وداع با نسخه شناس بی بدیل

جواد بشری
نویسنده و استاد دانشگاه
جهان کتابشناسی و نسخه‌شناسی یکی از اساتید مسلم خود را از دست داد. مردی دانشمند و متبحر در علوم قدیم و جدید و فروتن و با اخلاق و در نشر علم سخاوتمند و کریم: استاد سیدمحمد اصفیایی (درگذشت: سه‌شنبه 9 شهریور 1400شمسی)، فرزند آیت‌الله سید اسماعیل اصفیایی شندآبادی (1328ق- 1410ق). او در گنجینه‌های متعدد خطی منشأ آثار خیر بوده، اما بیش از همه گنجینه کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی از وجود این دانشمند بسیاردان و بذول بهره برده است، زیرا سال‌های متمادی از عمر بابرکتش را در این کتابخانه گذرانده و شاهد زنده این مطلب، اشاراتی در فهارس جلد 30 به بعد آن کتابخانه، از زبان متولی دانشمند آن با جملاتی از این دست است که: در سفر به فلان شهر، این گنجینه را در معیت دوست دانشمند، کارشناسی کردیم و برای کتابخانه خریداری نمودیم. او در نگارش فهرست‌های کتابخانه مرعشی نیز آثاری به یادگار گذاشته و برخی مجلدات به قلم اوست و برخی موارد نیز که از اساتید دیگر آن کتابخانه است، بی‌بهره از دانش و تجربه وی نمانده است (این نکته را فاضل دانشمندم، دکتر حسین متقی در مطالبی که اخیراً در فضای مجازی نشر دادند، به‌درستی متذکر شدند). در ادب فارسی و عربی و نیز ترکی دانش عمیق داشت، فقه و اصول و تفسیر و حدیث و کلام و فلسفه می‌دانست، با علوم روز آشنایی داشت (در حوزه مطبوعات نیز فعال بود و در اواخر دهه پنجاه خورشیدی مجله «عادیات» را در قم منتشر می‌کرد)، اصطلاحات نسخه‌شناسی را در حد اعلا و استادانه می‌شناخت و آنها را بجا به کار می‌برد، با مکاتب کتاب‌آرایی و نگارگری آشنایی کامل داشت، در شناخت خطوط رایج در جهان اسلام یگانه بود و در یک کلام نسخه‌شناس و کتابشناسی بی‌بدیل بود که توأم شدن اینها با حافظه‌ای شگفت‌انگیز و بیان و لفظ شیوا و نیز روحیه سخاوتمند و بخشنده، او را به استادی یگانه در علوم اسلامی و شناخت مخطوطات شرقی تبدیل کرده بود. دانش او بسیار بیش از آنی بود که بتوان در منابع چاپ‌ شده سال‌های اخیر آن را دنبال کرد. مع‌الاسف نبود فعالیت‌های تاریخ شفاهی برای ثبت بخشی از اندوخته‌ها و نیز خاطرات اساتیدی چون سیدمحمد اصفیایی، ما را برای همیشه از وجود پرفیض او محروم کرد. امید است اساتید و دانشیان در ثبت نکات و خاطراتی که از ایشان دارند بکوشند و آن را هدیه‌ای به روح مطهر او قرار دهند. خدایش رحمت کند.