گام به گام ساماندهی یارانه آرد

■جواد اسماعیلی: دوره کوپن و یارانه نقدی به سر آمده ■عبدالمجید شیخی: شیوه توزیع نان قابل تسری به دیگر کالاهای اساسی است ■لطفعلی بخشی: اصلاح یارانه‌ها خدمتی بزرگ به اقتصاد ایران است

گروه اقتصادی/  براساس گزارش سازمان برنامه و بودجه، سالانه هزار و 500 هزار میلیارد تومان یارانه آشکار و پنهان در اقتصاد ایران توزیع می‌‌شود، یارانه‌ای که در طول چهار دهه اخیر بتدریج بر حجم آن افزوده شده است، اما تمام ارقام و اعداد و گزارش‌ها نشان می‌‌دهد که این حجم هنگفت از منابعی که به منظور حمایت از مصرف‌کنندگان و بخصوص اقشار کم‌درآمد اختصاص داده می‌‌شود، هیچ‌گاه به اهداف خود نرسیده است. براساس گزارش‌ها به دلیل مصرف چند 10 برابری دهک‌های بالای درآمدی، بخش عمده یارانه‌ها به دست مرفهان رسیده است.
در همین راستا، از سال‌ها قبل، دولت‌ها برنامه‌های متعددی برای اصلاح یارانه‌ها در دستور کار قرار دادند که مهم‌ترین آن در اواخر سال 1389 با عنوان هدفمندی یارانه‌ها آغاز شد. حال با آغاز به کار دولت سیزدهم، با نگاه تازه‌ای بحث اصلاح یارانه‌ها بخصوص در حوزه کالاهای اساسی در دستور کار قرار گرفته است. در قالب بودجه سال جاری، حذف ارز ترجیحی که طی چهار سال گذشته بیش از 70 میلیارد دلار از منابع ارزی کشور را اتلاف کرده، هدف اجرا قرارگرفته است تا با قطع دست واسطه‌ها و سودجویانی که از این محل ارتزاق می‌‌کردند، درآمد حاصل از آن به‌طور مستقیم به دست مردم برسد. در یکی از گام‌های مهم نیز یارانه آرد صنعت و اصناف اصلاح شد. این در حالی است که تنها از محل حدود یک میلیون تن مصرف صنعت و اصناف به غیر از نانوایی‌ها 13 هزار میلیارد تومان اختلاف قیمت میان آرد یارانه‌ای با آزاد وجود داشت که این عدد تنها نصیب برخی تولیدکننده‌ها و در مواردی قاچاقچیان می‌‌شد.
اما بحث یارانه نان به دلیل حساسیت‌هایی که دارد، به عنوان یک پروژه جداگانه در حال بررسی در دولت است. تازه‌ترین اظهارنظر وزیر امور اقتصادی و دارایی نشان می‌‌دهد که طبق برنامه دولت هیچ تغییری برای مصرف‌کنندگان نان ایجاد نخواهد شد و یارانه در اختیار واحدهای نانوایی قرار می‌گیرد. به‌این ترتیب بدون اینکه انبوه مصرف‌کنندگان نان در کشور تحت تأثیر قرار گیرند با پرداخت یارانه به آخرین حلقه توزیع به عنوان یک روش کارآمد ضمن اصلاح یارانه نان که مصرف‌کننده بیش از 80 درصد آرد کشور است، مصرف‌کنندگان را نیز با تغییر مواجه نمی‌کند.
 طرح نان سنتی این هفته اجرا می‌شود
وزیر امور اقتصادی و دارایی در یکی از شبکه‌های اجتماعی با تأکید بر اینکه قیمت نان افزایش نمی‌یابد، از اجرای طرح نان سنتی در برخی استان‌ها خبر داد. «سید احسان خاندوزی» در حساب کاربری خود در توئیتر نوشت: دولت اجرای طرح درخصوص نان سنتی را به خود ما سپرده است، از این هفته در برخی استان‌ها آغاز خواهد شد. قیمت نان افزایش نمی‌یابد. وزیر اقتصاد نوشت: تعدیل قیمت آرد موجب کاهش قاچاق می‌شود. به ‌ازای فروش نان، یارانه به حساب نانوا واریز می‌شود.
ساماندهی یارانه آرد و نان با جبران دهک‌های پایین درآمدی
همچنین رئیس سازمان امور مالیاتی گفت: ساماندهی یارانه آرد و نان با جبران دهک‌های درآمدی هدف متناسب با سهم هزینه آرد صنعتی در بودجه خانوار و پرداخت یارانه آرد مصرفی نان سنتی در حلقه آخر زنجیره ارزش آرد، تکمیل خواهد شد.
داود منظور در صفحه توئیتر خود نوشت: شجاعت و درایت تیم اقتصادی دولت در ساماندهی یارانه آرد در محیط مین‌گذاری شده توسط دولت قبل قابل تقدیر است. قطعاً این اقدام سنجیده با جبران دهک‌های درآمدی هدف متناسب با سهم هزینه آرد صنعتی در بودجه خانوار و پرداخت یارانه آرد مصرفی نان سنتی در حلقه آخر زنجیره ارزش آرد، تکمیل خواهد شد.

