طلوع خورشید دانایی از افق نبوت

  اسماعیل علوی
دبیر گروه پایداری
مکه خاستگاه توحید و یکتاپرستی سر بر دامان جهل و نادانی به خوابی عمیق فرو رفته بود. کعبه نیز این نماد آیین ابراهیمی و قبله موحدان و یکتاپرستان، انباشته از بت‌های گوناگون بود. بت‌هایی همه از سنگ و چوب که دست‌های نادانی آنها را برمسند خدایی نشانده بودند. هر چه بود سیاهی بود و تاریکی، تو گویی هیچ پیامبری از جانب خداوند برای هدایت آنان مبعوث نشده است. روزهای شبه‌جزیره همچون شب‌های تیره و سیاه، از تاریکی جهل و شرک انباشته بودند. خورشید وجود انبیای الهی نیز بر اثر جهل و خرافه، توان برهم زدن سیاهی‌ها نبود. باورهای جاهلی تا اعماق دل‌ها قلمرو یافته، به هر طرف می‌چرخیدی سلطه شوم ارزش‌های جاهلی به چشم می‌آمد. مکه از هر سو در حصارهای سنگی گرفتار آمده، دل‌ها سرد، سخت، وحشی همچون سنگ و اشرافیت اعتباری شایسته تفاخر و تکبر داشت.  آری برای بیدار کردن جان‌ها و نرم کردن دل‌ها و شکستن حصارهای سنگی به خورشید دیگری نیاز بود. خورشید روشنی‌بخش! ... و این خورشید سرانجام از افق نبوت سرزد. خورشیدی که جان‌ها را با گرمای ایمان به حقیقت و نوردانایی، هستی دوباره بخشید و عاطفه و مهر را در دل‌های سخت و خشن جای داد.  خورشیدی بی‌غروب که پرتو انوارش از ورای قرن‌ها سراسر گیتی را درنوردیده و امید و نشاط زندگی می‌بخشد. آن خورشید کسی نبود جز ستایش شده اهالی زمین و آسمان، محمد مصطفی - که درود خدا بر او و فرزندانش باد - که خاتم انبیای الهی است. زندگی آن حضرت سرشار از نیک رفتاری، فضایل انسانی، صفات پسندیده و سیر و سلوکی پایدار بود که نشانگر عظمت و بزرگی و اصالت نوع بشر است.
هماهنگی با مردم در زندگی
پیامبر اسلام حضرت محمد(ص) به عنوان اسوه‌ای تمام عیار و همیشگی برای همگان مایه دلگرمی و تشویق است. او همانند سایر مردم زندگی می‌کرد و از هرگونه تعین و تشخص که موجب فاصله گرفتن مخاطبان از حضرتش شود، خودداری می‌نمود. چرا که در غیر این‌صورت بشریت او را اسوه حیات معنوی خویش قرار نداده و از هدایت بازمی‌ماند. به عبارت دیگر، اگر مردمان پیامبر(ص) را اسوه واقعی خود در زندگی نمی‌دیدند، او را اسوه زندگی خویش قرار نمی‌دادند. شایان ذکر است که در مفهوم اسوه، مفهوم تساوی نیز مستتر است. بدین معنا که تناسب میان اسوه و متأسی، یکی از ابعاد ضروری هماهنگی میان آن دو است و درصورت وجود فاصله در سطح و شیوه زندگی اسوه و پیروان از جمله موانع ایجاد رابطه میان این دو است. بنابراین نظر به اینکه در تبلیغ و ترویج یک مکتب، ایجاد رابطه ناگسستنی غیرقابل اغماض است.
ساده زیستی
اسوه‌ای چون پیامبر اکرم(ص) که به قله کمالات معنوی و جمیع فضایل اخلاقی نائل شده، هرگز تعالی خویش را در مصرف یا اسراف نعمت‌های مادی نمی‌داند، بلکه فارغ از هرگونه تعلق به مواهب دنیوی در اندیشه ترقی روح است. درباره ساده زیستی پیامبر اکرم(ص) بسیار گفته شده و هر که با آن حضرت دمی را گذرانده بر این حقیقت تأکید ورزیده است.
پرهیز از تکلف و تشریفات
در جهت هماهنگی بیشتر با عموم مردم که مخاطب دعوت الهی انبیا بودند، رسول گرامی اسلام(ص) را بر آن داشت تا از تکلف و ایجاد مشقت برای دیگران خودداری نماید. هر چند آنان مشتاق هرگونه خدمت به حضرتش بودند. در معاشرت‌ها، سفرها و تمام برخوردها منش پیامبر اکرم(ص) بر بی‌تکلفی و دوری از تقیدات بی‌جا بود، چه با تکلف و تقید به سنت‌های دست‌و‌پاگیر و بی‌دلیل نمی‌توان در دل مخاطبان نفوذ کرد. ابن مسعود می‌گوید:« مردی به حضور پیامبر(ص) رسید و در حالی که می‌لرزید، سخن می‌گفت. پیامبر(ص) به او فرمود: راحت باش من پادشاه نیستم.»
احترام وافر به مردم
در سیره هیچ شخصیتی در طول تاریخ به اندازه سیره درخشان رسول گرامی اسلام(ص) احترام و ادب برخاسته از عمق جان در قبال انسان‌ها به چشم نمی‌خورد. او در مقام دعوت حتی در مواجهه با کافران و مشرکان نیز با نهایت احترام و ادب سخن می‌گفت و رفتار می‌کرد که این قطعاً یکی از اسرار موفقیت چشمگیر رسول خدا(ص) بوده است. امروزه بیش از پیش ثابت شده است که نفوذ در دل و اعماق جان مخاطب، مبلغ را از بسیاری تلاش‌های ضروری، خسته‌کننده و زمانبر بی‌نیاز می‌کند.
آزادمنشی در دعوت
تأکید بر آزادی و اختیار انسان در پذیرش اصول ادیان الهی یکی از ویژگی‌های مکتب اسلام است. براین اساس خداوند به هیچ روی پذیرش اجباری هیچ دعوتی را شایسته نمی‌داند و اگر چنین بود به امر تکوینی خدایی، ایمان همه انسان‌ها به دین الهی به چشم بر‌هم‌زدنی امکانپذیر و بلکه حتمی می‌شد. در این راستا حتی پیامبران به درخواست‌های اعجاز که منجر به مجبور شدن مخاطبان یا نابودی آنان می‌شده، پاسخ مثبت نمی‌دادند، چون در صورت جبر یا نابودی مخالف، کار تبلیغ بی‌معنا می‌شود.