مثلث مهار

گروه سیاسی/ پیام به واشنگتن رسیده است و پایه‌های سیاست مداخله‌گرایانه امریکا در منطقه آسیا با تحکیم همکاری‌های نظامی، امنیتی و سیاسی ایران، چین و روسیه بیش از پیش لرزان شده. برگزاری یکی از بزرگترین رزمایش‌های دریایی در آب‌های اقیانوس هند در کنار تصمیم‌گیری برای دستیابی به توافق‌های فراگیر میان تهران و پکن و پیگیری توافق مشابه میان ایران و روسیه در کنار دیگر موضوعات همکاری که این کشورها دوشادوش یکدیگر پیش می‌برند از تحولاتی است که بر واقعیت تزلزل در سیاست سلطه امریکا صحه می‌گذارد و از تغییر موازنه قدرت در عرصه بین‌الملل حکایت می‌کند.
رزمایش مرکب «کمربند امنیت دریایی 2022» که به‌عنوان سومین مانور دریایی سه کشور جمعه گذشته برگزار شد، پرده دیگری از ظرفیت‌های نظامی ایران در فراز همکاری عملیاتی با قدرت‌های بزرگ دریایی و برعهده گرفتن فرماندهی عملیات در محدوده گسترده‌ای از آب‌های استراتژیک منطقه‌ای و جهانی را به نمایش گذاشت و ثابت کرد که جغرافیای مأموریت دریایی ایران با هدف تأمین امنیت خود در منطقه تا چه اندازه توسعه یافته است. نگاهی کوتاه به صحنه تحولات جاری در منطقه کافی است تا این پیش‌بینی استراتژیست‌های امریکایی همچون «زبیگنیو برژینسکی»، مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور اسبق امریکا و «هنری کیسینجر»، وزیر خارجه اسبق امریکا که درباره عواقب زیانبار خصومت همزمان با بازیگران بزرگ آسیایی هشدار داده بودند، به واقعیت بپیوندد.
همکاری نظامی سه کشور در بطن خود از شکل‌گیری یک کمربند امنیت دریایی برای مقابله با تهدیدات فرامنطقه‌ای خبر می دهد. اهمیت چنین قدرت نمایی بویژه زمانی دوچندان می‌شود که پیش از آن امریکا کوشیده بود با ائتلاف ادعایی خود با شماری از همپیمانانش با هدف تأمین امنیت خلیج فارس چالشی امنیتی برای منطقه به وجود آورد. این چالش به موازات سیاستی که علیه ایران در زمین بازی هسته‌ای از سوی امریکا در پیش گرفته شد، همزمان بود با سیاست معروف چرخش به آسیا که واشنگتن بر مبنای آن، چین را در کنار روسیه و ایران در رده یک تهدید بزرگ طبقه‌بندی می‌کرد. ذیل چنین نگاهی بود که ایالات متحده درصدد برآمد با ایجاد چالش‌های متعدد در منطقه آسیا هزینه کشورهایی همچون چین و روسیه و همچنین ایران را افزایش دهد.
نمایش قدرت
از این‌رو قابل انتظار بود که مداخله جویی‌های پایان‌ناپذیر امریکا در منطقه خاورمیانه و آسیا فارغ از تمایزات ایدئولوژیکی سه کشور، نقش مهمی در ترغیب این کشورها برای همکاری با یکدیگر داشته باشد. خاصه آنکه هر سه کشور در عرصه اقتصادی روابط خوبی را تجربه می‌کنند و در حوزه‌های سیاست خارجی، دفاعی، امنیتی و سیاسی با امریکا زاویه جدی ‌دارند. اهمیت این همکاری چنان بود که وقتی «ولادیمیر پوتین»، رئیس جمهور روسیه در سال 97 وارد تهران شد و مستقیماً به دیدار رهبر معظم انقلاب شتافت، موضوع مقابله مشترک با امریکا یکی از محورهای مهم سخنان رهبری خطاب به پوتین بود. رهبر انقلاب اسلامی در این دیدار با تأکید بر اینکه همکاری‌های دوجانبه ایران و روسیه می‌تواند در مسائل جهانی نیز گسترش یابد، تأکید کردند: «یکی از مواردی که دو طرف می‌توانند با یکدیگر همکاری داشته باشند، مهار امریکاست؛ زیرا امریکا یک خطر برای بشریت است و امکان مهار آن نیز وجود دارد.»
