برنامه 4 ساله برای افزایش 50درصدی تولید دانه‌های روغنی

سهیلا یادگاری
خبرنگار
در حال حاضر ضریب خوداتکایی دانه‌های روغنی در کشور 16 درصد است که در برنامه ای 4 ساله افزایش 50 درصدی تولید هدف‌گذاری شده است.
بیشترین واردات کالاهای اساسی مربوط به دانه‌های روغنی و همچنین خوراک دام است.یکی از برنامه‌های مهم خوداتکایی در محصولات غذایی، افزایش تولید دانه‌های روغنی است که چند سال است به اجرا درآمده اما مشکلاتی مانند خشکسالی مانع دستیابی به اهداف برنامه بوده است. پیش‌بینی شده بود که امسال حدود 500 هزار تن تولید دانه‌های روغنی داشته باشیم اما با توجه به خشکسالی برآورد از تولید امسال حدود 350 هزار تن است.
برنامه‌های افزایش تولید
با توجه به اینکه امنیت غذایی یکی از ارکان توسعه پایدار است، طرح توسعه کشت دانه‌های روغنی برای جهش تولید، خودکفایی ملی و تأمین امنیت غذایی دارای اهمیت است و با توجه به نیاز کشور به واردات روغن، افزایش تولید دانه‌های روغنی در دستور کار دولت و وزارت جهاد کشاورزی قرار گرفته است.در برنامه بلندمدت وزارت جهاد کشاورزی، هدف‌گذاری دستیابی به 70 درصد نیاز کشور به دانه‌هایی از تولید داخل طرح‌ریزی شده است. به گفته متولیان تولید، درحال حاضر ۲۰ درصد برنامه‌ کشت دانه‌های روغنی محقق شده است.
خودکفایی در تولید دانه‌های روغنی جزو برنامه خودکفایی 8 محصول اساسی در کشور است. این ۸ محصول شامل برنج، جو، گندم، حبوبات، پنبه، چغندر قند، ذرت و دانه‌های روغنی است که برنامه خوداتکایی برای آنها تدوین شد.کشت دانه‌های روغنی با توجه به نیاز کشور به کنجاله و روغن خوراکی اهمیت زیادی دارد و به همین دلیل در برنامه خودکفایی قرار گرفته است.
سویا، کنجد، کلزا و آفتابگردان در برنامه کشت دانه‌های روغنی است. طبق برنامه 10 ساله باید سطح زیرکشت کلزا در کشور به 900 هزار هکتار، سویا 200 هزار هکتار و کنجد و آفتابگردان به 80 هزار هکتار افزایش پیدا کند که در حال حاضر فقط 20 درصد این برنامه محقق شده است. جلوگیری از واردات هدف اصلی تولید دانه‌های روغنی است که با افزایش و ساماندهی قیمت خرید تضمینی دانه‌های روغنی و حمایت از تولید، رسیدن به اهداف برنامه مورد نظر است.در حال حاضر سطح زیرکشت دانه‌های روغنی درکشور ۳۰۰هزار هکتار است.
علیرضا فدایی، معاون برنامه‌ریزی و پشتیبانی طرح دانه‌های روغنی در گفت‌و‌گو با «ایران» با اشاره به طرح‌های افزایش تولید دانه‌های روغنی، گفت: در برنامه ای تازه، در مدت 4 سال یعنی از امسال تا 1404 هدف‌گذاری افزایش تولید دانه‌های روغنی از 16 به 50 درصد است. فدایی با اشاره به حمایت از تولید دانه‌های روغنی گفت: خرید تضمینی و افزایش نرخ خرید تضمینی در حال حاضر، کشت دانه‌های روغنی را رقابتی کرده  به همین دلیل اقبال به تولید هم افزایش پیدا کرده است.
به گفته فدایی، با توجه به اینکه خرید دانه از داخل برای کارخانه‌ها به صرفه‌تر از واردات است در حال حاضر تولیدکنندگان روغن به‌صورت مستقیم با کشاورزان قرارداد می بندند و دانه را از آنها می‌خرند. امسال تاکنون بیش از 100 هزار تن دانه به کارخانه‌های داخلی فروخته شده و پول آن هم توسط بخش خصوصی پرداخت شده است. این اقدام کاملاً به نفع کشاورز، تولید کننده روغن در بخش خصوصی و دولت است. با این برنامه و با هدف فروش مستقیم دانه‌های روغنی به کارخانه‌های داخلی، برنامه 4 ساله افزایش تولید این محصولات تدوین شده است، به همین دلیل با اینکه برنامه‌ای 10 ساله برای افزایش تولید دانه‌های روغنی اجرا شده بود اما با تغییر شرایط برنامه 4 ساله بر اساس  فروش دانه به کارخانه‌های داخلی است.
آمارها نشان می‌دهد در دانه‌های روغنی وابستگی زیاد است و با خودکفایی فاصله داریم. بیش از ۸۵ درصد تأمین دانه‌های روغنی از راه واردات است. کارشناسان حوزه کشاورزی معتقد هستند موفقیت برنامه خودکفایی دانه‌های روغنی منوط به این است که قیمت خرید تضمینی محصولاتی مانند کلزا بر اساس واقعیت و هزینه تولید باشد.
