خاک جا مانده پشت دیوار مرزی سیستان

شیما جهانبخش
خبرنگار
تنش و درگیری چند ساعته هفته گذشته مرزبانان و اهالی مرزنشین سیستان و بلوچستان و نیروهای مرزی افغانستان در مرز میلک در شهرستان هیرمند در شمال سیستان و بلوچستان پرونده دیوار مرزی 18 ساله‌ای را باز کرد که از همان ابتدای ساخت با حاشیه‌ها و پرسش‌های زیادی درباره فاصله زیاد آن با نقطه صفر مرزی بین ایران و افغانستان همراه بود. این دیوار 50 کیلومتری که سال 82 برای مبارزه آسان‌تر با اشرار و قاچاقچیان توسط ایران کشیده شد تا امنیت منطقه تأمین شود حالا به دردسری بزرگ برای کشاورزان و ساکنان محلی منطقه تبدیل شده است. مسأله اصلی اینجاست که دیوار منطقه مرزی هیرمند و زهک به‌دلیل نقص فنی و اشتباه محاسباتی بین خط واقعی و بین‌المللی مرز ایران و افغانستان بنا شده و حدود 2 هزار هکتار از اراضی کشاورزی حوزه هیرمند و زهک و مزار یک شهید ایرانی در آن سوی دیوار قرار گرفته است. همین موضوع باعث شده تا عده زیادی از مردم منطقه، بخصوص کشاورزان وسیله امرار معاش خود را از دست بدهند. حالا کشاورزان هر بار برای دسترسی به زمین‌هایشان باید از کارت تردد استفاده کنند و البته هرازگاهی هم بین آنها و نیروهای مرزی افغانستان مشاجراتی هم رخ می‌دهد.
استمرار شکایت‌ها و مشاجرات رخ داده باعث شد «علی اوسط هاشمی» استاندار سابق سیستان و بلوچستان سال ۹۶ اعلام کند، «دیوار منطقه مرزی هیرمند و زهک یک نقص فنی و اشتباه محاسباتی است که باعث شده اراضی کشاورزان این منطقه در آن سوی دیوار جا بماند. این دیوار حتماً باید حذف شود و ما باید به نقطه صفر مرزی برگردیم.» اما با گذشت سال‌ها از این مشکلات این دیوار و دردسرهایش همچنان پا برجاست. البته مسئولان مرزبانی هم بارها اعلام کرده‌اند بر اساس پروتکل‌های بین‌المللی، احداث دیوار روی نقطه صفر مرزی ممنوع است، بنابراین این دیوار امنیتی با فاصله از مرز احداث شده است.
 حالا با گذشت سال‌ها از احداث این دیوار، از یک سو ساکنان محلی نگران از دست دادن زمین‌هایشان هستند و اصرار بر حذف این دیوار دارند و از سوی دیگر برخی مسئولان مرزی معتقدند خط مرزی در اسناد بین‌المللی ثبت شده و این دیوار مشکلی ایجاد نمی‌کند. هر چند درگیری‌های اخیر در این منطقه به‌سرعت با پیگیری‌های مسئولان آرام گرفت اما باید به‌خاطر داشته باشیم امکان چنین اتفاقاتی همچنان وجود دارد و باید برای حل آن چاره اندیشی کرد.
مرزبانی با تردد کشاورزان مشکلی ندارد
«سرهنگ ابوالحسن ضیایی»، معاون اجتماعی فرماندهی مرزبانی استان سیستان و بلوچستان در این خصوص در گفت‌و‌گو با «ایران» اظهار داشت: ساخت این دیوار ارتباطی با مرزبانی ندارد. این دیوار بنا به ضرورت و با صلاحدید مقامات امنیتی ایجاد شده و ما تنها مجری قانون هستیم. وی با اشاره به اینکه این دیوار، یک دیوار امنیتی است، افزود: اینکه بین دیوار امنیتی و مرز اصلی فاصله‌ای وجود دارد به معنای این نیست که کسی حق تعرض به خاک ایران را دارد. در واقع نوار مرزی ما براساس نقاط جغرافیایی مشخص شده و حتی یک وجب از خاک کشور ما، آن‌سوی مرز نیفتاده و کشور همسایه هم نمی‌تواند ادعایی در این خصوص داشته باشد.  سرهنگ ضیایی احداث این دیوار را تأثیر‌گذار دانست و افزود: از آنجایی که بر اساس پروتکل‌های بین‌المللی، احداث دیوار روی نقطه صفر مرزی ممنوع است، ما دیوار را با اندکی فاصله از خط مرزی احداث کردیم که در این‌صورت، از لحاظ امنیتی هم بهتر می‌توان کار محافظت و حراست را انجام داد. مرزبانی با تردد کشاورزان مشکلی ندارد و به هیچ وجه سختگیری نمی‌کند، اما تردد ادوات بخصوص تراکتور‌ها با ملاحظاتی همراه است. بارها مشاهده شده که عده‌ای به بهانه سوخت‌رسانی به تراکتورها، اقدام به قاچاق سوخت می‌کنند، بنابراین ما حق داریم که تراکتور را چک کنیم تا سوخت اضافی به همراه نداشته باشد. کشاورزان می‌دانند اگر کسی سوخت اضافه نداشته باشد مرزبانی مشکلی با تردد ندارد. معاون اجتماعی فرماندهی مرزبانی استان با تأکید بر اینکه مرزبانی تعصبی نسبت به وجود دیوار ندارد، خاطرنشان کرد: دستور ساخت دیوار از مراجع ذی‌صلاح ابلاغ شده و هر زمان آنان دستور دهند ما دیوار را خراب می‌کنیم. در واقع وظیفه ما حراست از مرز است و اگر دیوار هم نباشد ما وظایفمان را بدرستی انجام می‌دهیم.
