بازنمایی دو دفاع در یک نمایشگاه

فاطمه نهاری
نمایشگاه عکس‌هایی از «سعید صادقی» عکاس ایرانی و «یونس محمد» عکاس عراقی با موضوع جنگ و با عنوان «درباره‌ جنگ» به‌عنوان اولین فعالیت نمایشگاهی گالری شهر در شیراز از ۳۰ دی  تا 14 بهمن ماه درمعرض دید مراجعین قرار دارد.
 سعید صادقی عکس‌های خود را از عملیات‌هاى «بیت المقدس» و فتح خرمشهر سال٦١، عملیات «رمضان» سال٦١، عملیات «بدر» سال٦٣، عملیات خیبر سال٦٢ و عملیات کربلاى ٥ سال٦٥ به نمایش گذارده که دربردارنده بخشی از تاریخ کشورمان است. تصاویرى از مادران که در جست‌و‌جوى فرزندان گمشده‌شان در جنگ هستند، زنان جوانی که همسرشان شهید شده یا مادرانی که در جنگ فرزندشان شهید شده‌ یا درحال بدرقه عزیزشان به جبهه‌ها هستند، موضوع دیگر عکس‌های سعید صادقی در این نمایشگاه است که مخاطب خود را نسل امروز تعیین کرده است. برای عکاس روایت مفاهیمی همچون زندگی در دوران دفاع مقدس مهم تر از روایتگری تاریخ و چگونگی وقایع است و این موضوع از انتخاب عکس‌ها و نحوه چیدمان آن کاملاً به دست می‌آید.عکاس نیز با تأکید براین نکته در عکس‌های به نمایش درآمده تصریح می‌نماید که هدفش از به نمایش گذاشتن عکس‌هایش در این نمایشگاه نقل تاریخی واقعه جنگ نیست بلکه به نمایش گذاشتن پیوند جدی و محسوس زندگی و جنگ و امتداد زندگی در شرایط سخت است که قهرمانان حقیقی آن افراد عادی از بطن جامعه بودند.
همچنین مخاطبان نمایشگاه در عکس‌های یونس محمد چهره دیگری از جنگ را که عامل آن خشونت ایدئولوژیک است ، می‌بینند و با آسیب‌های برداشت انحرافی از مقدسات و خطرغیر قابل کتمان آن آشنا می‌شوند. مجموعه عکس‌های این عکاس عراقی گویای خشونت غیرانسانی و نامشروع جنگ داعشیان به بهانه دین خواهی و از سر جهل است که دستاویزی برای رواج تروریست می‌باشد. جنگی که تنها می‌تواند اهداف سیاسی اقتصادی و تبلیغی قدرت‌های بزرگ را تأمین نماید. یونس محمد در این ارتباط اذعان می‌دارد: «از ابتدای این جنگ به‌دنبال مطالعه تصویری رفتار آنان در اثبات یا رد نظریه‌ام، شروع به تحقیق میدانی و بصری آنان در مناطق قابل دسترس در شمال سوریه و عراق کردم. نتایج مشاهداتم را به تصویر کشیدم و در مجموعه‌ای جمع‌آوری کردم. عکس‌هایی که از من در این نمایشگاه در معرض دید قرار گرفته گوشه‌هایی ازجنایت ایدئولوژیک است که به تصویردرآمده و می‌تواند برای نسل‌های بعدی منطقه درس آموز بوده و آنان را تحت تأثیر قرار دهد. از این‌رو هدفم از شرکت در این نمایشگاه نشان دادن توحش ایدئولوژیک و تروریسم حاصل از آن و احترام گذاشتن به انسان به‌عنوان اشرف مخلوقات و تلاش برای جهانی عاری از خشونت و ارج نهادن به صلح، می‌باشد.»
آنچه از برایند این نمایشگاه  حاصل می‌شود چهره تلخ و دردناک جنگ است. نمایشگاه در اولین روزهای خود میزبان طیف وسیعی از اهالی هنر، فرهنگ، ادب و... بود و بازخوردهای بسیار خوبی را دربرداشت. در این میان حضور استادان پیشکسوت عکاسی و هنرهای مختلف و چهره‌های ادب و فرهنگ که به تماشای عکس‌ها نشسته بودند بسیار ارزشمند است.