پرداخت یارانه به نانوا بهترین روش است

جواد اسماعیلی
رئیس سابق ستاد بسیج اقتصادی کشور
در تبیین هدفمندسازی طرح یارانه نان، گام نخست ایجاد وحدت رویه در سخنان مسئولان و مدیران است. این موضوع سبب می‌شود از سوءتفاهم و برخی فضاسازی‌هایی که توسط رسانه‌های معاند ایجاد می‌شود، جلوگیری شود. اما آنچه تحت عنوان پرداخت یارانه به نانوا عنوان می‌شود شیوه‌های متفاوتی از اجرا را شامل می‌شود.
شیوه‌هایی که در گذشته هم تجربه شده و آزمون‌اش را پس داده است. مشخصاً در رابطه با یارانه شیر تجربه موفقی داریم. یارانه را به مغازه‌دار پرداخت کردیم و به این شیوه مصرف بهینه شد.
در واقع در شرایط کنونی با توجه به زیرساخت‌های کشور و قابلیت‌هایی که در حوزه آی تی، شرکت‌های دانش‌بنیان وجود دارد و می‌تواند حامل طرح‌ها، ایده‌ها و شیوه‌های اجرایی باشد که بهینه باشد، دیگر جایی برای سخن گفتن از کوپن نیست؛ چرا که زمان جنگ و قحطی به پایان رسیده است و انتخاب این روش تبعات داخلی و جهانی برای کشور در پی خواهد داشت. به همین دلیل هم مسئولان به‌دنبال اجرای شیوه‌های کوپنی نیستند و می‌خواهند یارانه را به زنجیره توزیع اختصاص دهند که می‌تواند مانع خوبی برای قاچاق در این حوزه باشد. البته برخی کارشناسان بر یارانه‌های نقدی تأکید دارند که تورم‌زا بودن این شیوه بارها اثبات شده است. از سوی دیگر زمانی که آرد را به نانوایی‌ها می‌سپاریم هر نوع جابه‌جایی آن و انتقال آن به مسیر قاچاق با نظارت اجتماعی مواجه می‌شود و با این شیوه می‌توان مانع قاچاق شد. البته پیشنهاد می‌شود یارانه آرد را به کارخانه‌ها بسپاریم. با این شیوه هم قیمت نان کنترل می‌شود و هم ارزان‌تر به دست مردم می‌رسد. پس در جمع‌بندی نهایی می‌توان گفت شیوه نقدی و کوپنی ارائه یارانه نان منسوخ شده و مضرات آن بر همگان ثابت شده است. ضرورت دارد تا متولیان امر با تمرکز بر شیوه اجرای این طرح و با کمک کارشناسان و متخصصان اقتصادی به راه حل بهینه و کارا برسند.

شیوه توزیع نان قابل تسری به دیگر کالاهای اساسی است

عبدالمجید شیخی
 استاد اقتصاد دانشگاه
هوشمند‌سازی یارانه بویژه در خصوص نان سنتی مطابق آنچه وزیر اقتصاد شرح داده به معنای پرداخت یارانه مستقیم بر شمار فروش نان است. این روش مزیت‌های جدی دارد. با این توضیح که نانوایی بنگاه تخصصی خاص فروش نان است و می‌تواند به‌عنوان واحد توزیع‌کننده تحت پوشش سامانه توزیع قرار بگیرد و به‌صورت تخصصی امر توزیع نان را به‌عنوان کالای یارانه‌ای بر عهده بگیرند و بر شمار توزیع نانی که به مصرف‌کنندگان داده می‌شود نظارت کند. این روش به‌عنوان الگوی شاهد در بازار می‌تواند در رابطه با دیگر کالاهای اساسی نیز اجرا شود. برای آنکه بتوانیم یارانه سایر کالاهای اساسی را حذف کنیم لازم است سامانه‌ای واحد برای توزیع داشته باشیم و عرضه را به‌صورت تخصصی از طریق نهادهای تخصصی توزیع انجام دهیم. کالاهایی مثل روغن، شیر، ماکارونی، شکر و علوفه‌های دام باید تماماً تحت پوشش یارانه قرار بگیرند و این راه حلی را که برای نان اقتباس شده برای سایر کالاهای اساسی پیاده کنیم.این یعنی از پرداخت یارانه به موارد مصرفی که در نهایت سر از بازار سیاه در می‌آورد و قاچاق را تشدید می‌کند با توزیع تخصصی، جلوگیری کنیم. البته که در بلند مدت لازم است به‌دنبال راه حل اساسی برای کنترل قیمت‌ها باشیم. به عبارت دیگر نیازمند عزم ملی و یک نهضت عمومی برای توقف تورم هستیم. این مهم با فراخوان همه مردم، کمک رسانه‌ها و صنوف و اتحادیه‌ها و سازمان‌ها محقق می‌شود. در حالی که الان همگان در هر صنف و گروهی برای افزایش قیمت‌ها در حال سبقت گرفتن از یکدیگر هستند و می‌خواهند گوی سبقت را در این مسابقه از هم بربایند. برخلاف آنچه برخی اقتصاددانان باور دارند تورم یک پدیده رفتاری است نه مکانیکی یعنی افزایش حجم نقدینگی عامل تورم نیست بلکه ابزار ایجاد تورم است چراکه رفتارهایی را شکل می‌دهد که منجر به شکل‌گیری انتظارات تورمی می‌شود و به‌دنبال آن قیمت‌ها افزایش می‌یابد. در جمع‌بندی نهایی باید گفت پرداخت این شیوه از یارانه مانع خوبی برای شکل‌گیری تورم است و به‌صورت ویژه با تنظیم سیستم توزیع هیچ خسارتی برای مصرف‌کنندگان نخواهد داشت.

