حجت یازدهم و وظیفه ما

  دکتر عبدالحسین طالعی
استاد دانشگاه قم
درباره یازدهمین امام که در آستانه سالگرد شهادتش قرار داریم، اگر نخواهیم به ورطه مکرر گویی و مکرر‌نویسی بیفتیم، از چه مدخلی می‌توانیم وارد شویم و از چه منظری به این امام همام نظر کنیم؟ مباحثی که غالباً در شرح حال هر یک از ائمه بیان می‌شود، زندگی اجتماعی آن امام است که با تحلیل شرایط اجتماعی – سیاسی زمان آن امام شروع می‌شود و به اقدامات و موضع گیری‌های ایشان پایان می‌یابد. در این نگرش چهره امام معصوم فقط در حد یک شخصیت تاریخی ترسیم می‌شود که در دوره زمانی خود انجام وظیفه کرده و قطعه‌ای از پازل تاریخی بوده و همین؛ ولی نگرش دیگر آن است که امام عسکری را در آیینه کلمات و حکمت‌های او ببینیم و پیام او را به همگان، بویژه آیندگان، نیک بنگریم. در واقع نخستین چهره‌ای که از حجت یازدهم ترسیم کرده‌ایم بزرگی است که یک عمر در محاصره حاکمان عباسی زیست؛ اما کمتر به این حقیقت توجه شده که: «شیر در زنجیر، همان شیر است و شجاعتش را به همگان نشان می‌دهد.»
باری، عمر کوتاه امام عسکری علیه السلام که در بیست و هشت سالگی به شهادت رسید، از یک سوی و زندگی در حصر حاکمان عباسی از سوی دیگر، مجال ارتباط گسترده با مجالس علمی را از حضرتش گرفت. با این همه معدود حکمت‌های برجای مانده از آن گرامی در زمینه توحید، انسان شناسی، امامت، اخلاق، سبک زندگی فردی و اجتماعی، تفسیر قرآن و... گنجینه‌ای از گوهرهای ارزشمند بی‌مانند را تشکیل می‌دهد، به گونه‌ای که نقدی عالمانه و تحلیلی بر فرهنگ اموی و عباسی آن زمان به شمار می‌آید. همزمان، در آیینه این مواریث علمی، می‌توان تبیین صحیح قرآن و سنت پیامبر و منشوری از «جامعه‌سازی قرآنی» - به تعبیر مرحوم استاد محمد رضا حکیمی را مشاهده کرد. در حقیقت، این سه دهه عمر، بخشی از نقشه جامع «نقش ائمه در احیای دین» - به تعبیر مرحوم علامه سیدمرتضی عسکری است که با مسأله‌شناسی، مخاطب شناسی، نیازسنجی، آینده‌نگری و جهاد علمی پیگیر، ره‌توشه‌ای برای سفرهای دور و دراز آیندگان در مسیر علم و دین و سبک زندگی مطلوب انسانی فراهم می‌آورد.
آنچه گفته شد، مطالبی مشترک میان بیشتر امامان معصوم است، ولی جهاد ویژه امام عسکری علاوه بر آن، معرفی امام مهدی به افراد، به‌عنوان آخرین سفیر الهی و منجی موعود است که در دشوارترین شرایط و با تدبیرهای استوار الهی صورت گرفت. این اقدامات حساب شده، فصلی درخشان در زندگی یازدهمین امام را تشکیل می‌دهد که در منابع معتبر مربوط، مانند کمال‌الدین نوشته شیخ صدوق و کتاب الغیبه نوشته شیخ طوسی به تفصیل آمده است.
بازنگری و بازنگاری این مواریث گرانسنگ که از دیروز بر جای مانده، با توجه به نیازهای امروز و برای گره گشایی از مشکلات فردا، وظیفه‌ای جدی است که بر دوش اهل قلم و هنر و محققان و مراکز آموزشی و پژوهشی سنگینی می‌کند و بیش از پیش باید بدان توجه شود.