شهری با دروازه‌‌ای زمینی و دروازه‌‌ای آسمانی

فتح خرمشهر در سوم خرداد سال 1361 آنقدر رخداد مهم، عظیم و دراماتیکی است که می‌تواند دستمایه فیلم‌های سینمایی بسیاری قرار گیرد؛ اما این حماسه بسیار فراتر از یک اتفاق عظیم است و از ابعاد متعدد، گسترده و ژرفی می‌توان بر آن تأمل‌ کرد. از این تاریخ، خرمشهر دیگر فقط نام یک شهر در جنوب ایران نیست؛ بلکه نماد مقاومت و آزادگی است؛ از این‎رو است که در تقویم یک سرزمین و در حافظه تاریخی یک ملت همیشه سرافرازانه ماندگار است. این عظمت و اهمیت موجب شده آزادسازی خرمشهر به‌عنوان یک منبع، در آثار مختلفی در عرصه سینما مورد توجه قرار بگیرد که اشاره‌وار به برخی از آنها بسنده می‌شود.
فیلم «بلمی به سوی ساحل» را زنده‌یاد رسول ملاقلی‌پور در سال 1364 ساخت. داستان فیلم مربوط به زمانی است که خرمشهر در حال سقوط است و عده‌ای از رزمندگان برای کمک از تهران به فرماندهی مرتضی به خرمشهر اعزام می‌شوند؛ اما به دلیل محاصره خرمشهر توسط عراقی‌ها برای ورود به این شهر با مشکلاتی مواجه‌اند و... فیلم «حریم مهرورزی» به کارگردانی ناصر غلامرضایی در سال 1365 از زاویه دیگری به فتح خرمشهر می‌پردازد. این فیلم روایت زنی به نام صبری است که همسرش را در جنگ و در خرمشهر از دست داده است و اینک با خانواده‌اش پس از سقوط خرمشهر در تهران زندگی می‌کند. احساس شعف و شادمانی مردم از فتح خرمشهر در فیلم به یادگار باقی مانده است. احمدرضا درویش دیگر فیلمسازی است که با سه‌گانه «کیمیا»، «سرزمین خورشید» و «دوئل» به حماسه خرمشهر می‌پردازد. درویش بویژه در «سرزمین خورشید» و «دوئل»، صحنه‌هایی جذاب و تأثیرگذار را از آن دوران بازنمایی می‌کند. محمدحسین لطیفی نیز با فیلم زیبای «روز سوم» که درباره آزادی خرمشهر است، به مقاومت، عشق و ازخودگذشتگی مردم این سرزمین می‌پردازد.
در قالب سریال تلویزیونی نیز طی این سال‌ها آثاری با موضوع حماسه خرمشهر ساخته شده است.  مستندسازان هم فیلم‌های قابل‎ شماری تولید کرده‌اند. مجموعه مستند «شهر آسمانی» نیز از ساخته‌های شهید مرتضی آوینی است. این مجموعه 10قسمتی که 6 قسمت آن تاکنون پخش شده و به دلیل شهادت مرتضی آوینی 4قسمت پایانی‌اش نیمه‌کاره مانده‌، مستندی عمیقاً تأثیرگذار است که تجلی‌گر فرهنگ شهادت، آزادگی، مقاومت و فداکاری است. تصاویری بی‌واسطه از هجوم واقعیت، میزانسن‌های شلوغ و استفاده درست از صدا، مخاطب را به‌خوبی در ژرفای اثر همراه و در خلوت خودش به حقیقت دعوت می‌کند. متن و صدای راوی بشدت تأثیرگذار است. حتی اگر بارها آن را دیده باشی و حالا که سال‌ها از ساخت آن می‌گذرد، مجدد به تماشایش بنشینی، گویی که برای اولین‌بار به تماشا نشسته‌ای و در هر بار دیدن، گوشه‌ای دیگر در خودت کشف می‌کنی. نکته قابل‌توجه آن است که شهید آوینی آنچه را که می‌خواهد به مخاطب نشان‌ دهد، از طریق راوی زودتر بیان می‌کند؛ اما این مستند آن‌گونه است که مخاطب با تمام علاقه منتظر می‌ماند که آنچه را شنیده است، ببیند. درواقع او راه را هموار می‌کند تا مخاطب بتواند به فهم عمیق‌تر و دریافت حقیقت نزدیک شود و این همان هنر شهید آوینی است که در سبک اشراقی آثارش، شاهد هستیم.
 در انتها آن که بهترین توصیف از خرمشهر در فصل اقاقیا همان است که شهید آوینی در مستند شهر آسمانی می‌گوید: این شهر دروازه‌‌ای در زمین داشت و دروازه‌‌ای دیگر در آسمان و تو در جست‌وجوی دروازه آسمانی شهر بودی...