ضداجتماعی‌های فریبنده

آزاده سهرابی
روانشناس

1)
این روزها خبر می‌رسد که آنتونی هاپکینز قرار است در فیلمی که به زندگی فروید پایه‌گذار روانکاوی می‌پردازد، نقش فروید را بازی کند. هاپکینز شخصیت‌های ماندگاری را در سینما بازی کرده است، اما ایفای نقش دکتر هانیبال لکتر بدون تردید دریادماندنی‌ترین نقش او است حتی اگر در قالب شخصیت یکی از چهره‌های معروف علم روان‌شناسی ظاهر شود. 
دکتر هانیبال لکتر در مجموعه فیلم‌هایی از جمله سکوت بره‌ها یک شخصیت سایکوپات ضداجتماعی در انتهایی‌ترین طیف شدید‌ش است که به آدمخواری هم گرایش دارد. شخصیتی که پزشک است، بسیار باهوش در حد نابغه است اما از آن‌سو عاری از وجدان، احساس گناه و پشیمانی به آدمکشی مشغول است و آدمکشی برای او یک بازی هیجان‌انگیز است. او در آسیب به دیگران لحظه‌ای تردید ندارد همان‌طور که در بازی کردن با دیگران تردید ندارد. در عین حال او در تعامل با دیگران رفتارش به گونه‌ای است که شاید دیگران براحتی فریب بخورند، اعتماد کنند و حتی دلسوزی کنند. هاپکینز چنین شخصیتی را خوب زنده کرد.
2)
این شخصیت مثالی سینمایی از یک سایکوپات تمام‌عیار است که البته نمونه‌اش را در جوامع بسیار نادر می‌بینیم، اما رفتارهای ضداجتماعی و شخصیت‌هایی در طیف سایکوپاتی در هر جامعه‌ای وجود دارد. این اختلال در هر فردی باشد بیشتر از اینکه به خود فرد آسیب بزند و باعث رنجش شود باعث آسیب و رنج دیگران است. اساس این اختلال فقدان احساس گناه و پشیمانی است. میل به نقض قوانین و میل به پرخاش و آسیب به دیگران در این افراد دیده می‌شود. این افراد ممکن است به یک سازگاری با محیط هم برسند و تا وقتی آسیب جدی نزنند و گیر قانون نیفتند اختلالشان مشخص نشود.
3)
مینی‌سریال undoig با بازی نیکول کیدمن و هیو گرانت یکی دیگر از جلوه‌های چنین شخصیتی است. باز هم اینجا با مردی باهوش که پزشک کودکان سرطانی است روبه‌رو هستیم که حتی همسر روانپزشکش هم به او شکی ندارد! سایکوپات‌ها در فریب دیگران و نمایش همدلی گاهی به‌خوبی ظاهر می‌شوند. شاید نمونه عجیب و حیرت‌انگیز آن در جامعه ما پدر بابک خرمدین باشد که هیچ‌کس نمی‌توانست تصور کند او با خونسردی و بدون پشیمانی فرزندانش را قطعه‌قطعه کرده باشد. همانقدر راحت که جاناتان در مینی سریال فروپاشی زنی را به قتل می‌رساند و هیچ‌کس نمی‌تواند تصور کند ممکن است قاتلی چنین بی‌رحم باشد.
افراد ضداجتماعی به درست یا اشتباه بودن رفتار خود بی‌توجه هستند، دروغگویی و فریب دیگران برای بهره‌کشی و سنگدلی و بی‌احترامی نسبت به دیگران برایشان راحت است. از بازیچه قرار دادن دیگران برای لذت شخصی لذت می‌برند و غرور و استبداد شدید دارند. 
رفتار مجرمانه و مشکلات زیادی با قانون دارند و خصومت، پرخاشگری و عدم پشیمانی از آسیب‌هایی که رسانده‌اند و عدم همدردی و همدلی با دیگران دارند و بسیاری مواقع در درک عواقب کار خود ناتوان هستند. نکته اینجاست که وجود یک یا دو نشانه از نشانه‌هایی که گفته شد نمی‌تواند ملاک تشخیص باشد، ولی فقدان همدلی و همدردی و نبود احساس پشیمانی و نقض قوانین پیش‌بینی‌کننده‌های خوبی برای تشخیص این افراد است؛ هر چند بیش از اتاق درمانگران، این افراد را در فیلم‌ها و سریال‌ها می‌توان دید یا در زندان‌ها به دلیل جرم‌های سنگین.