بسیاری از مردم صادقانه و صمیمی تأثیراتی را که از عکس‌ها گرفته بودند با عکاسان و مدیران اجرایی و هنری نمایشگاه و سایر برگزارکنندگان در میان می‌گذاشتند.
رباب خمیس استاد و مترجم زبان فرانسه که از اهالی جنوب ایران است در نوشتاری اینگونه می‌گوید: «درست در همان ابتدای ورود، مقابل چهره زنی سرباز توقف می‌کنم. زن مرا درگیر خودش می‌کند. چهره‌ای که فاقد هر شور و افتخاری است. توی نگاهش پر از اجبار و امتناع است. روی دیوار مقابلش زن مسلحی با شیشه به کام نوزادی شیر می‌ریزد. یونس محمد توضیح می‌دهد که کودک، فرزند این زن نیست، فرزند دشمن اوست. عکس را درزمان جنگ داعش در کرکوک عراق گرفته است. زن‌ها در عکس‌های او خسته جنگند. گویی آنها را از دل یک میهمانی، یک مطبخ، یک مزرعه، یک کلاس درس یا یک دفتر کار، از میانه زندگی ربوده و به کارزار نفسگیر جنگ آورده‌اند.
عکس‌های سعید صادقی اما حکایت جنگ ایران و عراق است. زن‌های توی این عکس‌ها یا داغدارند یا در لحظه خداحافظی با فرزند، در تن او آمیخته و آویخته‌اند، شاید پای رفتن لنگ شود. در میان عکس‌های سعید صادقی، نخلستان آشنایی می‌بینم. نخل‌هایی بی‌سر هستند. محل عکس را می‌پرسم، می‌گوید: «حییم» است، جایی نزدیک اروند رود. درست تشخیص داده ام. چطور آدم نخل‌های زادگاهش را حتی وقتی بی‌سرند می‌شناسد؟»
محمدجواد کشاورزی فعال اجتماعی و سیاسی درباره نمایشگاه می‌گوید: «نمایشگاه عکس «درباره جنگ» رویداد هنری اثرگذار در روزگار کرونایی شیراز محسوب می‌شود. فریم‌های بهت برانگیزی برآمده از دوربین دو عکاس مطرح در گنجینه‌ ذهن انسان هنردوست به یادگار می‌ماند. تصویری کم‌نظیر از شهدا و مجروحین عملیات «بیت‌المقدس» اثر استاد سعید صادقی اشک مرا بی‌اختیار سرازیر کرد. این عکس، باورکردنی نبود. اگر به شما‌ نگویند این تصویر از یک واقعیت محض برداشته شده است، فکر می‌کنید صحنه‌ای از یک فیلم است که کارگردانی باهوش، میزانسن را به دقت تنظیم کرده است. عکس، هیچ چیز کم ندارد. از کشته و مجروح، پشته درست شده و از جای زخم و نوع سلاح‌های بر زمین افتاده می‌توان حدس زد چه اتفاقی افتاده است. سخن‌های بیشتری وجود دارد اما بهتر و مهم تر، دیدن گالری است، جایی که یونس محمد به شکلی تکان دهنده، رابطه زنان و کودکان را با جنگ، به تصویر کشیده است.»
زهره صحت عکاس و مترجم تخصصی عکاسی که ترجمه کتاب‌های ابزاری برای مدرسان عکاسی و عکاسی روشی برای مطالعات اجتماعی را در کارنامه خود دارد، می‌گوید: «اگر عکاسی را بازنمایی از واقعیت بدانیم و کار عکاس را گزینشی از این بازنمایی؛ درمی‌یابیم که عکاسی در تاریخ مصور جهان به‌عنوان یک سند تاریخی تأثیر و تأثر قابل رجوعی داشته است. عکس؛ هر جایی که به چگونگی زندگی انسان، رویدادها، حادثه‌ها و هرآن‌چیزی که به‌صورت مستقیم و غیر‌مستقیم به بشریت پرداخته شده دارای اهمیت منحصر‌به فردی شده است و بدون شک عکس جنگ‌ها، درگیری‌ها و رویارویی‌هایی که با مرگ و کشتار اتفاق افتاده از این قاعده مستثنی نبوده است، بلکه در واکنش و تغییرات همان جامعه و جهان هم نقش مهمی ایفا کرده است. حال اینکه بعد از گذشت سال‌ها از هر اتفاقی که منجر به ثبت عکس شده است این سند تاریخی به کمک حافظه تاریخی آمده تا یادآوری کند که در سال‌ها، قرن‌های قبل چه اتفاقی افتاده است و منجر به چه واکنشی از سوی جامعه آن زمان شده است. در دوران معاصر نمایشگاه‌ها برای خوانش منظم و یکپارچه از آثار هنری و ارتباط چشمی مخاطب با صاحب اثر، مؤلف یا هنرمند و همین‌طور اثر ثبت شده نقش تکمیل‌کننده‌ای داشته‌اند. نمایشگاه عکس جنگ هم بخشی از این نمایشگاه‌ها بوده که در بازیابی حافظه تاریخی جوامع نقش دارد. این نمایشگاه عکس به‌ نام «درباره جنگ» که در گالری «شهر» شیراز روی دیوار رفت نه به ستایش جنگ پرداخته بود و نه به نکوهش جنگ بلکه به بازنمایی از واقعیت جنگ، تأثیر و تأثرهایش پرداخته شده است. آن هم عکس‌های دو‌ عکاس از دو جبهه متفاوت که هر دو جنگ را نه تنها در کشور و زندگی تجربه کرده‌اند؛ بلکه آن را به‌عنوان یک سند تاریخی ثبت کرد‌ه‌اند.»
