به خرمشهر اگر آمدید؛ خوش آمدید

حمیرا حیدریان
خبرنگار
«شنوندگان عزیز توجه فرمایید خرمشهر آزاد شد». در ساعت ۲ بعد ازظهر روز ۳ خرداد ۱۳۶۱ پس از ۳۴ روز نبرد بی‌امان، خرمشهر به‌طور کامل از اشغال نظامیان عراق خارج شد و عملیات بیت المقدس که در دهم اردیبهشت این سال آغاز شده بود، به پیروزی رسید اما پس از نزدیک به چهار دهه از این واقعه تاریخی، هنوز صدای آزادی خرمشهر در اذهان طنین‌انداز است؛ صدایی که به دنبالش تابلوی «به خرمشهر خوش آمدید، جمعیت 36 میلیون نفر» را که در ورودی شهر نصب شد در جلوی چشم تداعی می‌کند؛ تابلویی که نصب شد تا بگوید که این شهر متعلق به همه ایرانی‌هاست، اما هرگز خرمشهر 80 میلیون نفری نشد، آزاد که شد، خیلی‌ها رفتند و یادشان رفت آبادش کنند، آنان که ماندند هم یا دستشان برای خرم کردن دوباره خرمشهر خالی ماند  یا دستی برای یاری به سویشان دراز نشد.
خرمشهر هنوز تب دارد؛ نخل‌های سوخته، رمل‌ها و جاده‌ای که انتها ندارد، گرمایی که صورت می‌سوزاند و عطش ناتمام شهر و شهروندان که بر تن این شهرهمچنان جاری است. زمانی دورتر، آن هنگام که جنگی نبود؛ کارون شیرین بود و شلوغ از کشتی‌های تجاری، زمین شلمچه از فراوانی نخل‌ها همیشه سایه بود. آن روزها خرمشهر معتاد نداشت، بچه‌های بیمار از آب شرب آلوده نداشت، محله‌های فقیرنشین نداشت، خرابه‌های جنگ نداشت، نخل‌های خشک شده و ماهی‌های مرده نداشت... آن روزها خرمشهر، خرمشهر بود. پس از دوران جنگ تحمیلی، تصور همه این بود که خرمشهر، شهر مقاوم دفاع مقدس هم به‌خاطر معیشت مردم و هم برای بازسازی مورد توجه ویژه مسئولان قرار گیرد اما هرگز این اتفاق نیفتاد.
 سید صالح موسوی از همرزمان شهید جهان آرا در این خصوص به «ایران» می‌گوید: با فرا رسیدن سالروز خرمشهر،هرسال  چند روز یادی از آن می‌شود و مثل سال‌های قبل بار دیگر به فراموشی سپرده می‌شود. کسی حتی به یاد ندارد که نزدیک به 6 هزار نفر در عملیات بیت‌المقدس برای آزادسازی این شهر به شهادت رسیدند و دهها هزار نفر مجروح شدند تا امروز شهر و کشوری آباد داشته باشیم. شهری که نه تنها آباد نشد بلکه همچنان تنش از تبعات جنگ رنجور و خسته است.
وی اضافه می‌کند: خرمشهر امروز آن چیزی نیست که شهید جهان آرا حتی قبل از آزاد‌سازی آن گفته بود و اگر شهید جهان آرا الان سر بر آورد و خرمشهر را نظاره کند با این همه کاستی که در شهر وجود دارد چه خواهد گفت.
جواد عزیزی از دیگر رزمندگان مقاومت 35 روزه خرمشهر و از همرزمان شهید جهان آرا که سرهنگ بازنشسته سپاه پاسداران است نیز می‌گوید: سالی یک یا دوبار  به خرمشهر سر می‌زنم اما متأسفانه هیچ تغییری در وضعیت شهر و معیشت مردم خرمشهر مشاهده نکرده‌ام و حتی در برخی موارد بدتر از قبل شده است. انتظار می‌رفت بعد از چند دهه مسئولان نگاهی مسئولانه‌تر به اوضاع فعلی این شهر داشته باشند و برای آبادانی آن بیشتر فعالیت کنند، اما متأسفانه شهروندان این خونین شهر همچنان با مشکلات فراوان دست و پنجه نرم می‌کنند. علوان عیدانی از شهروندان خرمشهر نیز می گوید: خرمشهر همچنان یک شهر جنگ زده است و ایجاد زیرساخت‌های آن بسیار کند پیش می‌رود و اگر بخواهیم به خرمشهر قبل از جنگ برگردیم نیاز است که اعتبار خاص و بیشتری به این شهر اختصاص یابد.
وی می‌افزاید:خرمشهر از لحاظ امکانات رفاهی بسیار ضعیف است و با توجه به اینکه این شهر در زمان جنگ به‌صورت کامل تخریب شد نیاز است تا زیرساخت های آن به‌صورت اساسی حل شود و روند بازسازی شدت بیشتری به خود بگیرد.
علی سلیمیان جانباز آبادانی نیز می‌گوید: تولیدکننده‌ها و کارآفرینان به‌دلیل وقوع جنگ از این 2 شهرستان رفته و در شهرهای دیگر سرمایه‌گذاری کرده‌اند... . وقتی مردم بازگشتند، آنها را به سمت تولید حرکت ندادیم و مردم نیز چشمشان به کمک‌های نهادهای حمایتی بود.  وی بیان می‌کند: نگاه امنیتی به منطقه، رونق تجارت و اقتصاد و تعامل با کشورهای همسایه و بده بستان‌های اقتصادی و فرهنگی ما با کشورهای همجوار را ضعیف کرد.
