فتح خرمشهر حاصل همدلی ملی

سرتیپ ستاد حسین ولی‌وند زمانی
فرمانده دافوس (دانشکده فرماندهی و ستاد) ارتش‌
فتح خرمشهر مهم‌ترین رویداد تاریخ معاصر ایران است؛ زمانی که نیروهای نظامی ایران در یک اتحاد بزرگ ملی توانستند شهر بندری خرمشهر را از نیروهای بعثی عراق که توسط کل جهان استکبار حمایت می‌شد، بازپس گیرند.
این پیروزی عادی نبود، بلکه موفقیتی بود که مردم ایران سالیان سال و پس از عهدنامه‌های ننگین گلستان و ترکمانچای منتظر آن بودند.
ارتش با توجه به مأموریت ذاتی خود در حفظ استقلال، تمامیت ارضی و نظام جمهوری اسلامی، به یک نقش‌آفرینی محوری در این مقطع حساس از تاریخ ملت ایران دست زد و نمادی دیگر از اتحاد ملی ایرانیان را به نمایش گذاشت.
عملیات فتح‌المبین و دستاوردهای آن در روحیه دشمن ستیزی نیروهای رزمنده بسیار مؤثر بود و همین انگیزه سبب شد تا بلافاصله فرماندهان عملیات و مسئولان ستادی، برای عملیات بعدی اعلام آمادگی کنند؛ عملیات فتح‌المبین از لحاظ تلفات و ضایعات برای نیروهای خودی به حدی ناچیز بود که مشکلی برای تجدید سازمان ایجاد نمی‌کرد، ولی آسیب‌پذیری دشمن و تلفات و ضایعات آن فوق‌العاده چشمگیر بود و به همین دلیل بلافاصله عملیاتی تحت عنوان طرح عملیاتی «کربلای3» طرح‌ریزی و به‌ نام عملیات بیت‌المقدس با شرکت نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران، نیروهای بسیج مردمی، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و با پشتیبانی جهاد سازندگی، نیروی هوایی و نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران از ساعت 3 بامداد 10/2/61 با رمز یا علی‌ابن‌ابی طالب(ع) و به مدت 26 روز در جنوب غربی اهواز انجام گرفت؛ یکی از درخشان‌ترین کارنامه‌‌های عملیاتی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران عملیات بیت‌المقدس به‌شمار می‌رود که علاوه بر پایان دادن به 19 ماه اشغال نظامی حساس‌ترین نقاط خوزستان یعنی خرمشهر، ضربه‌ای قاطع به نیروهای متجاوز عراق و توان و میل جنگجویی او وارد آورد.
آغاز مرحله‌ای جدید در جنگ با فتح خرمشهر
دستاوردهای نظامی و سیاسی این نبرد بسیار عظیم بود و بحق می‌توان گفت که با پایان گرفتن نبرد بیت‌المقدس، جنگ ایران و عراق وارد مرحله جدیدی شد، مرحله‌ای که عراق در وضعیت انفعالی و ایران در موضع کنش نظامی قرار گرفت. عراق بعد از این عملیات دریافت که دستیابی به اهداف توسعه‌طلبانه و تجاوزکارانه‌اش در خلیج فارس، اروندرود و خوزستان با توسل به قدرت و تهاجم نظامی مقدور نبوده و ناگزیر از چشم پوشی آن است و از ترس آسیب‌پذیری بیشتر در پوشش شعار صلح‌طلبی و لزوم آمادگی برای نبرد با رژیم اشغالگر قدس به مناسبت اشغال لبنان در آستانه تشکیل کنفرانس سران کشورهای غیر متعهد به‌صورت یک طرفه اعلان آتش بس داده و دست به عقب‌نشینی عمدی از سایر مناطق اشغالی زده و از دست دادن خرمشهر را یک عقب نشینی تاکتیکی عنوان کرد.