عادل یزدی یکی دیگر از هنرمندان و مدرسان اهل هنر و اندیشه مطرح شیراز که دکترای فلسفه‌ و حکمت هنر دینی دارد، می‌گوید: «این نمایشگاه انگیزه‌ای برای به‌وجودآوردن نگاه و در حقیقت چیزی شبیه به الگوهای غیرمستقیم و تعریف شده از واقعیت‌های اجتماعی و امروز معاصر و انسان و اتفاق‌هایی که دارد می‌افتد را به طور خیلی ظریف آموزش می‌دهد. در حقیقت با نگاهی که عکاس‌های امروز را به سمت گونه‌های متفاوت عکس از جمله مدلینگ، طبیعت و حتی برخی از نگاه‌های اجتماعی می‌برد، کمی متفاوت است از عکس‌هایی که از جنگ نشان داده می‌شود. چه عکس‌هایی از سعید صادقی که از جنگ40 سال پیش است و چه عکس‌هایی که نگاه معاصر را در آن دارد و با عکس‌های یونس محمد می‌توان آن را دید.
واقعیت‌هایی از جنگ که از دیروز تا امروز در حال رخ دادن است و به من می‌گوید که دیروز چه اتفاقی افتاده و امروز چه چیزی باعث جنگ می‌شود و شاید با دیدن این عکس‌ها به خود بیاییم که چگونه می‌توان به جنگ ورود نکرد و اینکه جنگ چقدر بیهوده است.
من در نمایشگاه یک نگاه حرفه‌ای را در چیدمان عکس‌ها دیدم. فریم‌هایی که به نظر من حرکت داشتند و گویی یک داستانی را روایت می‌کنند و مخاطب با ورود و خروجش از این نمایشگاه داستانی را با خود بیرون می‌برد که خود مخاطب آن را برای خودش تعریف می‌کند.
این نمایشگاه 3 اتفاق مهم را دربرداشت: برای عکس و مخاطب عکاسی یک روایت تازه تری را مطرح کرد. دوم به فضای عکاسی موجود در شهر یک ذائقه و سلیقه را داد و یک نوع نگاه را ارتقا داد و سوم اینکه یک گالری را راه‌اندازی کرد که این گالری شروع فعالیت خودش را با یک حرکت پرقدرت شروع کرد که امیدواریم این حرکت تداوم داشته باشد، چون در زمان بعد کرونا که همه چیز راکد است، یک جنبش بسیار خوبی را در این فضا به‌وجود آورد.»
آنچه مهم است مفهوم اصلی این تصاویر است، تصاویری که در نوشته راد قنبری شاعر و اهل فرهنگ شیراز بر صفحه یادداشت‌های نمایشگاه دیده می‌شود و آن این است:
جنگ جهنم زندگی است
اما در عکس‌های جنگ زندگی باقی می‌ماند
مثل دست‌ها، پاها
و گاهی آخرین نگاه‌ها...
در جریان برگزاری نمایشگاه عکس گفت‌و‌گو با عکاس (سعید صادقی) برگزار شد و مسترکلاس داستان گویی بصری نیز توسط یونس محمد در حال برگزاری است.