شلیک «مستقل سازان» به طرف شیر طلایی

‌وصال روحانی
خبرنگار
هفتاد و هشتمین دوره جشنواره فیلم ونیز ایتالیا که پس از کن فرانسه (و همپا با «برلین») دومین جشنواره بزرگ سینمای جهان به حساب می‌آید از چهارشنبه شب گذشته در این شهر تاریخی و محصور در آب شروع شد و پس از 11 روز رقابت بیش از 400 فیلم عمدتاً جدید و تجدید خاطره با برخی کلاسیک‌ها و آثار قدیمی شنبه شب 20 شهریور پایان خواهد گرفت.
با اینکه یک بار دیگر مراقبت‌های بهداشتی به قصد جلوگیری از ضربه زدن‌های مهلک کرونا به هنرمندان و میهمانان جشنواره حرف نخست را در ونیز می‌زند و به تبع آن از شمار حاضران در قیاس با گذشته بسیار کاسته‌ شده اما مدیران ونیز یک بار دیگر توانسته‌اند همانند دوره پیش نوعی اعتدال را میان پروتکل‌های بهداشتی و الزام‌های حرفه‌ای برقرار کنند و پذیرای یک چهارم افراد و میهمانانی باشند که قبل از ظهور «کووید19» و مشتقات مرگبار آن هر ساله از فیلم‌های اکران شده در تالار مرکزی جشنواره (به‌نام لیدو) و یا سایر امکان جشنواره دیدن می‌کردند. هدایت هیأت داوری بخش مسابقه امسال ونیز که شمار زنان آن بیشتر از مردان است، با بونگ جون هو فیلمساز موفق و صاحب سبک  کره‌جنوبی است و سایر اعضای این هیأت ساوه‌ریو کاستانزو سناریست و کارگردان ایتالیایی، ویرجینی اخیراً هنرپیشه زن بلژیکی، سینتیا اریوو بازیگر و خواننده زن بریتانیایی، سارا گادون هنر پیشه زن کانادایی، الکساندر نانائو مستند ساز رومانیایی- آلمانی و چلوژائو کارگردان زن چینی مقیم امریکا هستند و براساس آرای جمعی آنان است که برنده جایزه شیر طلایی بهترین فیلم و فاتحان شیرهای نقره‌ای سایر قسمت‌ها شناسایی و معرفی می‌شوند.
حضور نه چندان محسوس سینمای ایران
فستیوال فیلم ونیز که نام «موسترا» نیز همواره به آن اطلاق شده است امسال نشان چندانی از ایران و آثار سینمای آن ندارد و تنها خط مستقیم ارتباطی ایران با «ونیز 2021» حضور شهرام مکری سینماگر پر ابتکار ایرانی در بین اعضای هیأت ژوری بخش «افق‌ها»ی این جشنواره است. چنین حضور اندکی برای سینمای ایران در تضاد آشکار با برخی ادوار قبلی این جشنواره و بخصوص از 2010 به بعد قرار دارد که موسترا بارها پذیرای کارهای بلند و کوتاهی از سینمای ایران شد و اهدای جایزه برترین سناریو «موسترا» به‌رخشان بنی اعتماد به‌خاطر فیلم «قصه‌ها»ی او در سال 2014 و همچنین اهدای دو جایزه به سازندگان و بازیگران «بدون تاریخ، بدون امضا» و حید جلیلوند در قسمت «افق‌ها»ی ونیز به سال 2018 از بارزترین تبعات این حضورها بوده است. برای عدم حضور ایران در قسمت مسابقه و سایر بخش‌های مهم موسترای 2021 هیچ توضیح روشنی ارائه نشده‌ اما شاید مشکلات فراوان ناشی از بسط کرونا و محدودیت‌های برخاسته از آن و تأثیر آشکارش بر جامعه فرهنگی ایران سهمی بسزا در آن داشته است.
تغییرآشکار در نگرش‌های جهانی
شروع کننده جشنواره امسال ونیز فیلم جدیدی از پدرو آلمودووار کارگردان مسن اما همیشه نوجو و مدرن اسپانیایی با نام «مادران موازی» (یا «مادران برابر») بوده است و چهارشنبه شب 10 شهریور با پخش این اثر تازه هنری به‌عنوان فیلم افتتاحیه ونیز، دوره تازه این جشنواره به‌حرکت درآمد. با احتساب «مادران موازی» 21 فیلم در بخش مسابقه امسال موسترا حاضرند اما تشخیص سه چهار شانس دار اصلی کسب شیرطلایی بسیار سخت نشان می‌دهد. یک دلیل این دشواری همپا بودن نسبی شماری قابل توجه از فیلم‌های حاضر در قسمت مسابقه و دلیل دیگر آن سوابق طولانی ونیز و داوران آن در اهدای جوایز خود به فیلمسازان جهان سوم و یا کشورها و مللی است که هرگز جزء کشورهای صاحب‌سینمای درجه اول به شمار نیامده‌اند.