در طول جنگ تحمیلی منطقه انتخابی نبرد بیت‌المقدس با حدود 6000 کیلومتر مربع مساحت بعد‌از عملیات‌ ثامن‌الائمه، طریق‌القدس و فتح‌المبین، از نظر وسعت بی‌نظیر بود؛ در طرح‌ریزی هدف‌های این عملیات، به ارزش و اهمیت آنها از لحاظ تاکتیکی و استراتژیکی توجه ویژه شده بود، به‌طوری‌که بزرگ‌ترین گام استراتژیکی در‌هم شکستن استراتژی عراق در کنترل کامل بر اروندرود و همچنین تثبیت حاکمیت غیر قابل انکار ایران بر اروندرود و شمال خلیج‌فارس قلمداد می‌شد که بحمدالله این هدف با بیرون راندن نیروهای متجاوز به پشت خط مرز و تأمین کرانه شمال اروند و آزادسازی خرمشهر، محقق شد.
هدف دیگر عملیات بیت‌المقدس انهدام نیروهای متخاصم برای کاهش توان رزمی او و قرار گرفتن در موضع برتر قدرت نظامی ایران و در نتیجه تحمیل اراده بر دشمن بود. بدین سبب طراحی عملیات بیت‌المقدس هدف استراتژیکی جمهوری اسلامی ایران، مبنی بر بیرون راندن متجاوز از مناطق تحت‌ اشغال تلقی می‌شد که جامه عمل به خود پوشاند و یکی دیگر از اهداف پیش‌بینی شده که دارای ارزش استراتژیکی و با تاکتیک توأم بود، یعنی حضور نیروهای خودی در ساحل رودخانه اروند در شرق بصره و تهدید این شهر، تحقق یافت.
در این عملیات حدود 19 هزار نفر از نیروهای عراق به اسارت درآمدند و آمار کشته شدگان و مجروحین از مرز 16 هزار نفر فراتر رفت و از این لحاظ تلفات و خسارات با سایر عملیات‌ متفاوت بود؛ در این عملیات حداقل بیش از دو لشکر پیاده و زرهی از 5 لشکر موجود عراق در این منطقه منهدم شد. از همه مهم‌تر، نتایج سیاسی- نظامی این عملیات است که به عقیده‌ تعدادی از صاحب‌نظران فرصت مناسبی را برای ایران جهت خاتمه جنگ فراهم آورد، اعتبار نیروهای مسلح ما را در جهان افزایش داده و کارشناسان نظامی جهان را وادار ساخت تا شایستگی رزمی رزمندگان ما را مورد تأیید قرار دهند, استفاده از موفقیت خاص پیش آمده بعد از عملیات فتح‌المبین، طرح ریزی دقیق، بموقع و موفقیت‌ در عملیات‌ عبور سریع و غافلگیرانه از رودخانه کارون و تصرف سرپلی وسیع به مساحت بیش از 700 کیلومتر مربع در زمانی کوتاه، به‌عنوان برجسته‌ترین ویژگی‌های این عملیات نظامی برای نیروهای ما ثبت شد.
به دستور سپهبد شهید علی صیاد شیرازی، تیم‌های تخصصی طرح‌ریزی عملیات دافوس ارتش که در آن نقش پررنگ استادانی مانند سرهنگ مسعود بختیاری، سرهنگ نصرت‌الله معین وزیری، سرهنگ اقبال محمدزاده، مرحوم سرهنگ محسن شاهان بهبهانی و... دیده می‌شود؛ با کار تیمی، دانش‌محور و هماهنگ شده به ارزیابی توان رزمی، بازی جنگ و تهیه برآوردهای عملیاتی پرداختند.
