روایت گمشده

فاروق الشرع / وزیر خارجه سابق سوریه
مترجم: حسین جابری انصاری
صدور اعلامیه دمشق
از ساعت‌های نخست پیشروی نیروهای عراقی و در همه ماه‌های اشغال کویت، تصاویر سربازان مصری و سوری به شکل مستقیم در صفحه تلویزیون‌ها نشان داده نمی‌شد. من و عمرو موسی این دوربین مخفی نشان دهنده ضعف‌های ما را در بین سطور سخنرانی‌های آنها لمس می‌کردیم، اگر چه آن را آشکارا و یا حتی اشاره وار به زبان نمی‌آوردند. با این حال آنها به مصر و سوریه به‌ خاطر نقش نمادین عربی این دو کشور، نیاز داشتند. خود بعدها در اتاق‌های بسته به زبان آوردند که بدون همراهی مصر و سوریه، قطعنامه اتحادیه عرب صادر نمی‌شد که تصمیم‌گیری درباره کمک‌گیری از نیروهای بیگانه را به آنها سپرد.
طولانی شدن بحث‌ها و شاخه شاخه شدن آن در سه روز نشست دمشق، ما را به واکاوی اندرون مواضعی رهنمون می‌شد که گوینده آن خود بدان توجه نداشت، یا نمی‌خواست مورد توجه قرار گیرد. عربستان آشکارا به جنبه اقتصادی نشست علاقه داشت، اما نسبت به جنبه امنیتی آن ملاحظاتی داشت. بحرین که در بیشتر اوقات به‌ نام عربستان سخن می‌گوید، به هر دو جنبه اقتصادی و امنیتی در کنار هم اشتیاق نشان می‌داد. کویت و دیگر کشورهای شورای همکاری - بجز پادشاهی عمان - علاقه‌مند بودند مجموعه هشت جانبه در همه جنبه‌ها و بویژه در زمینه امنیتی، نقش آفرینی کند. این ناسازگاری در مواضع که در تدوین بیانیه، آشکارا بروز یافت، وزرای خارجه را در جریان گفت‌و‌گو‌ها به بحث درباره نقش ایران و ترکیه در منطقه کشاند. بویژه که این دو کشور از یورش عراق به کویت حمایت نکرده بودند. برخی وزرای خارجه شرکت کننده در نشست بیش از یک بار به این دو کشور اشاره کردند. یا با این هدف که فرصت‌های موفقیت این تجمع جدید را با توجه به نبود کشورهای اسلامی مهم مرتبط با امنیت خلیج‌فارس کم اعلام کنند، یا اینکه نقش ایالات متحده را بالا برند که هیچ کشوری هم پای آن در آزادی کویت نقش نداشته است. در پرتو این بحث‌ها پیشنهاد کردم پس از رسیدن به توافق میان هشت کشور، با این دو کشور مسلمان نیز ارتباط برقرار کنیم چون موضع آنها سهم مثبتی در تقویت امنیت خلیج‌فارس خواهد داشت. همچنین افزودم: این موضوع را می‌توان در بیانیه پایانی نشست نیز گنجاند. اما این پیشنهاد با موافقت همه حاضران همراه نشد. بیانیه پایانی سرانجام و پس از کوشش‌های بسیار در تاریخ ۱۰ مارس ۱۹۹۱ صادر و به پیشنهاد سعود الفیصل «اعلامیه دمشق» نامیده شد. همه شرکت کنندگان در نشست، با حسن نیت با اعلامیه و نام آن موافقت کردند. اگر این بیانیه بحث برانگیز صادر نمی‌شد، این شکل جدید از کنش عربی مشترک ادامه نمی‌یافت، با‌ اینکه هشت کشور در یک سنگر در رویارویی با یک دشمن قرار گرفته بودند که با کمال تأسف عراق - و نه اسرائیل - بود.
«اعلامیه دمشق» بازتاب زیادی در خارج از سوریه و بیش از داخل کشور داشت، بی‌آنکه خشنودی بیشترینه سوری‌ها از نتایج نشست‌ها و دیدارهای عربی و اروپایی را نادیده بگیریم که تا اندازه زیادی تصویر جنگنده‌ها و تانک‌های امریکایی را تعدیل کرد که باقیمانده نیروهای عراقی را در داخل کویت و مرزهای آن تعقیب می‌کرد، بویژه نیروهایی که دستورات رهبری عراق برای عقب نشینی به آنها نرسیده و فرماندهی شان نیازهای آنها را تأمین نکرده بود.