روایت گمشده

فاروق الشرع / وزیر خارجه سابق سوریه
مترجم: حسین جابری انصاری

مقدمه چینی‌های بیکر برای دور بعدی مذاکرات
بیکر در فاصله تشکیل حکومت رابین و آغاز دور ششم مذاکرات در ۲۲ جولای ۱۹۹۲ به دمشق آمد. یک روز قبل از آن، رابین در ملاقات ۲۱ جولای با حسنی مبارک رئیس‌جمهوری مصر، اراده خود برای ازسرگیری مذاکرات و انطباق اصل «زمین در برابر صلح» بر جولان را اعلام کرده بود. بیکر ما را در جریان نتایج دیدار رابین از واشنگتن قرار داد و تصویری مثبت از جهت گیری‌های حکومت جدید اسرائیل در زمینه اراده برای ازسرگیری مذاکرات با طرف‌های عربی شرکت کننده در روند مادرید ارائه کرد. بیکر همچنین ما را برای فرستادن پیام‌هایی به افکار عمومی اسرائیل تشویق کرد که از نظر او جهت گیری‌های جدید و برنامه اقدام صلح‌آمیز رابین را تقویت می‌کرد.
در گفت‌و‌گو با بیکر بحث درازدامنی نیز درباره برنامه امریکا برای بازگشتن از تصمیم خود در زمینه توقف موقت صدور اسناد اعتباری وام‌های پرداختی به اسرائیل، انجام دادیم. جورج بوش پدر آنچنان از پیروزی اسحاق رابین شاد بود، که در صفحه‌های تلویزیون ظاهر و خطاب به افکار عمومی امریکا گفت: «می دانید در کنار چه کسی ایستاده ام؟» در حالی که قاعدتاً باید می‌گفت: می‌دانید چه کسی در کنار من ایستاده است؟ روشن بود که بوش در انتخاب رابین به نخست‌وزیری، بهانه آبرومندی برای رهاسازی ۱۰ میلیاردی یافته بود که پیش از آن در اعتراض به رفتار شامیر و به ناچار پرداخت آن را به اسرائیل متوقف کرده بود.
روز بعد و در ۲۳ جولای، کنفرانس مطبوعاتی مشترکی با بیکر برگزار و با اشاره به تصویر جدیدی که بیکر از رابین به ما منعکس کرده بود، تصویری که تشویق کننده ازسرگیری مذاکرات در سریعترین زمان ممکن است و همچنین تمایل حکومت اسرائیل به ازسرگیری مذاکرات با همه طرف‌های عربی و بدون کنارگذاشتن هیچ طرفی، گفتم: «اینک زمان نقش آفرینی حکومت جدید اسرائیل فرا رسیده است تا در همراهی با موضع عربی، نسبت به دگرگونی‌های نو و ریشه‌ای در موضع اسرائیل اقدام کند.»
در پرتو این تحولات، نشست وزرای خارجه کشورهای عربی همجوار فلسطین با مشارکت دبیران کل شورای همکاری کشورهای عربی خلیج فارس [ن] و اتحادیه مغرب عربی در تاریخ ۲۴ تا ۲۵ جولای در دمشق برگزار شد تا موضع یکپارچه عربی درباره روند صلح گرفته شود. در پایان این نشست بیانیه‌ای صادر کردیم که در حکم پیامی آشکار به حکومت جدید اسرائیل بود، مبنی بر اینکه کشورهای عربی در صورت عقب‌نشینی اسرائیل از همه سرزمین‌های اشغالی عربی، بازگرداندن حقوق ملی مردم عرب فلسطین، اجازه دادن به بازگشت آوارگان و شناسایی حق تعیین سرنوشت برای مردم فلسطین، آمادگی دارند قرارداد‌های صلح با اسرائیل امضا کنند.
رئیس‌جمهوری اسد در روز بعد از نشست، هیأت‌های شرکت کننده در این گفت‌و‌گوها را به حضور پذیرفت. آنگاه پیام‌های تشویق‌آمیز مصری و سعودی، به‌صورت پی در پی صادر و امیر عبدالله ولیعهد و سپس امیر سعود الفیصل وزیر خارجه عربستان و عمرو موسی وزیر خارجه و اسامه الباز مشاور سیاسی رئیس‌جمهوری مصر و مسئولان دیگری از دمشق دیدار کردند. توافق کردیم تصمیم به مشارکت در دور ششم مذاکرات را پیش از نامه جیمز بیکر مبنی بر «التزام شخصی اش نسبت به پیشبرد مذاکرات» اعلام نکنیم. این اعلام التزام با پافشاری ما بر اینکه ناظر امریکایی روند صلح، پیشبرد مذاکرات را بر اساس نامه تأکیدات امریکا، تضمین کند، انجام شد.