بخصوص در طیف زمانی 13 تا 14 سال اخیر در چندین دوره ونیز جایزه نخست سهم فیلم‌هایی از آسیای شرقی و یا شمال اروپا شده و سینماگرانی به شیر طلایی چنگ زده و به سوی آن هدف‌گیری و تیراندازی موفق داشته‌اند که از دید بسیاری از ناظران بین‌الملل صلاحیت آن را نداشته‌اند. با وجود این پیروزی فیلم«پارازیت» (با «انگل») از سینمای کره‌جنوبی در جشنواره‌هایی از این دست و سپس تعلق گرفتن جایزه معتبرتر «اسکار 2020» به همین فیلم نشان داده است که شاید سران لیدو در انتخاب این دست فیلم‌ها و در ارجح شمردن آثار به اصطلاح موج نو و اعطای شیرهای طلایی و امثال آن به اینگونه آثار سینمایی راه افراط را طی نکرده باشند زیرا اسکار هم که سال‌ها فقط به فیلم‌های بزرگ و خاص و پر هزینه و اغلب حماسی اهدا می‌شد، در ادوار اخیر خود چندین و چند برنده متعلق به جریان سینمای مستقل و کم هزینه داشته و فیلم‌های کوچک را پاس داشته و نه چیزهایی را که طبق سنن هالیوود آثاری بزرگ و بسیار خرج ساز و از تبار کلاسیک‌ها به شمار می‌آیند.
شکارچیان احتمالی «شیر» ونیز
با این توضیحات باید متذکر شد که تعدادی از فیلم‌های بخش مسابقه «ونیز 2021» از بقیه بارزتر و تا حدی به شیرطلایی نزدیک‌تر محسوب می‌شوند و آنها عبارت‌اند از: «دختر گمشده» ساخته مگی جیلنهال امریکایی که یونان هم در تأمین بودجه ساخت آن شریک بوده است، «دنیایی دیگر» به‌کارگردانی استفانی بریز فرانسوی، «دست خدا» کار پائولو سورن تینو ایتالیایی، «امریکای لایت»، فیلم داستانی اما واقعیت نگر و سیاسی و افشاگرانه برادران دینوسنزو (دامیانو و فابیو) که ایتالیایی هستند، «توهمات گمشده» ساخته زاوی یرجیانولی فرانسوی، «اسپنسر» به‌کارگردانی پابلو لارن شیلیایی که امریکا و آلمان نیز از سرمایه‌گذاران آن بوده‌اند و البته «مادران موازی» کار پدرو آلمودووار که قبلاً نیز از آن یاد کردیم و فیلم افتتاحیه جشنواره بوده است. اکثر کارهای آلمودووار طی 45 سال فیلمسازی وی آثاری خبرساز و منحصر به فرد بوده‌اند و در نتیجه اگر امسال در ونیز همان فیلمی به شیر طلایی دست یابد که در افتتاحیه جشنواره هم بوده است، نباید چندان تعجب کرد. فراموش نکنیم که وجود یک سینماگر غیر متعارف اهل کره‌جنوبی در صدر هیأت داوران، انتخاب هر فیلمی از این دست و قماشی را که متضاد با جریان سینمای همه پسند باشد، در «ونیز 2021» به احتمالی نه چندان اندک و نه چندان دور تبدیل می‌کند.
فیلم اختتامیه از قسمت‌های جنبی می‌آید
ناگفته نگذاریم که در سایر قسمت‌های «موسترا» امسال نیز فیلم‌های قابل توجهی اکران می‌شوند که اگر در قسمت مسابقه حضور می‌داشتند، مدعی جدی شیر طلایی به حساب می‌آمدند. برخی از این آثار سینمایی عبارت‌اند از: باز‌سازی فیلم «دون» ساینس فیکشن معروف سال 1984 دیوید لینچ امریکایی توسط دنیس ویلیه‌نوو کانادایی، «آخرین دوئل» جدید‌ترین ساخته ریدلی اسکات مسن و بریتانیایی و «آریا فرما» کار تازه لئوناردو دی‌کاستانزو ایتالیایی که جملگی در بخش «خارج از مسابقه» به نمایش در می‌آیند. به آنها بیفزایید «آبشارها» به کارگردانی مونگ هونگ چونگ تایوانی، «امیرا» ساخته محمد دیاب مصری، «107 مادر» کار پیتر کره کاسی از اسلواکی، «مقول‌ها» ساخته توماس کرویتیوف فرانسوی و «روزی روزگاری در کلکته» به کارگردان ادیتیا و یکرام سنگوپتا هندی را که جملگی در بخش «افق‌ها» اکران می‌شوند. از اهمیت این قسمت‌های جانبی همین بس که حتی فیلم اختتامیه «ونیز 2021» هم که کاری از روبرتواندو ایتالیایی به‌نام «IL Bambino Nascosto» است و شنبه شب 20 شهریور قبل از مراسم توزیع جوایز به نمایش در می‌آید، یکی از آثار در نظر گرفته شده برای بخش خارج از مسابقه است.