طرح‌های پیشنهادی برای عملیات
طراحان عملیات در قرارگاه مشترک ارتش و سپاه (کربلا) اعم از استادان دافوس و افسران اطلاعات و عملیات نیروی زمینی ارتش و مسئولان و فرماندهان سپاه با توجه به وضعیت زمین، نیروهای خودی و شرایط دشمن، در مورد بهترین راهکار به  این توافق‌ها دست یافتند:
1 تک به دشمن با عبور از رودخانه کارون، تأمین سرپل و استقرار نیروی کافی در غرب رودخانه کارون، ادامه عملیات به منظور انهدام دشمن و آزادسازی خرمشهر و مناطق اشغالی غرب کارون

2‌راهکار دیگری در مقابل این پیشنهاد قرار داشت که تلاش اصلی را از جبهه کرخه‌کور و نیسان یعنی از شمال به جنوب و در منطقه عمومی جفیر انجام می‌داد و عملیات عبور از رودخانه کارون به‌عنوان تلاش پشتیبانی یا فرعی عملیات قرار می‌گرفت. موافقان این نظر به مشکلات عظیم عبور از رودخانه و کمبود وسایل و عدم تجربه و آموزش کافی نیروهای خودی در عملیات عبور از رودخانه را علت طرح این پیشنهاد مطرح می‌کردند

3 علاوه بر دو راهکار فوق، راهکار سومی هم پیشنهاد شد؛ به این شرح که با توجه به مشکلات عبور از رودخانه کارون (راهکار اول) و همچنین محدودیت فضای مانوری در جبهه کرخه‌کور و جنوب‌غربی اهواز به علت آب‌گرفتگی(راهکار دوم)، بهتر است تا خشک شدن مناطق آب گرفته و باز شدن معابر فضای مانوری از اجرای هر گونه عملیات در این منطقه اجتناب شود و برای اینکه رکودی طولانی در جبهه جنگ به‌وجود نیاید، به عملیات علیه متجاوز در جبهه شمال‌غرب  یا غرب پرداخته شود.سرانجام پس از بحث‌های فراوان، راهکار عبور از رودخانه کارون (راهکار اول) پیشنهاد و مورد موافقت قرار گرفت؛با مشخص شدن خطوط اصلی و اساسی راهکار عملیات و اتخاذ تصمیم کلی عملیات، مأموریت قرارگاه مشترک کربلا برای اجرای عملیات در منطقه غرب کارون شکل گرفت. نهایتاً سرپلی وسیع به مساحت بیش از 700 کیلومتر مربع انتخاب و دقیقاً از آن استفاده بهینه به‌عمل آمد و در واقع کلید پیروزی عملیات بیت‌المقدس محسوب می‌شد.
با یک طراحی هوشمندانه و دقیق بلافاصله یک ماه بعد از عملیات فتح‌المبین و جابه‌جایی برق‌آسا و سریع رزمندگان، سلاح و تجهیزات از شمال به جنوب خوزستان (300 کیلومتر) که یک رکورد تاریخی در عملیات‌ نظامی است با انجام عملیات عبور از رودخانه که از سخت‌ترین عملیات‌ نظامی است و تصرف سرپلی با عرض 40 کیلومتر و عمق 25 کیلومتر در غرب کارون و ایجاد شکاف و رخنه‌ای بزرگ در شمال خرمشهر با استفاده از ظرفیت یگان‌های مهندسی ارتش ضمن احداث 5 پل و استفاده از قایق‌های نیروی دریایی ارتش و یک گروهان GSP تراده (وسیله‌ای مثل نفربر است که دو سطح جانبی آن باز می‌شود و مانند پل عمل می‌کند)، انتقال رزمندگان ارتش و سپاه به‌سرعت انجام شد؛ یعنی بعد از تک هماهنگ شده در شمال خوزستان عملیات استفاده از موفقیت و تعاقب در خرمشهر انجام شد و دشمن بعثی که به‌شدت غافلگیر شده بود، به هرکجا که پاتک می‌زد شکست می‌خورد و حتی در بعضی از مناطق رزمندگان اسلام بدون درگیری موفق به پیشروی شدند. ترکیب نیرو‌های خودی اعم از ارتش، سپاه، بسیج و ژاندارمری در عملیات بیت‌المقدس شامل 195 گردان رزمی؛ (گردان‌های پیاده، زرهی، مکانیزه) که با 29 گردان توپخانه صحرایی، 5 گردان مهندسی رزمی و 1 گردان پل و چهار گروه هوانیروز ارتش پشتیبانی می‌شدند، بود. نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران پشتیبانی‌هوایی از عملیات بیت‌المقدس را اعم از پشتیبانی‌ نزدیک هوایی، عکسبرداری هوایی، شناسایی، پوشش هوایی، سوختگیری‌ هوایی، حمل آماد، ترابری نیرو و تخلیه مجروحین را برعهده داشت. ضمناً نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران پشتیبانی از عبور نیروها از رودخانه کارون به وسیله قایق‌های هجومی را به عهده داشت؛ نبودن هر یک از این موارد می‌توانست موفقیت عملیات را به‌طور کامل مورد تهدید قرار دهد.