میزان تولید دانه‌های روغنی در سال گذشته 423 هزار تن در 283 هزار سطح زیر کشت بود که امسال به‌خاطر کم آبی احتمال کاهش تولید پیش‌بینی شده است.
افزایش قیمت‌ها
افزایش قیمت نهاده‌ها، حمل و نقل، افزایش نرخ ارز و افزایش قیمت جهانی دانه‌های روغنی و کاهش بارش‌ها مشکلات پیش روی تولید روغن در داخل است که برنامه‌های تولیدی را به عقب انداخته است.
سیامک ربیعی، دبیر انجمن صنفی کارفرمایی تأمین و تولید روغن و چربی‌های خوراکی در گفت‌و‌گو با «ایران» گفت: نیاز کشور به روغن خام سالانه حدود یک میلیون و 900 هزار تن است که فقط 8 درصد آن از داخل تأمین می‌شود.
در میان دانه‌های روغنی کلزا با 140 هزار تن بیشترین تولید روغن خام در کشور را دارد و حدود 23 هزارتن روغن خام هم از دانه سویا در داخل تولید می‌شود. دانه‌های دیگر مانند آفتابگردان و گلرنگ، تولید بسیار ناچیزی در داخل دارند.
بیشترین واردات دانه‌های روغنی مربوط به دانه سویا است که سالانه حدود 3 میلیون تن است و از آن 540 هزار تن روغن سویا و 2 میلیون و 350 هزار تن کنجاله سویا برای خوراک دام به‌دست می‌آید. دبیر انجمن صنفی تولید و تأمین روغن می‌گوید: واردات دانه سویا با توجه به تولید بالای کنجاله آن برای خوراک به صرفه‌تر از واردات دانه‌های دیگر است که علاوه بر آن می‌تواند با افزایش ظرفیت کارخانه‌های روغنکشی اشتغالزایی هم داشته باشد. همچنین حدود 30 درصد روغن وارداتی را روغن پالم تشکیل
می دهد که بیشترین مصرف را در صنایع شیرینی و شکلات، روغن‌های نیمه جامد و مارگارین دارد.
ربیعی با اشاره به برنامه افزایش تولید دانه‌های روغنی گفت: در ابتدای دولت حدود 50 هزار تن تولید دانه‌های روغنی داشتیم اما پیش‌بینی امسال حدود 350 هزار تن است. می‌توان گفت برنامه موفق بوده و تلاش برای تولید داخلی دانه‌های روغنی چشمگیر است، اما مشکلی که باعث افزایش قیمت روغن شده، افزایش قیمت‌های جهانی و هزینه واردات و همچنین افزایش هزینه تولید است.
به گفته ربیعی، قیمت جهانی دانه آفتابگردان 125 درصد، سویا 120 درصد و پالم 140 درصد افزایش یافته است.  ربیعی افزود: واردات دانه‌های روغنی و روغن خام با ارز 4200 تومانی است اما هزینه واردات افزایش یافته، به همین دلیل سال گذشته شرکت بازرگانی دولتی برای تأمین روغن، اقدام به واردات کرد اما نمی‌توان انتظار داشت این شرکت روغن را با قیمت بالا وارد و با قیمت ارز 4200 تومانی در داخل بفروشد به همین دلیل چاره ای جز افزایش قیمت نداریم. او افزود: افزایش 30 درصدی روغن کف قیمتی افزایش قیمت است. مثلاً قیمت یک بطری 850 گرمی روغن الان 13 هزار تومان است اما در کشورهای همسایه قیمت آن حدود 2 دلار است. این خطر وجود دارد که به‌خاطر به صرفه بودن، روغن به آن سوی مرزها قاچاق شود. در حال حاضر احتمال و تخمین 4 تا 5 هزار تن روغن به‌صورت قاچاق چمدانی وجود دارد.
دبیر انجمن صنفی تولید روغن افزود: ظرفیت تولید روغن در کارخانه‌های ما 4 میلیون و 500 هزار تن است در حالی که نیاز سالانه یک میلیون و 900 هزار تن است به همین دلیل بیشتر کارخانه‌ها به ظرفیت پایین تولید می کنند و از میان 42 کارخانه تقریباً بیشتر روغن مورد نیاز توسط 8 کارخانه تولید می‌شود.بنابراین افزایش تولید دانه‌های روغنی می‌تواند ظرفیت خالی مانده کارخانه‌ها را پوشش دهد و حتی در برنامه ای بلند مدت، ایران توانایی صادرات روغن را خواهد داشت. اجرای طرح ۱۰ ساله افزایش خوداتکایی در دانه‌های روغنی از نیمه دوم سال ۹۴، شروع شد. تولید دانه‌های روغنی در سال ۹۴ حدود ۴۶ هزار تن بود که این میزان در سال گذشته به 423 هزار تن رسیده است. امسال قیمت خرید تضمینی کلزا ۱۱ هزار تومان، سویا ۱۲ هزار و ۴۱۹ تومان و ۴ ریال و آفتابگردان ۱۰ هزار و ۴۷ تومان و ۷ ریال و گلرنگ ۱۰ هزار و ۱۱۵ تومان و ۵ ریال تعیین شد.قیمت خرید تضمینی دانه‌های روغنی حدود 50 درصد افزایش یافته است.