تنظیم چهارچوب همکاری‌های بلندمدت نفتی و گازی میان ایران و روسیه

گروه اقتصادی / تفاهمنامه‌ها و توافقنامه‌هایی در سفر هفته اخیر رئیس‌جمهور و هیأت همراه وی به مسکو، در زمینه انرژی به امضا رسید که مطلعان درباره آن می‌گویند بواسطه این توافق‌ها و تفاهم‌ها حتی دستاوردهای این سفر بیش از انتظارها بود. همان‌طور که جواد اوجی، وزیر نفت نیز می‌گوید: «در سفر به روسیه ملاقات‌های متعدد و فشرده‌ای با معاون نخست‌وزیر، وزیر انرژی و مدیران ارشد بخش خصوصی توانمند روسیه در حوزه نفت و گاز برای توسعه همکاری‌های مشترک برگزار شد. به لطف خداوند، در این مذاکرات تصمیم‌های مهمی گرفته شد و اسناد مهمی به امضای طرفین رسید. این، یکی از پربارترین سفرها بود و بسیار بیشتر از آنچه انتظار داشتیم، حاصل شد.» سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور نیز بامداد جمعه (یکم بهمن‌ماه) در بازگشت از سفر روسیه، در راستای تشریح دستاوردهای این سفر به توافق‌های خوب صورت گرفته بین وزیر نفت ایران و مقامات و شرکت‌های روسی برای توسعه میدان‌های نفت و گاز اشاره کرد. به گفته مسئولان مردم نیز به‌زودی ثمرات توافق‌ها با روسیه را می‌بینند. اما این توافق‌ها و تفاهم‌ها چه بود و جدا از مسأله چسبندگی اقتصادی ایران و روسیه، چه تأثیری بر آینده صنعت نفت و گاز ایران خواهد گذاشت؟
 
شکل‌گیری همکاری‌های بلندمدت
معاون امور بین‌الملل و بازرگانی وزیر نفت در خصوص دستاوردهای سفر رئیس‌جمهور و وزیر نفت -رئیس ایرانی کمیسیون مشترک ایران و روسیه- می‌گوید: «این سفر دستاوردهای قابل توجهی داشت که در مجموع مثبت ارزیابی می‌شود.»
احمد اسدزاده به «ایران» می‌گوید: «در نتیجه آن، چهارچوبی برای همکاری‌های بلندمدت و عمیق طرفین (ایران و روسیه) در بخش نفت و گاز شکل گرفت.» معاون امور بین‌الملل و بازرگانی وزیر نفت از تشریح جزئیات قراردادها خودداری کرد و بیان آن را در شرایط کنونی به صلاح کشور ندانست ، اما گفت بزودی مردم نتیجه توافقنامه ها و تفاهمنامه های منعقد شده بین ایران و روسیه را در اقتصاد مشاهده خواهند کرد. در این خصوص علی بهادری جهرمی، سخنگوی دولت نیز اخیراً گفته بود: «در شرایط جنگ اقتصادی انتشار جزئیات قراردادها به صلاح نیست.»
 
