امریکا از عضویت سوئد و فنلاند در ناتو به دنبال چیست؟

فائزه سادات یوسفی
روزنامه‌نگار
چهارشنبه گذشته، سوئد و فنلاند به‌طور رسمی درخواست عضویت در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) را در مقر این سازمان نظامی در بروکسل بلژیک ارائه دادند. تقاضایی که مورد استقبال شدید امریکا و دیگر اعضای ناتو به استثنای ترکیه قرار گرفته است. آنها ضمن حمایت کامل و همه جانبه از این اقدام، آن را «گام مهمی برای قدرتمند شدن بزرگترین اتحاد دفاعی تاریخ جهان» برشمردند.
با این حال مخالفت ترکیه، بر پذیرش عضویت این دو کشور سایه انداخته و به لحاظی، مانعی برای آن محسوب می‌شود؛ زیرا لزوم پذیرش عضو جدید در این ائتلاف، باید با اجماع نظر بین اعضای ناتو همراه باشد. ترکیه علت این مخالفت را حمایت‌های سیاسی و مالی سوئد و فنلاند از حزب تجزیه‌طلب موسوم به کارگران کردستان (پ.ک.ک) و شمال سوریه اعلام کرده و خواهان توقف حمایت‌های مالی و نظامی دو کشور مذکور به آنها شده است.

علت تصمیم مقامات فنلاند و سوئد به الحاق به ناتو
به گفته مقامات این دو کشور، بعد از حمله روسیه به اوکراین، آنها برای تأمین وضعیت ثبات و آرامش خود و رفع نگرانی از تغییر شدید در محیط امنیتی در شرق اروپا، پیشنهاد پیوستن به ناتو را درخواست دادند؛ چراکه فکر می‌کنند با استفاده از پوشش حمایتی ناتو، خود را از گزند خطرات احتمالی روسیه مصون نگه داشته و در صورت احساس خطر، دارای پشتوانه نظامی برای دفاع از خود خواهند بود. این در حالی است که استقلال فنلاند در ازای بی‌طرفی در جنگ سرد بین شرق و غرب حفظ شده و سوئد نیز تاکنون بی‌طرفی را مبنای سیاست خارجه خود قرار داده است.

تهدیدی برای روسیه
اهمیت سوئد و فنلاند برای روسیه به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی آنها - به مثابه دیوار حائلی میان روسیه و کشورهای عضو ناتو - است و از این حیث، عضویت این کشورها در ناتو باعث از بین رفتن این دیوار شده و حتی طول مرزهای ناتو با روسیه را دو برابر می‌کند.
گسترش ناتو به شرق اروپا، هم تهدید امنیتی برای روسیه قلمداد می‌شود و هم موجب کاهش اقتدار این کشور در نظام بین‌الملل خواهد شد. روسیه نیز همواره نسبت به توسعه‌طلبی و پیشروی این سازمان امنیتی غربی در شرق اروپا و همجوار شدن با مرزهای خود، به ناتو و غرب هشدار داده است. بنابراین الحاق این دو کشور، اهمیت واکنش بازدارنده در جبهه روسیه را تقویت می‌کند. همچنین یک گمانه دیگر در این خصوص این است که با توجه به موضع روسیه در قبال خبر پیوستن دو کشور مذکور به ناتو و تحرکات آتی غرب، احتمال گسترده شدن جنگ و درگیر شدن دو کشور نیز وجود دارد.

اوکراین، میدانی برای تله‌گذاری غرب
این درخواست در حالی مطرح می‌شود که هنوز موقعیت مشخصی برای دو طرف در جنگ وجود ندارد و عضویت اوکراین در اتحادیه اروپا و ناتو نیز با مخالفت‌هایی مواجه شده است. استقبال اعضای ناتو از پیوستن سوئد و فنلاند به ناتو و اهتمام برای تحقق الحاق آنها، درست در نقطه روبه‌روی تمام وعده‌هایی است که قبل از جنگ، به اوکراین داده می‌شد، به‌طوری که این وعده‌ها، زمینه لازم و انگیزه کافی را برای تحریک روسیه فراهم کرد. بنابراین آنچه مشهود است این است که غرب در قبال وعده‌های خود برای اوکراین از یک‌سو و فنلاند و سوئد از سویی دیگر، رفتاری دوگانه دارد. به‌طوری که پیام واضح و بدون روتوش آن، این است که اوکراین به عنوان تله و طعمه‌ای برای راه انداختن یک جنگ نیابتی علیه روسیه، مورد سوءاستفاده قرار گرفته و تنها یک بازیچه و قربانی برای مقاصد غرب بوده است.