دیوار مرزی سیستان به‌صورت غیرکارشناسی‌ شده احداث شده است
«حبیب‌الله دهمرده»، نماینده زابل، زهک و هیرمند در مجلس شورای اسلامی در این زمینه به «ایران»، گفت: این دیوار در نقطه اشتباهی ساخته شده و سال هاست مردم منطقه بخصوص کشاورزان را با مشکلات زیادی روبه‌رو کرده است. احداث غیرکارشناسی‌ این دیوار باعث شده بیشتر از 2 هزار هکتار از اراضی منطقه سیستان در آن سوی دیوار جا بماند و عملاً دسترسی کشاورزان به مزارعشان که تنها راه درآمدشان بوده است قطع شود.
نماینده سیستان در مجلس با تأکید بر اینکه پیگیر رفع این مشکل هستیم، ادامه داد: با پیگیری‌های انجام شده در شورای تأمین استان مصوب شده فاصله بین این دیوار تا خط واقعی مرز را فنس بکشند تا مشخص شود زمین‌های آن طرف دیوار داخل خاک ایران است. همچنین بنا شد مالکان زمین‌های آن‌سوی دیوار از مرزبانی استان مجوز بگیرند تا تردد آزادانه تری داشته باشند.
وجود دیوار امنیتی در مرزهای استان ضرورتی ندارد
«محمد سرگزی» دیگر نماینده زابل و زهک هم در این باره به «ایران» گفت: این دیوار در یک بازه زمانی احداث شده است اما قرار نبوده که برای کشاورزان مشکلاتی ایجاد شود. در واقع ما برای اثبات مالکیت این منطقه نیاز به تردد افراد بومی داریم. درست است که در این منطقه حتی آب کافی برای کشاورزی وجود ندارد اما برای تثبیت مالکیت باید تردد کشاورزان را به زمین‌های زراعی‌شان تسهیل کنیم تا طرف مقابل هم با دیدن فعالیت کشاورزان به این باور برسد که این منطقه خاک ایران است و تصور تصاحب این اراضی را از ذهن خود پاک کنند.
 سرگزی با تأکید بر اینکه این دیوار در واقع «امنیتی» است نه «مرزی»، افزود: بار‌ها در طول ادوار گذشته استانداران سابق بر حذف این دیوار تأکید داشته‌اند اما متأسفانه هنوز این مشکل برطرف نشده است. می‌دانیم که در هیچ نقطه‌ای از کشور دیوار مرزی وجود ندارد و میل‌های مرزی مؤید حد قانونی مرزها هستند اما این دیوار در سیستان با عنوان دیوار امنیتی ساخته شده است. احداث این دیوار برای جلوگیری از تردد مردم به آن‌سوی دیوار امنیتی نبوده، بلکه علت آن ساماندهی ترددها و جلوگیری از اقدامات ضدامنیتی بوده است؛ اگرچه در حال حاضر نیز شرایط امنیتی نقاطی که دیوار وجود دارد با سایر نقاط مرزی که دیوار ندارد به‌دلیل تسلط  کامل نیروهای مرزی تفاوتی ندارد. در حال حاضر ما هیچ گونه مشکل امنیتی در استان نداریم و بر این عقیده‌ایم این دیوار باید حذف شود. حتی در کمیسیون امنیت ملی نیز برخی مسئولان اعلام کرده‌اند وجود این دیوار ضرورتی ندارد و می‌توان آن را حذف کرد.
به اسم امنیت برای کشاورزان محدودیت ایجاد نکنیم
این نماینده مجلس مشکل اصلی کشاورزان را تردد ادوات دانست و گفت: قرار بود کشاورزان بتوانند از درهای تعبیه شده در دیوار به سهولت تردد کنند، اما متأسفانه این امکان برای آنان فراهم نشده است. ما در حوزه استان موارد امنیتی نداریم اما به اسم امنیت برای کشاورزان محدودیت ایجاد کرده‌ایم که این موضوع باید هر چه سریع‌تر ساماندهی شود. نکته مهم دیگر این است که می‌گویند این دیوار برای جلوگیری از قاچاق سوخت برپا شده است اما اگر کمی منطقی به این قضیه نگاه کنیم می‌بینیم که این مورد اغراق شده است.