توافق و تفاهم‌های نفتی و گازی ایران و روسیه
لیست توافق و تفاهم‌های نفتی و گازی امضا شده میان ایران و روسیه از توسعه میادین نفتی و گازی تا بحث سوآپ نفت و گاز را شامل می‌شود. آن‌طور که مقامات آگاه می‌گویند مواردی مانند توسعه میادین، ازدیاد برداشت نفت و گاز و افزایش ضریب بازیافت نفت خام، تجارت نفت و گاز و سوآپ، تولید مشترک تجهیزات پیشرفته (high-tech) و انتقال تکنولوژی هم قرارداد و هم تفاهم‌هایی انجام شده است که در انتشار جزئیات آن محدودیت وجود دارد. خبرگزاری تاس روسیه نیز در این باره می‌نویسد: «طرف‌های روسی و ایرانی بر سر مشارکت شرکت‌های روس در پروژه‌های نفت و گاز ایران به توافق‌هایی دست یافته‌اند و قراردادها و تفاهمنامه‌هایی را در این باره امضا کرده‌اند.» در خصوص دستاوردهای این سفر، وزیر نفت نیز پس از دیدار با مقامات روس و مدیران شرکت‌های روسی بیان کرده بود: «جلسات بسیار فشرده و متعددی با مقام‌های ارشد روسیه، معاون نخست‌وزیر، وزیر انرژی روسیه، همچنین شرکت‌های توانمند روسیه داشتیم. خوشبختانه وزارت نفت در مجموعه چهار شرکت اصلی از قبل برنامه جامع و نقشه‌راه کاملی را تدارک و پروژه‌های مختلفی در حوزه‌ توسعه میدان‌های نفتی و گازی، احداث پتروپالایشگاه‌ها، واحدهای ال‌ان‌جی و انتقال فناوری بویژه برای ازدیاد برداشت از میدان‌های نفتی و گازی آماده کرده‌ بود که به دولتمردان روسی ارائه شد. در یکی دو ماه گذشته با شرکت‌های توانمند روسی، مذاکرات متعددی صورت گرفت که در جلسات این سفر برخی از آن مذاکرات به توافق‌های بسیار مهمی منجر شد. بعضی از تفاهمنامه‌هایی که در این سفر امضا شد، قطعاً می‌تواند تأثیر بسزایی در صنعت نفت داشته باشد، چراکه دو کشور ایران و روسیه در عرصه انرژی در جهان بازیگران قوی هستند و با ظرفیت‌هایی که در صنعت نفت داریم و توانمندی شرکت‌های روسی، این همکاری با مشارکت فعال به‌طور قطع تأثیر گسترده‌ای برای کشور دارد.»
اوجی گفته بود: «در این سفر بحث سوآپ گازی روسیه از خاک ایران مطرح شد. در ماه‌های اخیر سوآپ گازی از ترکمنستان به آذربایجان از خاک ایران محقق شد که همین پیشنهاد به طرف روس برای سوآپ گاز این کشور از آذربایجان به جنوب ایران به‌منظور صادرات مطرح شد که می‌توان این گاز را در قالب ال‌ان‌جی به هر نقطه‌ای در جهان صادر کرد.» کارشناسان بر این باورند که با توجه به نقش و جایگاه کشور روسیه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عرضه کنندگان نفت و گاز در جهان که در خیلی از موارد تکنولوژی و سرمایه لازم را نیز در اختیار دارد توسعه و تقویت همکاری‌های مشترک در حوزه انرژی بین ایران و روسیه، یک ضرورت جدی است. البته در سال 2001 قرارداد همکاری میان دو کشور ایران و روسیه در مسکو امضا شده بود که تاکنون در چندین نوبت تمدید شده است. در سال‌های اخیر نیز تفاهم‌ها و توافق‌هایی میان دو کشور (شرکت‌های نفتی) شکل گرفت و همکاری‌هایی نیز رقم خورد؛‌ اما با توجه به گذشت زمان و تغییر دولت‌ها و همچنین افزایش سطح روابط دو کشور، لازم بود که متن و شرایط این توافقنامه‌ها نیز به روز و حتی همکاری‌ها تقویت شود. اکنون این روند شکل گرفته است.

برش

آنچه می‌توان در خصوص دستاوردهای بخش نفت و گاز سفر رئیس‌جمهور و وزیر نفت به مسکو عنوان کرد (که در برخی از زمینه‌ها اسنادی نیز امضا شد) در 5 مورد ذیل خلاصه می‌شود:
1. راه‌های گسترش مناسبات اقتصادی، رفع موانع بانکی، گمرکی و زیرساختی، تقویت همکاری تهران و مسکو در حوزه نفت و انرژی و سرمایه‌گذاری مشترک در طرح‌های زیربنایی انرژی مورد بررسی قرار گرفت
2. نقشه جامع و کامل همکاری با روسیه که از سوی ایران در بخش بالادست (توسعه میدان‌های نفت و گاز)، بخش پایین‌دست (توسعه پتروپالایشگاه‌ها و پتروشیمی) همچنین انتقال تجهیزات و فناوری راهبردی صنعت نفت تدوین شده بود، مورد تأکید قرار گرفت
3. ایران با توجه به زیرساخت‌های موجود آمادگی خود را برای تجارت و سوآپ گاز از روسیه به ایران و دیگر کشورهای همسایه اعلام کرد، همچنین پیشنهادهایی در زمینه تبدیل گاز به ال‌ان‌جی و صادرات در قالب آن ارائه شد
4. مقرر شد از توان شرکت‌های روسی در ساخت تجهیزات و انتقال فناوری استفاده شود، همچنین پیشنهاد شد شرکت‌های دو کشور با تأسیس کارخانه مشترک در ایران و تولید تجهیزات، افزون بر استفاده در ایران، آن را صادر کنند.
5. سرانجام چند سند مهم با روس‌ها برای توسعه میدان‌های نفت و گاز، پتروپالایشگاه و انتقال فناوری امضا شد که وزیر نفت معتقد است مردم آثار این توافق‌ها را به‌زودی  می بینند