اجرای آزمایشی یک طرح بزرگ برای اولین بار در کشور

لطفعلی بخشی
عضو هیات علمی دانشگاه علامه
به‌طور قطع یکی از معضلات اقتصاد ایران، حجم بالای یارانه‌ای است که به صورت آشکار و نهان توزیع می‌‌شود. موضوعی که طی روزهای اخیر درباره آرد صنعت و صنف رخ داده است. بر همین اساس اصلاح نظام یارانه‌ها، اقدام مثبتی در زمینه بهبود اقتصاد کشور محسوب می‌‌شود. با این وجود نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که چگونگی اجرای اصلاح یارانه‌ها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.
اینکه آرد یارانه‌ای و با نرخی بسیار کمتر از بهای واقعی در اختیار تولیدکنندگان ماکارونی قرار گیرد و آنها بخشی از آن را صادر و از درآمد ارزی آن بهره‌مند شوند، به‌طور قطع درست نیست، برهمین اساس واقعی کردن قیمت‌ها در بخش صنعت و صنف اقدام مثبتی است، اما زمانی که برای مثال قیمت ماکارونی افزایش می‌‌یابد، روی سایر کالاها نیز تأثیر می‌‌گذارد که در این زمینه دولت باید برنامه دقیقی برای نظارت بر بازار داشته باشد. نکته مهم دیگری که باید به آن توجه کرد، ضرورت تک‌نرخی بودن آرد است. همواره دو یا چند نرخی بودن کالاها منشأ فساد و رانت بوده است و درخصوص آرد نیز شاهد همین مشکل بوده‌ایم به‌طوری که بخشی از آرد نانوایی‌ها که با قیمت ارزان‌تری توزیع می‌‌شود، به سایر بخش‌ها از جمله شیرینی‌پزی‌ها درز پیدا می‌‌کند. بر همین اساس درصورتی که در برنامه اصلاح یارانه آرد به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که قیمت آرد برای تمام فعالیت‌ها یکسان باشد، از هرگونه رانت و فسادی جلوگیری می‌‌شود. در واقع دولت به جای توزیع آرد با نرخ‌های متفاوت و ترجیحی می‌‌تواند از طریق پرداخت مابه‌التفاوت نرخ به بخش‌هایی که قصد حمایت از مصرف‌کننده را دارد مانند نانوایی‌ها، اقدام کند. هم اکنون حدود 80 هزار نانوایی سنتی در سراسر کشور وجود دارد که برخی از آنها بخشی از آرد یارانه‌ای خود را به فروش می‌‌رسانند. اما در صورتی که آرد برای تمام فعالیت‌ها تک‌نرخی شود، جلوی رانت و فساد نیز گرفته می‌‌شود. در طرح اصلاح یارانه آرد، اجرای آزمایشی در جزیره قشم و زنجان یکی از اقداماتی است که برای نخستین بار در کشور عملیاتی شده و می‌‌تواند به اجرای دقیق و درست‌تر طرح کمک کند. این در حالی است که در طرح‌های این چنینی بدون مطالعه و آزمایش به یکباره طرح‌هایی اجرا شده که نتایج آن طی روزها و هفته‌های آینده نمایان شده است، ولی با اجرای پایلوت می‌‌توان تمام نقاط ضعف و مشکلات طرح را پیش از اجرای عمومی احصا کرد. در مجموع با توجه به مشکلاتی که یارانه‌های کلان به وجود آورده است، باید گفت هر کسی که بتواند مشکل نان را در کشور حل کند، خدمت بزرگی به کشور کرده است.