وضعیت معیشتی ساکنان این منطقه تعریف چندانی ندارد، هیچ شغلی هم وجود ندارد پس مردم ناچارند همان میزان سوخت اندکی را که برای گرمایش در اختیار آنها گذاشته می‌شود، بفروشند تا بتوانند نانی برای خوردن داشته باشند. در واقع آنها سرما را تحمل می‌کنند که بچه‌هایشان گرسنه نمانند پس اگر درست نگاه کنیم می‌بینیم فروش این میزان سوخت مشکلی ایجاد نمی‌کند. مسئولان اگر به‌دنبال راه حل اساسی هستند باید با تقویت بازارچه‌های مرزی و اقتصاد، مردم را به سمتی هدایت کنند که خودشان این کار را انجام ندهند.
حذف دیوار امنیتی امکان‌پذیر نیست
«محمدهادی مرعشی»، معاون امنیتی انتظامی استاندار سیستان نیز در گفت‌و‌گو با «ایران» گفت: این دیوار سال 82 با توجه به شرایط امنیتی موجود و ناامنی‌هایی که در منطقه حاکم بود به طول 50 کیلومتر احداث شده و در تمام این سال‌ها تأثیرات مثبتی هم داشته است.
وی با تأکید بر اینکه حذف دیوار امنیتی امکان پذیر نیست، ادامه داد: تخریب دیوار با این وسعت اصلاً امکان پذیر و مقرون به صرفه نیست اما در نظر داریم با اصلاح اشکالات موجود تا حد امکان مشکلات را برطرف کنیم. در این زمینه با تصویب شورای تأمین استان بنا شده حد فاصل مرز رسمی کشور با دیوار امنیتی که فاصله چند کیلومتری دارد با سیم خاردار مشخص شود. در این خصوص بودجه محدودی نیز در نظر گرفته شده و بزودی با انتخاب پیمانکار این طرح آغاز می‌شود.
البته کشاورزان باید به این نکته توجه داشته باشند نصب سیم خاردار به معنای عدم تیر‌اندازی نیست و همچنان باید به هشدار‌های مرزبانی توجه کنند.
مرعشی درخصوص وجود اشکالات فنی و کارشناسی در زمان ساخت دیوار نیز گفت: اول اینکه باید بدانیم ساخت و ساز در نقطه صفر مرزی امکان پذیر نیست و اینکه می‌گویند این دیوار جایگزینی اشتباهی داشته صحت ندارد. می‌دانیم که طرح ایراداتی دارد اما در آن زمان کارشناسان ناگزیر بوده‌اند این اشتباه را انجام دهند تا دیوار ساخته شود. در واقع آنان چاره‌ای جزاین کار نداشته‌اند. البته این مشکل بیشتر به نقاط مرزی نزدیک به 2 منطقه «چوتو» و «ملاشریف» برمی گردد که به طور قطع هر چه سریع‌تر آن را اصلاح خواهیم کرد.
تردد کشاورزان بدون هیچ مشکلی انجام می‌شود
معاون امنیتی انتظامی استاندار سیستان و بلوچستان خواسته‌های کشاورزان را بر حق دانست و افزود: ما برای رفاه حال کشاورزان منطقه تمام اقدامات لازم را انجام داده‌ایم و تردد این افراد به همراه ادوات کشاورزی بدون هیچ مشکلی انجام می‌شود. در واقع ادوات از سوی جهاد کشاورزی مشخص شده‌اند. در حال حاضر 230دستگاه تراکتور در حوزه زهک و 80 دستگاه تراکتور در حوزه هیرمند مجوز تردد دارند. البته طبق بررسی‌های کارشناسان حضور 100 دستگاه تراکتور برای این منطقه کافی بود اما ما برای رفاه کشاورزان مجوز تردد هر تعدادی را که خودشان اعلام کرده بودند، داده‌ایم.
نقطه صفر مرزی نشان‌گذاری می‌شود
وی در مورد مزار شهید دهقان که آن سوی دیوار قرار گرفته است نیز گفت: این یکی از اشتباهات کارشناسی بوده است. البته مزار این شهید در آرامستان یکی از روستاهای خالی از سکنه بوده که در زمان دیوارکشی روستا در یک سوی دیوار و قبرستان در طرف دیگر قرار گرفته است. در تمام این سال‌ها اعضای خانواده این شهید بدون هیچ مشکلی از دیوار تردد داشته‌اند و بر مزار فرزند شهیدشان حاضر شده‌اند.
مرعشی با تأکید بر اینکه در حال حاضر امنیت کامل در منطقه وجود دارد، افزود: با توجه به تحولات کشور افغانستان نیروهای حاکم بر این کشور اطلاعی از نقطه صفر مرزی نداشته‌اند. آنها با تصور اینکه دیوار امنیتی نقطه مرزی است اقداماتی انجام دادند که با رایزنی‌های انجام گرفته این موضوع حل شد. در چند روز اخیر یک تیم کارشناسی از کابل به ایران آمد ما توضیحات لازم در خصوص دیوار امنیتی و حد فاصل مرز را به آنها ارائه کردیم. قرار شده نقطه صفر مرزی نشان‌گذاری شود تا دیگر شاهد این مشکلات نباشیم.