تکاوران دریایی، ایثارگران خونین شهر
ناخدا صمدی فرمانده وقت گردان تکاوران نیروی دریایی نیز می‌گوید: در ۳۴ روزازجنگ خرمشهر، ۱۰۳ نفر از همرزم‌های من شهید شدند و293 نفر جانباز شدند.
به‌گفته وی، جنگ خرمشهر یک جنگ نابرابر و  غیر قابل پیش‌بینی بود که دشمن تمام قدرت خود را برای حمله به خرمشهر جمع کرده بود تا این شهر را به تصرف کامل خود در آورد. وی ادامه می‌دهد: مدافعان خرمشهر به محوریت تکاوران از جان مایه گذاشتند و اجازه ندادند تا این اتفاق رخ دهد. لحظه‌به‌لحظه خرمشهر خاطره است، در اول جنگ ما در منطقه خوزستان نیرو کم داشتیم، برای اینکه چهل گردان از نیروی زمینی ما در مبارزه با ضد انقلاب درگیر بود، برای همین کمبود نیرو، تکاوران نیروی دریایی روی زمین در خرمشهر با دشمنان روبه‌رو شدند. همه این اتفاقات افتاد، 8 سال مقاومت ایثارگرانه رزمندگان در این آب و خاک انجام شد تا ما شاهد سرافرازی و سربلندی سرزمین‌مان باشیم و انتظار می‌رفت که بعد از گذشت بیش از سه دهه از پایان جنگ، شاهد آبادانی شهری باشیم که خون‌های زیادی برای آزادسازی آن ریخته شد.
بندر تاریخی خرمشهر، موزه‌ای برای جذب گردشگر و نگاه به خرمشهر
نورالله اسعدی مدیر کل بنادر و دریانوردی خرمشهرنیز در گفت‌و‌گو با «ایران» می‌گوید: قبل از جنگ تحمیلی، سالانه حدود 4 میلیون تن کالا در این بندر تخلیه و بارگیری می‌شد. در واقع بیش از 65 درصد فعالیت بندری و گمرکی کل کشور به تنهایی فقط متعلق به بندر خرمشهر بود که این خود بیانگر حجم عظیم فعالیت‌های اقتصادی است اما بندر خرمشهر پس از جنگ هیچگاه نتوانست موقعیت گذشته خود را به‌دست آورد.
 اسعدی همچنین از ساختمان قدیم بندر خرمشهردر دوران دفاع مقدس که هم اکنون به ثبت ملی نیز رسیده است یاد کرده و اظهار می‌کند: این بنای با ارزش که قدمت۶۴ ساله دارد در زمان اشغال خرمشهر مقر نیروهای بعثی در دوران مقاومت ۴۵ روزه بوده است. همچنین بعد از آزاد‌سازی خرمشهر در طول دوران جنگ تحمیلی به‌عنوان سنگر رزمندگان استفاده می‌شد. وی بیان می‌کند: ساختمان قدیمی اداره بندر خرمشهر به‌دلیل قرارگیری در کنار اروندرود مرز آبی با عراق به‌عنوان یکی از مکان‌های استراتژیک مهم در دوران دفاع مقدس بود. به‌همین منظور و با هدف ارتقا و جذب گردشگر تصمیم گرفته شده است که ساختمان قدیم این بندر با بازسازی به موزه دریایی تبدیل شود.
 اسعدی با بیان اینکه پیش از جنگ تحمیلی نزدیک به چهار میلیون تن عملیات تخلیه و بارگیری کالا در بندر خرمشهر صورت می‌گرفت، اضافه می‌کند: نزدیکی این بندر به مراکز مهم جمعیتی، اقتصادی، کشاورزی و اجتماعی و وجود رودخانه آب شیرین اروند و همچنین استقرار راه‌آهن، فرودگاه و جاده‌های ترانزیتی به همراه نیروی کار فعال جایگاه استثنایی به آن بخشیده بود.
به‌گفته مسئولان فرمانداری خرمشهر، پیش از جنگ در بندر خرمشهر بیکاری معنا نداشت به‌طوری که وفور فرصت‌های شغلی، خرمشهر را به شهری مهاجرپذیر تبدیل کرده بود.
اما بر اساس سرشماری سازمان آمار کشور، جمعیت خرمشهر پیش از انقلاب بیش از سیصد هزار نفر بود اما در حال حاضر جمعیت این شهرستان حدود 170 هزار نفر است؛ این بدان معناست که قریب به نیمی از جمعیت این شهرستان بعد از جنگ به شهر خود مراجعه نکرده‌اند. از سوی دیگر نرخ بیکاری در این شهرستان پیش از انقلاب صفر بود اما آمار بیکاری در این شهرستان در سال‌های نه چندان دور حتی به 30 درصد هم رسید که بیشترین میزان بیکاری در کشور را نشان می‌دهد.

نیم نگاه

مدیر کل بندر و دریانوردی خرمشهر: قبل از جنگ تحمیلی ،  سالانه حدود 4 میلیون تن کالا در این بندر تخلیه و بارگیری می شد. در واقع بیش از 65 درصد فعالیت بندری و گمرکی کل کشور به تنهایی فقط متعلق به بندر خرمشهر بود که این خود بیانگر حجم عظیم فعالیت های اقتصادی است اما بندر خرمشهر  پس از جنگ هیچگاه نتوانست موقعیت گذشته خود را به دست آورد