روایت‌های لانه

امروز یوم‌الله ۱۳ آبان است؛ روزی که در پیوند تاریخی میان دو حرکت ضد استبدادی و ضد استکباری همزمان روز دانش‌آموز و روز مبارزه با استکبار جهانی نام گرفته است.
درست یک سال از شهادت ۵۶ دانش آموز انقلابی در جریان راهپیمایی مقابل دانشگاه تهران گذشته بود که این بار دانشجویان پیرو خط امام در اعتراض به سفر شاه به امریکا و دخالت‌های این کشور در امور داخلی ایران، سفارت این کشور را که دیگر عنوان «لانه جاسوسی» به خود گرفته بود تسخیر کردند. اقدامی که بلافاصله از سوی بنیانگذار انقلاب اسلامی امام خمینی (ره) حمایت شد. امام تسخیر لانه جاسوسی را انقلاب دوم و انقلابی حتی بزرگ‌تر از سرنگونی نظام استبدادی پهلوی قلمداد کردند. در حقیقت آنچه در ازای بسته شدن سفارت امریکا در ایران به دست آمد خط بطلانی بود که بر دهه‌ها حضور استعماری امریکا و به تعبیر امام «شیطان بزرگ» در ایران کشیده می‌شد. رویدادی که نقطه عطفی مهم در تاریخ معاصر کشورمان بود و ایران را از کشوری که تا پیش از انقلاب اسلامی ژاندارم امریکا در منطقه خطاب می‌شد به کشوری که در چهار دهه گذشته پرچم رهبری یگانه جبهه مبارزه با استکبار جهانی را در دست داشته، تبدیل کرد.
دانشجویان برای مدت ۴۴۴ روز کارمندان سفارت امریکا را در درون سفارت به گروگان گرفتند. وضعیت بحرانی که دولت امریکا تا آن تاریخ نظیرش را تجربه نکرده بود. این اما نقطه آغازی بود برای فرو ریختن آن هیمنه پوشالی که دولتمردان واشنگتن به آن می‌بالیدند و بر بوقش می‌دمیدند.
چنین وضعیتی در جهان دوقطبی آن روزگار که امریکا و اتحاد جماهیر شوروی خود را اقطاب و ابرقدرت‌هایش می‌دانستند به معنای آغازی بر یک تغییر بزرگ در آن موازنه بود. این صرفاً موازنه ایران و امریکا در دیپلماسی بین‌الملل نبود که تغییر می‌کرد، بلکه برای بسیاری از دولت‌ها و جریان‌های مقاومت در حکم انرژی حیاتی بود که آنها را به سمت ایستادن در برابر تحمیل‌ها و سیاست‌های استکباری امریکا و متحدانش سوق می‌داد و این همان انقلاب دوم بود که نه فقط در ساحت مرزهای ایران که در ابعاد یک جهان عاصی شده از زیاده‌خواهی‌های استعماری رخ داده بود.
وجه دیگر اهمیت واقعه ۱۳ آبان 1358 تغییری بود که در موازنه نیروهای سیاسی داخل کشور رخ داد و زمینه را برای تثبیت نظام برآمده از انقلاب اسلامی مهیا کرد. طی ماه‌های پس از پیروزی کشور از یک سو جولانگاه گروهک‌هایی بود که با سوار شدن بر موج شکاف‌های قومیتی و با شعار استقلال‌ منطقه‌‌ای و قومی توطئه می‌کردند و از سوی دیگر گروه‌هایی که خاستگاه و ایدئولوژی سیاسی‌شان کیلومترها با خواست مردم از انقلاب فاصله داشت، در صدد مصادره به مطلوب پیروزی بودند و دست امریکا از آستین اغلب این توطئه‌ها و صف‌بندی‌ها بیرون بود.
تسخیر سفارت امریکا بر آن اساس تعطیل شدن ستاد مرکزی و عقبه فتنه‌های قومیتی بود و انتشار اسنادی که در لانه جاسوسی به دست آمد، بسیاری از آنها را که آن زمان تحت عنوان کلی نیروهای لیبرال شناخته می‌شدند از گردونه نقش‌آفرینی در عرصه سیاسی ایران به بیرون انداخت.
با این حال در طول زمان قطع روابط دیپلماتیک و دشمنی عیانی که دولتمردان امریکایی علیه دولت و ملت ایران به انحای مختلف از حمایت از رژیم بعث عراق در تمام سال‌های جنگ و حمله به نفتکش‌های ایران در خلیج‌فارس در سال‌های پایانی جنگ تحمیلی تا ساقط کردن هواپیمای مسافربری ایران انجام داده بود و از تحریم‌های اقتصادی تا توطئه‌های سیاسی که علیه جمهوری اسلامی ایران طرح‌ریزی و اجرا کرد؛ اقدام دانشجویان در تسخیر لانه‌جاسوسی را به موضوع اختلاف‌نظر گروه‌های سیاسی در داخل کشور تبدیل کرد.
یک بار دیگر تقسیم‌بندی سیاسی ایجاد شد که در یک سمت آن عده‌‌ای که بعضاً خود در عداد دانشجویان تسخیر کننده سفارت امریکا بودند با اعتقاد به اینکه آنچه در ۱۳ آبان رخ داد اقدام از سر هیجان دانشجویان بوده، طرفدار ترمیم رابطه با امریکا شدند؛ ایده‌‌ای که با دشمنی‌های آشکار امریکا علیه ایران و عهدشکنی، خروج از برجام و اعمال تحریم‌هایی که با هدف از پا درآوردن دولت و ملت ایران طرح‌ریزی شده است، به محاق رفت.
با این حال جنگ اقتصادی که امریکا در همه سال‌های پس از انقلاب علیه ایران آغاز کرده و در سال‌های اخیر بر ابعاد آن افزوده است نادرستی بسیاری از آن تحلیل‌ها را نشان داد.
طی 42 سال اخیر علاوه بر تحلیل‌هایی که نقطه کانونی آن نقش حادثه تسخیر لانه‌جاسوسی بر تغییر موازنه نیروهای سیاسی در داخل کشور و نیز در روابط ایران با امریکا بود، روایت‌های زیادی از دو سوی ماجرا، دانشجویان پیرو خط امام و گروگان‌های امریکایی منتشر شده است؛ روایت‌هایی که 444 روز زندگی مشترک دانشجو و دیپلمات را دربر می‌گیرد. این ویژه‌نامه که گفت‌وگوهای آن برگرفته از آرشیو مراکز اسنادی و تاریخی متعدد است، سعی دارد روایت طراحان و دست‌اندرکاران تسخیر را کسب کند؛ دلیل این اقدام و زاویه دید آنها به این کار پس از 42 سال. کسی از دانشجویان دیروز پشیمان نیست، تجدیدنظر نکرده و آن اقدام را در آن جو زمانی تأیید می‌کند. دانشجویانی که سال‌ها بعد در هر دو اردوگاه سیاسی اطلاح‌طلبان و اصولگرایان دیده شدند ولی نقطه اشتراک آنها تأیید حرکتی دانشجویی است که برای 48 ساعت برنامه‌ریزی شده بود اما حمایت گسترده مردمی و صحه رهبر انقلاب بر آن، تبدیل به موجی کرد که با گذشت 42 سال هنوز محل بحث، واکاوی، تحلیل و تفسیر است.