دور ششم مذاکرات
بیکر در ۲۲ آگوست ۱۹۹۲ برای مقدمه‌سازی دور ششم مذاکرات به دمشق آمد. با بیکر درباره نتایج دیدار رابین از ایالات متحده امریکا و دادن اعتبار اسنادی برای پرداخت وام به اسرائیل از سوی امریکا، گفت و شنود کردیم. نظر من این بود که دادن این وام‌ها بدون شرط حداقلی توقف کامل شهرک سازی، تضمین برتری نوعی اسرائیل از سوی امریکا و بازسازی هم پیمانی راهبردی امریکا با اسرائیل بوده و به‌هیچ وجه با ویژگی‌های «میانجی بی‌طرف» همخوان نیست. بر این اساس از ایالات متحده خواستم «تعهدات پیشین خود در روند صلح را که منجر به برگزاری کنفرانس مادرید شده، بار دیگر مورد تأکید قرار دهد و برای رسیدن به صلح عادلانه و فراگیر بر اساس دو قطعنامه ۲۴۲ و ۳۳۸ و اصل زمین در برابر صلح تلاش پایمردانه داشته باشد.»
بیکر تعهد حکومتش نسبت به تأکیدات پیشین درباره بنیان‌های روند صلح را اعلام و افزود: شرایط برای ورود به دور جدید مذاکرات و پیشبرد روند صلح مناسب بوده و لازم است نسبت به جهت‌گیری جدید حکومت رابین در پذیرش اصل «زمین در برابر صلح» - پس از تجربه حکومت شامیر که این اصل را با قاطعیت رد می‌کرد و به اصل صلح در برابر صلح باور داشت - کوتاهی نکنیم. از نظر بیکر، امتیازی که ایالات متحده به رابین می‌داد در حکم پشتیبانی از جهت‌گیری «جدی» او به سوی صلح بر اساس مرجعیت کنفرانس مادرید بود.
هیأت ما که بر اساس ویژگی‌های توانمندی در دفاع از مصالح عالی کشور شکل گرفته بود، آماده مذاکرات شد. موفق العلاف و ضیاء فتال ریاست هیأت را برعهده داشتند و ولید معلم سفیر ما در واشنگتن و دکتر ریاض الداوودی مشاور حقوقی وزارت خارجه، عضو هیأت بودند. بشری کنفانی را هم به سمت سخنگوی هیأت برگزیدم.
مقدمات این دور از مذاکرات را به استواری فراهم کرده و سندی بنیادی آماده کردیم تا در صورتی که هیأت ما تعامل واقعی جدیدی از سوی هیأت اسرائیلی مشاهده کرد آن را به آنها ارائه کند. آغاز این دور از مذاکرات از نظر فضای جدید آن، با همه دوره‌های پیشین برگزار شده در زمان حکومت شامیر تفاوتی آشکار داشت. ایتامار رابینوویچ رئیس هیأت اسرائیلی، شخصیتی دانشگاهی و متوازن داشت، به شکل تخصصی از سوریه زیاد می‌دانست، با زبانی آرام و نه تحریک کننده سخن می‌گفت و در مجموع چهره‌ای متفاوت با یوسف بن آهارون داشت. این تصویر جدید هیأت اسرائیل از همان آغاز نشست خودنمایی و رابینوویچ رئیس هیأت اعلام کرد: اسرائیل قطعنامه ۲۴۲ شورای امنیت را با همه شروط و بخش‌های آن به‌عنوان بنیان گفت‌و‌گو‌های جاری پذیرفته و آن را منطبق با مذاکرات صلح با سوریه نیز می‌داند. او همچنین افزود: حکومت فعلی اسرائیل از اصل «صلح در برابر صلح» حمایت نمی‌کند، اما درباره زمین و مفاهیم امنیتی از نگاه دو طرف، باید گفت و شنود داشته باشیم.
من که خود شخصاً دوره‌های مختلف مذاکرات مستقیم سوریه و اسرائیل را که موفق العلاف ریاست هیأت ما را برعهده داشت، دنبال می‌کردم، در پی این تحول نشانه‌های مثبتی را یافتم که می‌شد بر اساس آنها از بن‌بستی خارج شد که حکومت شامیر در دوره‌های پیشین مذاکرات ساخته بود. از این‌رو واپسین بررسی‌ها و دگرگونی‌های لازم را در سند تهیه شده خود اعمال کرده و آن را از طریق موفق العلاف رئیس هیأت سوریه در ۳۱ آگوست به طرف اسرائیلی ارائه کردیم. این سند در شش صفحه و با عنوان «اهداف و اصول توافق میان سوریه و اسرائیل» تنظیم شده و موضوعات: «تعیین هدف صلح، ارائه تصویری فراگیر از صلح در روندهای مختلف فلسطینی، لبنانی، اردنی و سوری و فراگیری راه حل از طریق ارتباط دادن بین هر پیشرفتی در روند سوری - اسرائیلی با روندهای دیگر و پیشتر از همه آنها روند فلسطینی - اسرائیلی» را در بر می‌گرفت.