باره نیز می‌گوید: مردم به اشتباه تصور می‌کنند مصرف مکمل‌ها می‌تواند جایگزینی برای جبران کمبود مواد غذایی و ویتامین‌های بدن باشد. البته فضای مجازی و حتی برخی پزشکان نیز به این مسأله دامن می‌زنند.
در میان داروهایی که به صورت خودسرانه مصرف می‌شود داروهای اعصاب بویژه قرص خواب و آرام‌بخش‌ها نگران‌کننده است. این کارشناس دارویی در همین زمینه می‌گوید: اغلب نسخه‌هایی که بیماران اعصاب همراه دارند قدیمی هستند یعنی بیمار بنا به دلایلی از جمله پرداخت ویزیت، نسخه جدید دارو را تمدید نمی‌کند. از طرفی اپلیکیشن‌های آنلاین دارو به تهیه دارو با نسخه‌های قدیمی دامن می‌زنند.
او در پاسخ به این سؤال که آیا با افزایش قیمت دارو تجویز و مصرف دارو کاهش پیدا کرده است، عنوان می‌کند: برخی‌ها که دکتر برو نیستند معمولاً داروهای مسکن و otc داروهای بدون نسخه را سرخود مصرف می‌کنند که برای اینها فرقی نمی‌کند  قیمت دارو افزایش یافته یا خیر.
مصرف بی‌رویه دارو با تجاری شدن طب
حرف‌های دکتر سید حمید خویی رئیس انجمن داروسازان تهران چرایی افزایش تجویز غیرمنطقی و مصرف خودسرانه دارو در ایران را روشن می‌کند. او به «ایران» می‌گوید: اولاً این گزاره که دو برابر متوسط دنیا دارو استفاده می‌کنیم گزاره درستی است و قابل بحث و نقد و بررسی است. یعنی اگر بگوییم مصرف کلان دارو در کشور منطقی نیست کاملاً گزاره قابل دفاعی است و همه ما می‌توانیم مصادیق آن را در فضای درمانی کشور ببینیم اما سرانه مصرف دارو در ایران بالا نیست.
دکتر خویی درباره تفاوت سرانه مصرف دارو و مصرف کلان دارو در کشور نیز عنوان می‌کند: در دنیا به ازای هر فرد از جمعیت 3.2 قلم دارو در سال مصرف می‌شود. سرانه مصرف دارو در ایران بالا نیست یعنی حجم بازار دارویی کشور از حجم مواد غذایی کوچک‌تر است اما مصرف دارو چه در حوزه مصرف آزاد و چه مصرف نسخه‌ای خارج از کنترل و ضابطه است.
او در ادامه می‌افزاید: به نظر می‌رسد مهم‌ترین علت آن تجاری بودن طب و ضمائم طب در کشور است و طبیعت تجارت، تبلیغ و تشویق به مصرف است. تفاوت مهم طب تجاری با طب حکمت سالار که در ایران در آن پیشتاز بودیم، همین است. (حکیم دیروز به مقتضای حکمت طبابت می‌کرد، نه به‌ خاطر انگیزه مالی در حالی‌که طبیعت تجارت این است که باید بیشتر بفروشی تا بیشتر سود کنی) این موضوع فقط مربوط به عرصه دارو نیست بلکه عمل‌های جراحی و زیبایی غیرضروری و بستری‌های غیرضروری در بیمارستان‌ها را هم شامل می‌شود.
به گفته رئیس انجمن داروسازان تهران؛ تا زمانی که طب تجاری است این آفت‌ها نیز وجود دارد درحالی که برخلاف سیاست ابلاغی مقام معظم رهبری که در بخش بهداشت و درمان است، بر جلوگیری از القای مصرف تأکید دارند. از طرفی ظرفیت تولید دارو در کشور 4 برابر نیاز کشور است و آنچه تولید می‌شود حدود دو تا دو و نیم برابر است که وقتی عرضه بیشتر از تقاضا باشد، عرضه‌کننده‌ها مصرف بیشتر را تشویق می‌کنند تا به هر قیمت سهم بیشتری از بازار را با القای مصرف بگیرند. این سیاست غلط در سال‌های اخیر از سوی دولت قبلی اتفاق افتاد.
از طرفی با افزایش تأسیس داروخانه‌ها تحت‌عنوان خصوصی‌سازی، عملاً داروخانه‌ها به مؤسسه اقتصادی بدل می‌شوند که هدف‌شان فروش بیشتر دارو و القای مصرف از جمله مکمل‌ها است. به هر حال داروخانه‌ها که نمی‌توانند نسخه تولید کنند و مکمل‌ها و داروهای بدون نسخه را بیجا و بجا عرضه می‌کنند.

برش

رئیس انجمن داروسازان تهران با بیان اینکه مصرف غیرمنطقی دارو در کشور بیش از آنکه تحت تأثیر پارامتر سلامت و شاخص اخلاقی باشد تابع عناصر تجاری است، می‌گوید: ضعف نظارت و نبود سیاست پایدار کلان ملی و نداشتن گایدلاین‌های ملی به این وضعیت دامن می‌زند و متأسفانه شرایط کنونی به نحوی پیش می‌رود که بهداشت و درمان یکی از عوامل توزیع فقر خواهد شد. با توجه به اینکه دارو و خدمات پزشکی گران می‌شود بنابراین کسانی که می‌توانند از این خدمات برخوردار باشند تعدادشان با گذر زمان کمتر خواهد شد.
به گفته دکتر خوئی؛ گران شدن قیمت دارو شمشیر دو لبه است؛ از یک طرف مصرف داروهای بدون نسخه در داروخانه‌ها به میزان قابل ملاحظه‌ای کاهش پیدا می‌کند و از طرف دیگر گرانی دارو موجب می‌شود بخشی از نیازمندان حقیقی دارو از دسترسی به دارو محروم شوند.
رئیس انجمن داروسازان همچنین در پایان از اپلیکیشن‌های آنلاین دارو انتقاد کرده و می‌گوید: این اپلیکیشن‌ها با تبلیغات تخفیف دارو به تجویز بی‌رویه دامن می‌زنند درحالی که قیمت دارو در کشور ثابت است و ارزان و گران‌تر نمی‌توان فروخت. ورود دارو به برخی سایت‌های فروش آنلاین و اپلیکیشن‌ها تیر خلاص زدن به مصرف بی‌رویه دارو است و این در تضاد کامل با سیاست ابلاغی مقام معظم رهبری است که مسئولان باید به این فرایند‌های خطرناک  ورود کنند.