«حیاة الإمام زین‌العابدین( ع)»، اثری متأخر با رنگ و بوی منابع قدیمی

 اسماعیل علوی
دبیر گروه پایداری
در راستای سلسله یادداشت‌های معرفی وبررسی اجمالی منابع نهضت عاشورا، به مناسبت 25 محرم و فرا رسیدن سالگرد شهادت امام سجاد(ع) به نقل از برخی منابع تاریخی و به منظور رعایت سیاق ستون به معرفی اجمالی اثر ماندگار باقرشریف قریشی (متوفى 1433ق)  که در موضوع حماسه عاشورا با محوریت یکی از چهره‌های برجسته آن، امام سجاد(ع) با عنوان «حیاة الامام زین‌العابدین(ع)» است، می‌پردازیم. این کتاب در سال 1409 به زبان عربی در بیروت انتشار یافته و با وجود متأخر بودن در نوع خود کم‌نظیر و مورد  توجه محققین و عاشوراپژوهان قرار دارد. «حیاة الإمام زین‌العابدین(ع) دراسة و تحلیل» به شیوه تحلیلى ابعاد مختلف زندگانى و دوران امام سجاد(ع) را  مورد بررسی قرار داده و به دلیل ویژگی تحقیقی – تحلیلی در ردیف کتب مرجع قرار گرفته و محققین و پژوهشگران برای دستیابی به حقایق نهضت حسینی(ع) بدان مراجعه می‌کنند.
شیوه این کتاب در طرح مسائل و موضوعات تحقیق بر اساس موثق‌ترین منابع خطى و چاپى است که مجموعه دانش‌هاى مورخان و راویان مى‌باشد. شایان ذکر است که در بیشتر رویدادها و تصاویرى که مؤلف ترسیم کرده به یک منبع بسنده نکرده بلکه به جهت تأکید بیشتر و دلالت بیشتر بر مقصود مورد نظر از مآخذ و منابع مختلف بهره برده است.
دوران زندگانى امام سجاد(ع) از دوران پیچیده و متأثر از کنش‌های مختلف تاریخی- اجتماعی  بوده و با خیزش‌های متعددی مواجه است که هر یک نمودار بازتاب روح جمعی نسبت به واقعه‌ای از جمله رخداد عاشوراست. تلاش توان‌فرساى امام سجاد (ع)، یکى از پربارترین، درس‌آموزترین و عبرت‌انگیزترین اقدامات این دوره تاریخی به شمار مى‌رود.شرایط دوران امام سجاد(ع) تاریخ زندگانى انبیا را به‌ خاطر مى‌آورد که از جهاتی همانندی‌هایی دارد. زیرا که آن حضرت در زهد و تقوا و توجهش به خداوند سبحان، همچون حضرت مسیح و در گرفتارى و صبر و تحملش نظیر حضرت ایوب و در عزم راستین و اخلاق والایش همانند رسول خدا حضرت محمد(ص) بود. خصوصیات روحى امام سجاد(ع) که بخشی از کتاب را به خود اختصاص داده به فضائل بسیاری از امام سجاد(ع) اشاره دارد که این صفات و خصوصیات روحى و عناصر نفسانى باعث شده بود که آن حضرت در زمان خویش همتا نداشته باشد.
بخش ششم کتاب به  واقعه کربلا و نقش و رفتار امام سجاد(ع) در آن نهضت دوران ساز اختصاص یافته است. مؤلف با ذکر نمونه‌هایى از عملکرد امام در قبل، حین و بعد از واقعه عاشورا، اشاره مى‌کند و مى‌گوید که امام سجاد(ع) با خطبه‌هاى بلیغ در شام چنان تأثیر عمیقى در توده مردم نهاد که بعضى آهسته به یکدیگر از دغل‌بازى سران بنى‌امیه و ضرر و زیان جبران‌ناپذیرى که گریبان ایشان را گرفته بود، سخن مى‌گفتند به‌طورى که جمعی از اهالی شام نسبت به یزید بدبین شده و به چشم حقارت و پستى به او مى‌نگریستند.
در جلد دوم کتاب از علم امام، مواعظ و حکمت‌هاى گهربارش سخن رفته است و در ادامه گزارشى تحلیلى از زندگانى سیاسى امام(ع) و نیز چگونگى موضع امام در مقابل حاکمان و حوادث روزگار و قیام‌هایى که صورت گرفته، از دیگر مباحث ارزشمند این کتاب است. در بخش پایانى کتاب درباره کیفیت شهادت آن ‌حضرت سخن رانده شده و با استدلال‌های تاریخی بر شهادت آن حضرت تأکید شده است. نویسنده در پاورقى‌هاى کتاب علاوه بر توضیح برخى از لغات به مستندسازى مطالب کتاب پرداخته و بدین ترتیب بر اصالت و قدر کتاب خود افزوده است.