به مناسبت زادروز استاد محمدعلی موحد

جانی جهانی، فرزانه‌ای ایرانی


محمود شالویی
دستیار ویژه وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی
​​​​​​​
نخستین آشنایی‌ام با استاد محمدعلی موحد به دوران انتشار کتاب «شمس تبریزی» در دهه 70شمسی برمی‌گردد که در آن، در باب زندگانی و اندیشه این شاعر و عارف پرآوازه پارسی ‌سخن رفته بود. در این کتاب به بررسی زندگی و آثار شمس تبریزی در خلال مباحثی چون شمس در قونیه، شمس و مولانا در چه سن‌و‌سالی به هم رسیدند، تصویر مولانا در مقالات شمس، تصویر شمس در کلام مولانا و جهان شادمانه شمس پرداخته شده بود. شاید این نقطه، سرآغاز نگاه فراگیر و جدیدی به شمس و مولانا بود. ترجمه و شرح استاد محمدعلی موحد بر فصوص‌الحکم ابن‌عربی، کتاب ارزشمند دیگری بود که از ایشان خواندم و بهره‌هایی وافر از آن بردم. شرحی که به لحاظ محتوایی و کیفی در معرفی شخصیت شیخ اکبر تفاوت‌هایی اساسی با دیگر شرح‌ها دارد و بسیاری از دشواری‌های فصوص‌الحکم را تسهیل می‌کند.
مهم‌ترین اثر تحقیقی استاد موحد مقالات شمس تبریزی است. کار بزرگ استاد در این کتاب آن است که ضمن تبیین شخصیت حقیقی شمس، میراث مولانا را نیز از دریافت‌های نادرست و کژفهمی‌های برخی شارحان رهانیده است و به تعبیر خود مولانا:
شرح می‌خواهد بیان این سُخن      لیک می‌ترسم ز افهام کهن
موحد را یکی از مهم‌ترین شمس‌پژوهان جهان به شمار می‌آورند که پس از آنه ماری شیمل (اسلام‌پژوه و خاورشناس آلمانی)، بیشترین ارجاعات پژوهشی به آثار ایشان صورت گرفته و تتبعات پرمایه‌شان در حوزه عرفان ایرانی اسلامی، به دیگر زبان‌ها برگردانده شده است. هرچند نمی‌توان تلاش‌های سترگ بزرگانی چون رینولد نیکلسون، بدیع‌الزمان فروزانفر و عبدالباقی گولپینارلی را در شمس‌پژوهی و مولاناشناسی نادیده انگاشت، استاد موحد با ارائه مجموعه پیراسته‌ای از گفتار شمس تبریزی که در آن شاهد نگاهی نو به عرفان هستیم نقشی ارزنده و پربها‌بر‌تراز روزگار به یادگار نهاده است. تصحیح و بازشناسی مقالات شمس توسط استاد موحد، عرفان‌دوستان و عرفان‌پژوهان را به شناخت بیشتر شمس تبریزی رهنمون شده است. بعد از انتشار این کتاب، بحث در باب مولانا و شمس، یکی از مشغله‌های جدی محافل علمی و عرفانی شد. با توجه به اهمیت جایگاه شمس تبریزی در عرفان ایرانی و تخصص استاد موحد در این زمینه، تمرکز پژوهش‌های ایشان بر شمس تأثیری بسزا بر شناخت درست عرفان و عظمت روحی و معنوی اندیشه مولانا داشته است.
مثنوی معنوی با تصحیح استاد موحد نیز از جمله تصحیح‌های دقیق و عالمانه ایشان است که حتی برای آنهایی که تصحیح‌های قبلی مثنوی را در دست دارند، سودمند است؛ چرا که این کتاب ضمن مقایسه با 11 تصحیح دیگر منتشر شده است. چنانچه کسی این کتاب را بخواند گویی نسخه نیکلسون و 10 نسخه دیگر را نیز خوانده است. پانوشت‌های بسیار محققانه‌ای در این تصحیح آمده است که می‌تواند اطلاعات بسیار خوبی به مخاطب بدهد و درک او را از این حوزه ارتقا بخشد؛ افزون بر آن، مقدمه‌ای 160 صفحه‌ای دارد که درخشان و خواندنی است. تصحیح حدیقه‌الحقیقه، اثر ابوالفتح محمدبن شیخ‌الاسلام احمد جام (ژنده‌پیل) و سفرنامه ابن بطوطه در کنار نگارش آثار سودمند دیگری هم هر یک حاوی مطالبی دقیق و عمیق در جای خود است.
تأثیر استاد موحد در گسترش فرهنگ ایرانی و زبان پارسی غیرقابل کتمان است. ایشان با اینکه خود می‌فرمایند خاستگاه‌شان آذربایجان است و این خطه به لحاظ فولکلور بسیار غنی است معتقدند اظهار علاقه آذربایجانی‌ها به فولکلورِ خاص و زبان مادری خود هیچ‌گونه تعارضی با علاقه آنان به فرهنگ ملی و زبان فارسی ندارد. استاد موحد ریشه در اعماق تاریخ، فرهنگ و ادب این مرز و بوم دارد و در پی تبیین پایه‌های نظام دانش‌پژوهی است که اساس آن بر وجدان علمی، دقت‌نظر، استقصا و بهره‌مندی از ابزار معنوی تحقیق استوار است.
استاد موحد نویسنده و شارحی بزرگ است که نوجویی در نهادش درونی شده است و خطی نهانی، جان دغدغه‌مند و ذهن خلاق ایشان را با هر آنچه در اعماق این جغرافیا و در تاریک و روشنا تاریخ ریشه دوانده، پیوند می‌دهد. این استاد فرزانه، روح خلاق و جست‌وجوگری دارد که به اقیانوسی از ایده‌های ناب و متعالی متصل است و به‌راستی چگونه می‌توان در وادی‌های گوناگون سخن گفت و چنین زیبنده سخن گفت؟!
با گرامیداشت دوم خرداد زادروز آن استاد بزرگ و آرزوی سلامتی و بهروزی برای ایشان، سخن را در این وادی به حضرت حافظ می‌سپارم:
دل چو پرگار به هر سو دَوَرانی می‌کرد 
واندر آن دایره سرگشته پابرجا بود

آدرس مطلب http://old.irannewspaper.ir/newspaper/page/7915/24/614021/0
ارسال دیدگاه
  • ضمن تشکر از بیان دیدگاه خود به اطلاع شما رسانده می شود که دیدگاه شما پس از تایید نویسنده این مطلب منتشر خواهد شد.
  • دیدگاه ها ویرایش نمی شوند.
  • از ایمیل شما فقط جهت تشخیص هویت استفاده خواهد شد.
  • دیدگاه های تبلیغاتی ، اسپم و مغایر عرف تایید نمی شوند.
captcha
انتخاب نشریه
جستجو بر اساس تاریخ
ویژه نامه ها