تعمیق همکاری‌های امنیتی و نظامی ایران، چین و روسیه در کنار رزمایشات مکرر نیروهای سپاه پاسداران و ارتش جمهوری اسلامی در منطقه آبی کشورمان، ذیل چنین نگاهی معنادار می‌شود. برگزاری سه رزمایش مشترک دریایی در سه سال متوالی با بهره‌گیری از پیشرفته‌ترین تجهیزات نظامی در کنار افزایش تبادلات نظامی میان این کشورها از جمله نشانه‌های شکل‌گیری یک ائتلاف اثرگذار برای مهار قدرت مداخله‌گری امریکا و شرکایش به شمار می‌رود. تا همین جا مشخص شده که این همکاری در مواجهه با ائتلاف نیم‌ بند امریکایی توانسته معادله قدرت را در منطقه بر هم بریزد و محور یکجانبه‌گرایانه امریکا را تضعیف کند. فراتر از به نمایش گذاشتن عزم و قدرت بازیگران بزرگ آسیا در مواجهه با امریکا زیر سایه یک ائتلاف در حال ظهور، این واقعیت نمایان شده قدرت دریایی و نظامی ایران در چنان مرحله‌ای قرار دارد که دامنه تأمین امنیت دریایی خود را تا هزاران کیلومتر دورتر از جغرافیای سرزمینی تعریف کرده و برای تأمین امنیت دریایی خود تنها به محدوده خلیج‌فارس اکتفا نکرده است.
وجه همکاری اقتصادی و سیاسی
در کنار همکاری‌های نظامی و امنیتی، یکی از مهم‌ترین وجه همکاری ایران با چین و روسیه بی‌شک در همکاری اقتصادی و سیاسی تجلی پیدا کرده است. نمایش اولیه تأثیر این رویکرد را می‌توان در سفرهای مکرر مقامات دیپلماتیک این کشورها که با هدف رایزنی در موضوعات مختلف انجام می‌شود، جست‌و‌جو کرد. تنها چند روز بعد از سفر حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه به پکن و اعلام اجرایی شدن توافق جامع راهبردی ایران و چین بود که موضوع دستیابی به توافقی مشابه در سفر اخیر سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور کشورمان به مسکو در صدر فهرست موضوعات مورد گفت‌و‌گو در کاخ «کرملین» قرار گرفت. توافقی که به نظر می‌رسد مسیر دستیابی به آن بعد از پیوستن رسمی ایران به پیمان امنیتی سازمان همکاری «شانگهای» هموارتر از همیشه شده است. قابل انتظار است که زیر سایه تشدید و تداوم سیاست‌های زورگویانه امریکا در عرصه بین‌المللی، عزم تهران، پکن و مسکو برای شکل دادن به یک محور امنیتی، نظامی و اقتصادی بیش از هر وقت دیگری تقویت شود. برنامه‌ریزی دولت سیزدهم برای توسعه پیوند تجاری با روسیه و هدفگذاری رسیدن سطح این همکاری به رقم 15 میلیارد دلار که در پی سفر اخیر رئیسی به مسکو دنبال شد و از سوی دیگر اجرایی شدن توافق 25 ساله با چین و ترسیم نقشه راه سیاسی، راهبردی و اقتصادی در همین چهارچوب معنا می‌یابد.
همکاری ایران، روسیه و چین از نوع آنچه در ماه‌های اخیر از طریق همکاری‌های نظامی، اقتصادی و سیاسی اتفاق افتاده بدون شک غیرقابل تکرار نخواهد بود. این سه کشور در این مسیر نه چندان کوتاه به سمت همکاری‌های راهبردی حرکت می‌کنند. راهی که تا رسیدن به نتیجه  فارغ از نشیب و فراز نخواهد بود و بی‌تأثیر از منفعت‌های احتمالی حاکم بر روابط دو کشور با دیگر بازیگران بین‌المللی نخواهد ماند.