فکت شیت اقتصاد ایران

منصور بیطرف
دبیر گروه اقتصادی
از هفته آینده به احتمال خیلی زیاد وزرای اقتصادی دولت سیزدهم کار و فعالیت خود را آغاز می‌کنند. هر چند که رئیس دولت سیزدهم در مراسم معرفی وزیران پیشنهادی به مجلس، معاون اول خود را مسئول هماهنگی تیم اقتصادی دولت معرفی کرده است اما نمی‌توان منکر آن شد که هر یک از اعضای اصلی این تیم اقتصادی – اعم از وزیر امور اقتصادی، رئیس کل بانک مرکزی و رئیس سازمان برنامه و بودجه – از نظر خود برنامه‌هایی را برای بهبود وضع موجود دارند که شاید با دیگر اعضا همخوانی و سازگاری نداشته باشد، کما اینکه در تمامی دولت‌های قبل و نیز تمامی دولت‌های جهان این موضوع غالب است.
در حال حاضر اقتصاد ایران در بدترین شرایط خود است که می‌تواند از این هم بدتر شود. تورم بالای 40 درصدی، بی‌ارزش‌تر شدن ارزش پول ملی، نرخ بالای بیکاری، بالا بودن نرخ اشتغال غیررسمی – یعنی اشتغال‌هایی که بدون قرارداد رسمی و بدون حق بیمه هستند – که در برخی از استان‌ها به بیش از 70 درصد می‌رسد و فساد سیستماتیک در بخش‌های اداری جنبه‌هایی هستند که شاید فقط نمای اصلی بیرونی اقتصاد را نشان بدهند؛ از این‌رو به نظر می‌آید که تیم اقتصادی دولت باید به یک نظر واحد در اصلاح وضع موجود دست یابند.
بدون شک اقدام به اصلاح هر کدام از این موارد می‌تواند برخی از موارد دیگر را به چالش بکشد. برای مثال برای اصلاح و پایین آوردن نرخ تورم، کنترل نقدینگی و انقباض سیاست پولی مهم‌ترین ابزاری است که سیاست پولی آن را توصیه می‌کند، اما از طرف دیگر هم، دولت باید برای بهبود رونق کسب و کار و بازسازی واحدهای تولیدی و خدماتی که مهم‌ترین ابزار اشتغالزایی هستند، نقدینگی تزریق کند که این خلاف اصل بالا است. حال هر چند که در دولت گذشته ابزار اوراق بدهی برای تأمین مالی راه‌اندازی شد اما می‌دانیم که این سیاست هم برای تأمین نقدینگی لازم آنچنان موفق نبوده است. پیچیدگی اقتصاد ایران که ناشی از ضرباتی بوده است که طی سالیان گذشته بر آن وارد شده، راه حل‌ها را آنقدر سخت کرده که بیرون آوردن راه حل‌های مناسب فراتر از یک تیم است و این انتظار است که نهادهای دیگر هم برای کمک وارد میدان شوند.
برای آنکه بدانیم اوضاع اقتصادی کشور تا چه اندازه بحرانی و برلبه پرتگاه است کافی است فقط نگاهی به آمارهای زیر بیندازیم:

نقدینگی    3705 هزار میلیارد تومان    بدهی بخش دولت به بانک‌ها    647 هزار میلیارد تومان
نرخ تورم تیرماه - ‌12 ماهه    44.2
درصد    کسری بودجه دولت    حدود 300 هزار میلیارد تومان
تقریباً 35 درصد بودجه دولت
رشد تولید ناخالص داخلی سال 1399    3.6 درصد    رشد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص
سال 1399    2.5 درصد

 
اکر شاخص‌های دیگر هم مانند قیمت سکه بهار آزادی، قیمت دلار امریکا، حجم معاملات بازار سرمایه که نسبت به سال گذشته بیش از 37 درصد کاهش داشته را به 6 مورد بالا اضافه کنیم، تصویری که از اقتصاد ایران به‌دست می‌آید کمی تیره‌تر خواهد شد.
در واقع آمارهای بالا بخش پررنگی از «فکت شیت» اقتصادی کشور است که دولت سیزدهم آن را در برابر خود دارد. مهم‌ترین کار دولت در وهله اول این است که بتواند از افتادن اقتصاد به ورطه هولناک‌تر جلوگیری کند. یقیناً این سخت‌ترین کار تیم اقتصادی دولت است. شاید برای برخی از کارشناسان، نگهداری وضع موجود، راحت‌تر از بهبود و توسعه اقتصادی باشد، اما باید بگوییم این گونه نیست.
در حال حاضر، اقتصاد ایران به مثابه خودروی ترمز بریده است. حرکات و نوسانات روزمره معیشت و ارزش پول این را به وضوح نشان می‌دهند. ترمز زدن بر این وضعیت و متوقف کردن آن بسیار سخت‌تر از هرکار دیگری است. این وظیفه خطیری است که دولت رئیسی آن را بر عهده دارد.