سقف بلند همکاری‌های اقتصادی تهران- مسکو

مهدی صفری
معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه
روابط اقتصادی جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه همواره معنادار و مهم بوده و رویکرد مستقل هر دو کشور در عرصه جهانی می‌تواند این ظرفیت را به سقف شایسته خود برساند. با توجه به رویکرد جدید سیاست خارجی کشورمان که مبتنی بر پیگیری دیپلماسی هوشمند و اولویت توسعه تعاملات سازنده سیاسی، اقتصادی و فرهنگی پایدار با همسایگان می‌باشد، توسعه و تقویت روابط با روسیه که از جمله همسایگان مهم ایران به شمار رفته و اشتراک منافع بسیاری با کشورمان در زمینه‌های متعدد دارد در اولویت سیاست خارجی ایران قرار گرفته است.
در بعد سیاسی، جمهوری اسلامی ایران و روسیه در جهت مبارزه با تروریسم، مبارزه با نظام تحریم‌های اعمالی یک جانبه غرب علیه هر دو کشور، انقلاب‌های رنگی وارداتی و مبارزه با نفوذ غرب در منطقه در سنگری واحد قرار گرفته‌اند. از سوی دیگر سازوکارهای اقتصادی و پیوستن اخیر ایران به سازمان شانگهای علاوه بر مناسبات سیاسی می‌تواند به تعاملات اقتصادی گسترده تری میان ایران و روسیه منجر شود. همکاری‌های دو کشور در ابعاد سیاسی، امنیتی و مقابله با بحران‌ها می‌تواند افق گسترده‌ای از ثبات، آرامش و رفاه اقتصادی را برای مردم دو کشور و منطقه به ارمغان آورد. روابط دوجانبه جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه در دولت سیزدهم شاهد آغاز گفتمان جدیدی است که منجر به توسعه چشمگیر مبادلات تجاری دو کشور و ابراز تمایل شرکت‌های روسی برای سرمایه‌گذاری در ایران شده است. همچنین در سطح منطقه‌ای، همکاری‌های دو کشور در مجامع منطقه‌ای و بین‌المللی رو به رشد و پیشرفت است. سفر ریاست محترم جمهوری کشورمان به روسیه مهم‌ترین رویداد سیاسی در روابط دوجانبه در دولت سیزدهم بوده و از این جهت که می‌تواند چشم‌انداز روابط را در میان مدت ترسیم نماید، حائزاهمیت ویژه‌ای است. این سفر می‌تواند زمینه بهره‌برداری بیشتر از ظرفیت‌های سیاسی و اقتصادی دو کشور و ریل‌گذاری روابط در راستای اهداف بلندمدت دو کشور را فراهم آورد.
از مهم‌ترین اهداف سفر آیت الله رئیسی، رئیس محترم جمهوری اسلامی ایران به روسیه، تقویت و توسعه روابط اقتصادی و تجاری بین دو کشور و بهره‌برداری از توانمندی‌ها و ظرفیت‌های فی‌مابین محسوب می‌شود.
روند مبادلات بازرگانی دو کشور در سال‌های 2020 و 2021 در شرایط محدودیت‌های کرونایی افزایشی بوده که نشان دهنده وجود ظرفیت‌های بسیاری در این زمینه است. حجم مبادلات تجاری دو کشور به‌رغم آثار مثبت ناشی از امضای موافقتنامه موقت تجارت ترجیحی فیمابین جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، طی سه سال اخیر با رشد قابل توجهی همراه بوده است. حجم مبادلات تجاری ایران و روسیه در سال 2019 برابر با یک میلیارد و 590 میلیون دلار بوده که از این میزان یک میلیارد و دویست میلیون دلار آن مربوط به واردات ایران از روسیه و 390 میلیون دلار آن مربوط به صادرات ایران به روسیه است. در سال 2020، مجموع مبادلات تجاری دو کشور، با افزایش حدود 40 درصدی نسبت به سال قبل به 2 میلیارد و 220 میلیون دلار بالغ گردید. از این رقم، یک میلیارد و 425 میلیون دلار آن به واردات ایران از روسیه و 795 میلیون دلار به صادرات ایران به روسیه اختصاص یافته است.
این آمار نشان می‌دهد که در مقایسه با سال قبل، صادرات ایران به روسیه بیش از 105 درصد افزایش یافته است. صادرات روسیه به ایران نیز با افزایش 4/113 درصدی، به 2 میلیارد و 202 میلیون دلار رسیده است. چشم‌انداز آینده روابط اقتصادی دو کشور می‌تواند با رفع موانع و تسهیل ارتباطات به بیش از ده میلیارد دلار در سال برسد.