علت الحاق دو کشور و تبعات جنگ برای اروپا
غرب در تلاش است که با ارسال تدریجی تسلیحات نظامی به اوکراین و در ادامه با عضویت فنلاند و سوئد در ناتو، به فرسایشی کردن جنگ جهت تضعیف روسیه دامن بزند. الحاق دو کشور فنلاند و سوئد به ناتو، این پیام را به مسکو مخابره می‌کند که اگر اوکراین نتوانست حضور نظامی ناتو را به‌صورت رسمی با خود به همراه داشته باشد، اما ناتو به‌صورت جدی حضورش در دو کشور عضو اتحادیه اروپا را محقق خواهد کرد و از این طریق، هزینه‌های جنگ را برای مسکو - به مراتب بیش از اوکراین- افزایش خواهد داد.
هرچند که این حرکت، علی‌الظاهر تهدیدی برای روسیه قلمداد می‌شود؛ اما با نگاه به جنگ اوکراین مشخص می‌شود که تبعات آن برای اروپا باقی خواهد ماند. بحران غذایی و تورم در اروپا، عدم جایگزین مناسب از نظر منبع و زمان در مقابله با قطع گاز و حتی نفت روسیه و از دست رفتن ثبات و امنیت در مرزهای شرقی قاره سبز، خسارت‌های مضاعفی را متوجه اروپا می‌کند. ضمن اینکه ذخایر محصولات غذایی وارداتی اروپا در هفته‌های اخیر به‌سرعت کاهش یافته است و احتمالاً بزودی پایان خواهد یافت.
بنابراین، گرچه هدف این اقدامات بالا بردن هزینه جنگ برای روسیه وتضعیف درونی این کشور است؛ اما این اروپا است که متحمل هزینه‌های متعدد و گزافی در ازای ادامه‌دار شدن جنگ می‌شود؛ زیرا بعد از الحاق دو کشور مذکور به ناتو، حتی احتمال توسعه میدان جنگ - تنها در مقیاس سه کشور اوکراین، فنلاند و سوئد - را هم متوقف نکرده و جبران خسارت‌های گذشته نیز در کوتاه مدت و با توجه به عدم ثبات اروپا محقق نخواهد شد.
آنچه نتایج این موضوع نشان می‌دهد، این است که امریکا از خاک اروپا برای تحکیم نظام تک قطبی و تثبیت هژمونی خود استفاده می‌کند و اروپا نیز تا مرز قربانی کردن خود پیش رفته است. به‌طور دقیق‌تر، این جنگ، به جای عنوان «جنگ نیابتی غرب با روسیه»، تصویر «جنگ نیابتی امریکا با روسیه» را بازنمایی می‌کند.
وضعیت نامشخص نتیجه جنگ - بر خلاف انتظار - طولانی هم شده و هنوز هم آینده محتومی برای آن نمی‌توان متصور شد. برای غرب، بازگشت در جنگ اوکراین و رسیدن به نقطه خنثی، یک گزینه ضد حیثیتی و غیرقابل باور محسوب می‌شود و به این دلیل، آن را به تکاپو انداخته که از تمام ظرفیت خود و راه‌حل‌های ممکن در مواجهه با روسیه استفاده کند که این نشان دهنده عزم جدی برای غلبه بر روسیه می‌باشد.
علل مخالفت ترکیه
درباره علل مخالفت ترکیه با پیوستن سوئد و فنلاند به ناتو باید گفت که این کشور ضمن همراه کردن غرب برای مقابله با گروه‌های جدایی‌طلب کرد، اهداف مشخص دیگری را نیز دنبال می‌کند. این موضوع برای ترکیه فرصتی به وجود آورده که با اعلام شرط عدم حمایت کشورهای حامی گروه‌های جدایی طلب کرد، هزینه تقابل با آنها را برای خود کاهش داده و به نوعی آنها را در تنگنا قرار دهد. عمده علل مخالفت ترکیه با پیوستن سوئد و فنلاند به ناتو را ذیل محورهای پایین می‌توان اجمالاً تحلیل کرد:

راهبرد ایجاد توازن در سیاست خارجی
ترکیه در سیاست خارجی خود بر موازنه و تعادل در منطقه تأکید دارد. در جنگ اوکراین نیز، علاوه بر فروش پهپاد بایراکتار به اوکراین، به صف کشورهای غربی تحریم‌کننده روسیه نپیوست که علت این اقدام را می‌توان عدم مواجهه با واکنش منفی از سمت روسیه و بازگذاشتن زاویه رابطه با دو طرف دعوا برای فضای بعد از جنگ تلقی کرد.

امتیازگیری از اروپا و امریکا
درخواست عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا همواره با چالش مواجه بوده است. این اتحادیه در آخرین اقدام خود در سال گذشته به این درخواست، به دلیل کاستی‌های جدی دموکراتیک جواب منفی داد که در مقابل، آنکارا نیز از این رفتار به عنوان «ادعاهای بی‌اساس» یاد کرد.
از سویی دیگر، به موارد ایجاد تنش بین امریکا و ترکیه از جمله حمایت و پشتیبانی امریکا از کردهای مخالف ترکیه برای مقابله با داعش، ماجرای عدم بازگرداندن فتح‌الله گولن، خرید سامانه موشکی s-400 از روسیه، لغو طرح تولید مشترک جنگنده‌های اف- 35 میان ترکیه و امریکا و موانع واگذاری جنگنده‌های اف-16 به ترکیه اشاره کرد.
براین اساس، می‌توان گفت که ترکیه می‌تواند موافقت خود با عضویت دو کشور فنلاند و سوئد به ناتو را به ابزاری برای چانه‌زنی و امتیازگیری از اروپا و امریکا تبدیل کند و خواسته‌های خود را به مرحله عملیاتی برساند.

امکان کشیده شدن جنگ به خاک ترکیه
با توجه به مبهم بودن معادلات مؤثر بر جنگ و غیر قابل پیش‌بینی بودن آن در اوکراین، مضافاً بعد از عضویت دو کشور فنلاند و سوئد، احتمال گسترده شدن دامنه جنگ به کشورهای دیگر بالا خواهد رفت. از طرفی، موقعیت ژئوپلیتیکی ترکیه، امکان درگیر شدن این کشور را در ازای این گسترش فراهم می‌کند. این موضع ترکیه می‌تواند اقدامی برای بازدارندگی در ازای افزایش و بسط جغرافیای جنگ اوکراین باشد.
آنچه مشهود است این است که ترکیه سعی دارد در معادلات آینده، نقش خود در ائتلاف ناتو را تثبیت و برجسته‌تر کند که منجر به تقویت جایگاه این کشور به عنوان عضو تأثیرگذار شده و بتواند میدانی برای معطوف کردن توجه سایر اعضا برای خواسته‌های دیگر ترکیه و امتیازگیری از آنها باشد.