با حذف محدودیت‌ها ایمنی حاصل از واکسن را زیر سؤال نبریم

احمد مهری
اپیدمیولوژیست و کارشناس بهداشت عمومی
از ابتدای اپیدمی کووید19 بود که زمزمه‌هایی برای یافتن راه‌حل نهایی این بحران جهانگیر مطرح می‌شد. الگوی انتقال بیماری کشف و کشورهای سازنده واکسن به فکر تولید واکسن‌هایی برای مدیریت این بیماری افتادند. براساس شواهد منتشر شده بعدی، مشخص شد راه انتقال تنفسی نقش مهمی دارد و ساختار ویروس شناسایی شده به خدمت گمارده شد تا واکسن‌های معتبری تولید شود. شواهد اپیدمیولوژیک نشان داد اگر هر جامعه‌ای بتواند به ایمنی جمعی حاصل از ابتلا یا واکسن برسد، می‌تواند چرخش ویروس را ضعیف و عملاً اپیدمی را  به کنترل درآورد. کنترل اپیدمی - در این روند- با استفاده از واکسن معقول‌تر و کم‌هزینه‌تر بود. از همان ابتدا نیز کشورهای ثروتمند با خرید واکسن‌هایی که فاز سوم بالینی را گذرانده‌اند توانستند پوشش واکسیناسیون خود را افزایش دهند. به‌طوری که هم‌اکنون بسیاری از کشورهای ثروتمند به وضعیت مطلوب پوشش واکسن رسیده‌اند. کشور پرتغال توانسته است با واکسینه کردن کامل 86 درصد از جمعیت خود، میزان مرگ روزانه تک رقمی را داشته باشد. بسیاری از کشورها نیز پروتکل‌های بهداشتی خود را کاهش داده‌اند و این نشان‌دهنده اثر واکسن است.
هرچند در ایران سرعت واکسیناسیون به حد مطلوبی رسیده است اما این نگرانی وجود دارد تصمیمات عجولانه و فاقد شواهد، ایمنی حاصل از واکسن را در جامعه زیر سؤال ببرد. به‌طور مثال از ابتدا بهتر بود سبد واکسیناسیون مردم متنوع می‌بود تا می‌توانستیم واکسن‌های معتبر متنوع و بیشتری به مردم تزریق کنیم. هرچند واکسن‌های معتبر فعلی نیز ارزشمند هستند و بایستی مورد استفاده سریع قرار بگیرند. و... حال توصیف مسئولان وزارت بهداشت و دولت کمی نگران‌کننده است. سخن گفتن از برداشتن محدودیت‌ها و اجرای پایلوت قرنطینه هوشمند در چند استان این دل نگرانی را ایجاد می‌کند که در شرایط فعلی که ایمنی حاصل از واکسن در جامعه تحقق پیدا نکرده است، صحبت کردن از برداشتن محدودیت‌ها کمی زود است. تا تاریخ 9 مهرماه 1400، حدود 50 درصد دوز اول و تنها 20 درصد با هر دو دوز واکسینه شده‌اند. با این درصد پوشش بایستی عجله را کنار گذاشت و مراقب بود برداشتن محدودیت‌های سریع، ایمنی حاصل از واکسن را زیر سؤال نبرد. براساس آخرین شواهد اپیدمیولوژیک بیماری کووید19، از آنجایی که کشور با ویروس جهش یافته دلتا درگیر است، حسب محاسبه برای قطع زنجیره انتقال، محاسبه‌ها عدد 80-85 درصد پوشش واکسن مورد نیاز را نشان می‌دهد. به‌عبارتی برای قطع کامل زنجیره انتقال، بایستی 80-85 درصد جامعه در معرض خطر واکسینه شوند. حال آیا یک دوز واکسن می‌تواند شرط ایجاد این ایمنی باشد؟
پژوهشگران و مراکز علمی معتبر مطرح می‌کنند افراد با یک دوز واکسن به‌عنوان جمعیت واکسینه شده کامل Full vaccinated در نظر گرفته نمی‌شوند بلکه در واکسن‌های دو دوزی، حداقل 2-3 هفته بعد از دوز دوم و در واکسن‌های تک دوزه، دو الی سه هفته بعد از تزریق، فرد واکسینه شده کامل در نظر گرفته نمی‌شد. بر این اساس و از آنجایی که هنوز جمعیت واکسینه شده مستعد ایران به عدد 80 درصد نرسیده، باید برای برداشتن پروتکل‌ها با دقت عمل کرد. تجارب برخی کشورها از جمله انگلستان نشان می‌دهد با وجود واکسینه شدن کامل، به‌دلیل برداشتن سریع محدودیت‌ها، باز موج بیماری ایجاد شد و مرگ‌و‌میر و بستری را ایجاد کرد. هرچند این مرگ و بستری بیشتر در گروه‌های واکسینه نشده بود اما چرخش ویروس در جامعه و بالا رفتن میزان ویروس می‌تواند ایمنی حاصل از واکسن را در هم شکند و عملاً اپیدمی به کنترل درنیاید.
مع‌الوصف، انتظار می‌رود دولت و وزارت بهداشت ایران، فعلاً تمام تلاششان را برای واکسینه کردن کامل حدود 80 درصد جمعیت بالای 6 سال بگذارند و در چند قدمی تحقق این اقدام، صحبت از برقراری قرنطینه هوشمند بکنند. با واکسینه شدن نسبتی کمتر از 80 درصد، ویروس در جامعه در چرخش است و ایمنی حاصل از واکسن ممکن است تحت تأثیر قرار گیرد. از طرفی دیگر ایجاد یک مسیر درست اطلاع‌رسانی و شفافیت در فرایندها و آگاهی بخشیدن به مردم می‌تواند سرعت واکسیناسیون و استقبال مردم از واکسن را افزایش دهد. هرچه میزان تزریق واکسن به حد مطلوبی نرسد، ویروس در حال چرخش نمی‌گذارد پیک‌های اپیدمی به حالت تعادل برسد. مرگ‌و‌میر بالا و بستری زیاد را شاهد خواهیم بود و اپیدمی کنترل نخواهد شد.
برخی شواهد همچنین نشان می‌دهد، کشورهایی که به سطح بالای واکسیناسیون رسیده‌اند، به دلیل عدم واکسینه شدن کشورهای دیگر، می‌توانند تحت تأثیر ویروس‌های جهش یافته جدید باشند. آمارها نشان می‌دهد تاکنون حدود 30 درصد از جمعیت جهان واکسینه شده‌اند که در کشورهای پردرآمد این درصد پوشش کامل بالای 60 درصد و برای کشورهای کم‌درآمد زیر 10 درصد بوده است. پس می‌تواند عدم واکسینه شدن کامل جمعیت جهانی نیز سایر کشورها را تحت تأثیر قرار دهد و سرعت بالا در برداشتن محدودیت‌ها نیز کمی نگران‌کننده باشد. به‌نظر می‌رسد مسئولان وزارت بهداشت و دولت به این نکات علمی بایستی توجه کنند و نگذارند بهانه‌ای دست گروه‌های ضد واکسن باشد که نرسیدن به پوشش کافی واکسیناسیون منجر به پیک‌های مکرر بعدی شود که بسیار خسارتبار خواهد بود.