رشد صنعت حمل‌ونقل و تسهیل ارتباطات اقتصادی
اخیراً تحولات مناسبی در مسیر اجرایی و عملیاتی شدن کریدور شمال- جنوب رخ داده است. بخش‌های تخصصی ایران نیز آمادگی دارند تا با تعاملات و رایزنی‌های دوجانبه میان ایران و روسیه، موانع را کاهش داده و روابط فیمابین را تسهیل کنند. به نظر می‌رسد بخشی از این کریدور به‌عنوان کریدور تجاری موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا بتواند اجرایی و عملیاتی شود.
کریدور حمل‌ونقل شمال- جنوب هزینه و زمان انتقال بار از آسیای جنوبی و شرقی به شمال اروپا را به‌شدت کاهش داده و این موضوع می‌تواند موجب کاهش زمان انتقال بار به میزان تقریباً 17 تا 18 روز و میزان مسافت حدود 8000 کیلومتر شود. تنها مسیر جایگزین فعلی کانال سوئز است که از این منظر مسیر جدید را بسیار حائزاهمیت می‌نماید.
 مسیرهای حمل‌ونقل دریایی در خزر مابین دو کشور نیز اخیراً با اقبال صاحبان کالا و تجار روبه‌رو شده است که جمهوری اسلامی ایران در حال تأمین، تجهیز و گسترش امکانات مورد نیاز در بنادر خزر است. رویکرد جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر فعال‌تر نمودن مسیرهای کشتیرانی در دریای خزر و ایجاد ناوگان حمل‌ونقل دریایی و بهره‌برداری از کشتی‌های رو رو (RO.RO) در مسیرهای فوق‌الذکر است. نقش مهم روسیه در امضا و اجرای مثبت موافقتنامه تجاری موقت با اتحادیه اوراسیا در شرایط محدودیت‌های ناشی از شیوع کووید 19 و تحریم‌های ظالمانه امریکا علیه هر دو کشور ایران و روسیه و همچنین ارسال 3 میلیون دوز واکسن اسپوتنیک از روسیه به ایران در این ایام در خاطره کشورمان باقی خواهد ماند.
سفر قریب‌الوقوع ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران به روسیه می‌تواند مذاکرات طرفین را سرعت بخشیده و فرصت مناسبی برای پایداری مناسبات تجاری و اقتصادی کشورمان با اتحادیه اوراسیا فراهم آورد.  اولین دور مذاکرات برای انعقاد موافقتنامه تجارت آزاد بین جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا در آبان ماه سال 1400 با حضور نمایندگان ایران و طرف اوراسیایی برگزار شد. همکاری‌های ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا و تسریع در روند عضویت کامل ایران در آن اتحادیه، علاوه بر منافع اقتصادی برای تمامی اعضا، بر توان این اتحادیه در رقابت با سایر اتحادیه‌های فرامنطقه‌ای می‌افزاید.
همچنین کمیسیون عالی همکاری‌های فناوری دو کشور با هدف توسعه همکاری‌های فناورانه با روسیه در سال 1394 تشکیل شده است. صندوق مشترک مالی جهت حمایت از طرح‌های تحقیقاتی دو کشور از جمله برنامه‌های ذیل این کمیسیون بوده که با استقبال متخصصین ایران و روسیه مواجه شده و تاکنون در حدود 60 پروژه را مورد حمایت قرار داده است.
از سوی دیگر سند برنامه اقدام مشترک برای اجرایی‌سازی موافقتنامه لغو روادید سفرهای گروهی شهروندان دو کشور در خرداد 1400 به امضای وزیر میراث فرهنگی و گردشگری ایران و رئیس آژانس فدرال گردشگری روسیه رسیده است که این موافقتنامه در توسعه صنعت گردشگری میان دو کشور می‌تواند راهگشا و مهم قلمداد شود که اشتغال فراوانی را در بخش‌های مختلف گردشگری فراهم می‌آورد.
هم‌اکنون نیز رایزنی‌هایی جهت تسریع در تطابق نظام‌های استاندارد و قرنطینه گیاهی دو کشور برای رفع موانع صادرات محصولات کشاورزی انجام می‌شود که مسیر تولیدات کشاورزی ایران را مستقیماً به بازارهای روسیه هموار خواهد کرد. به طور اجمالی این سفر می‌تواند مقدمه همکاری‌های طولانی مدتی با همسایه شمالی کشورمان باشد که علاوه‌بر حل بحران‌های منطقه‌ای و محدود کردن نفوذ غرب، در جهت رفاه جامعه و مردم کشورهای منطقه از طریق سازمان‌های منطقه‌ای و تعاملات اقتصادی گام بردارد.