سه قرارگاه مشترک که تابع قرارگاه مرکزی کربلا بود به نام‌های؛ قرارگاه قدس (لشکر۱۶ زرهی و تیپ ۵۸ تکاور ارتش- لشکریک قدس سپاه)، قرارگاه فتح (لشکر۹۲ زرهی اهواز و تیپ ۵۵ هوابرد و تیپ ۳۷ زرهی شیراز ارتش- لشکر ۳ فتح سپاه)، قرارگاه نصر(لشکر ۲۱ پیاده و تیپ ۲۳ نیروی مخصوص ارتش- لشکر ۵ نصر سپاه)شکل گرفت، اگرچه برای پشتیبانی از عملیات بیت المقدس؛ نیروی هوایی، دریایی و هوانیروز ارتش، لشکر ۷۷ پیاده، گروه‌های ۲۲ و ۳۳ توپخانه، گروه ۴۱۱ مهندسی رزمی، گروه ۴۰۱ مخابرات، گردان ۴۱۴ پل شناور از ارتش و تیپ‌های ۳۰ مستقل زرهی، ۱۷ قم، ۳۵ امام سجاد، ۲۳ المهدی از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و جهادگران جهاد سازندگی از استان‌های مختلف کشور هم حضوری فعال و مؤثر داشتند.
نکات برجسته از مقدورات نیروهای خودی در عملیات بیت‌المقدس:
1-‌ برتری عددی پیاده نظام نسبت به دشمن
2- استفاده بجا و مؤثر از استادان دانشگاه‌های نظامی و دافوس در طراحی عملیات
3- تجربه و ورزیدگی یگان‌های پیاده در رزم شبانه، عبور از موانع و میدان‌های مین، نفوذ در مواضع دشمن، رزم نزدیک و توانایی جسمانی بسیار خوب
4- ورزیدگی در استفاده از جنگ‌افزارهای انفرادی ضد تانک
5- اطلاعات تقریباً کافی از دشمن با استفاده از اسرا، عکس‌های هوایی و سایر عوامل کسب اطلاعات
6- داشتن اطلاعات کافی از زمین با شناسایی‌های عملی دقیق از نزدیک
7- انگیزه و ایمان فوق‌العاده رزمندگان برای درهم شکستن متجاوز
8- روحیه تهاجمی چشمگیر در رزمندگان
9- استقرار نیروهای دشمن با فاصله زیاد از کرانه غربی رودخانه کارون در یک جبهه به عرض 40 کیلومتر.
فتح خرمشهر با به کارگیری جنبه‌های گوناگون از جمله شهادت‌طلبی، تخصص، دانش و استفاده از طراحان زبده، اتحاد و همدلی، فداکاری، امید، مقاومت و تکیه بر توان داخلی محقق شد. آمارها نشان می‌دهد که تعداد کل شهدای عملیات بیت‌المقدس(25 روز عملیات طی چهار مرحله)، به 5553 شهید بالغ می‌شود.
روحشان شاد