پایان 20 سال حضور نابجا

بنفشـــه غلامــی - زهــــــره صفاری/
26 سپتامبر 2001 (4 مهر1380) تنها 15 روز پس از حملات 11 سپتامبر القاعده علیه امریکا، یک بالگرد نظامی امریکا با هشت سرنشین، مخفیانه وارد دره پنجشیر در شمال کابل شد تا آغازگر جنگی 20 ساله شود. جنگی که دیروز اول ماه مه 2021 وارد مرحله پایانی خود شد و نخستین گروه از نظامیان امریکا خسته از بار جنگی بی‌حاصل سوار هواپیما شدند تا خاک افغانستان را برای همیشه ترک کنند. یک تریلیون دلار هزینه و مرگ 2 هزار و 400 نفر از نظامیان پنتاگون تنها دستاورد امریکا از این جنگ بود.
تنها ساعتی پس از حمله القاعده به برج‌های دوقلوی تجارت جهانی بود که «جورج بوش»، رئیس جمهوری وقت امریکا با پیشنهاد ژنرال «تامی فرانک»، فرمانده وقت فرماندهی مرکزی سنتکام، تصمیم به حمله به افغانستان گرفت.
در آن زمان هدف اصلی نابودی القاعده و تروریسم اعلام شد. مسأله بغرنجی که هنوز هم آنچنان به قوت خود باقی است. القاعده درست همزمان با خروج نخستین گروه نظامیان امریکا از افغانستان، دست به تهدید واشنگتن زده و اعلام کرده است جنگ آنان با امریکا تنها زمانی به پایان می‌رسد که نظامیان این کشور از سایر کشورهای اسلامی خارج شوند. این در حالی است که هدف دومی که امریکا هنگام آغاز جنگ مدعی آن شده بود، یعنی مبارزه با قاچاق مواد مخدر نیز به قوت خود باقی است.به گــــــــــــــــــــــــــــزارش خبرگزاری «آسوشیتدپرس»، بر اساس برآوردهای دانشگاه «براون» که کار ارزیابی هزینه‌های جنگ امریکا را در مناطق مختلف جهان انجام می‌دهد، سهم ارتش امریکا از تلفات و هزینه‌های جنگی که خود در افغانستان افروخت کم نبوده و 2 هزار و 400 نظامی این کشور به خاطر جنگ‌افروزی واشنگتن در افغانستان جان خود را از دست داده و بیش از 20 هزار نفر از آنان زخمی شده‌اند. باید به این آمارها افزود شمار بالای نظامیان امریکایی که بخاطر تأثیرات ناشی از این جنگ دست به خودکشی زده  یا از اثرات روانی آن رنج می‌برند.
اما بیشترین آسیب را از این جنگ مردم افغانستان دیدند. از سال 2001 تا کنون حاصل جنگ امریکا در افغانستان کشته شدن  حداقل 47 هزار و 245 غیر نظامی افغان و همچنین 72 خبرنگار و 444 امدادرسان بوده است. ضمن اینکه شمار سربازان کشته شده ارتش افغانستان در این سال‌ها تا 69 هزار نفر برآورد شده است. این جنگ 2.7 میلیون افغان را به مهاجرت به سایر کشورها واداشته و 4 میلیون نفر نیز در داخل این کشور آواره شده‌اند.
 واکنش‌های داخلی و خارجی به تصمیم بایدن
خروج امریکا از افغانستان با واکنش‌هایی روبه‌رو شده است. «نیکلای پاتروشف»، دبیر شورای امنیت روسیه معتقد است، حضور امریکا در افغانستان تنها باعث تشدید تنش در این کشور شد. این در حالی است که سیاستمداران داخل امریکا مخالف خروج نظامیان کشور خود از افغانستان هستند. در حالی که «هیلاری کلینتون» و «کاندولیزا رایس»، وزرای خارجه اسبق امریکا از دو حزب دموکرات و جمهوریخواه تأکید کرده‌اند این کار اشتباه بوده و امریکا باید در صورت لزوم به افغانستان بازگردد، سناتور «میچ مک‌کانل»، رهبر جمهوریخواه سنای امریکا معتقد است با توجه به اینکه امریکا طی یک سال گذشته حتی یک نیرو را هم در مبارزه در افغانستان از دست نداده است، باید در این کشور می‌ماند. او مدعی شده آنچه باعث نگرانی‌اش می‌شود، این است که تا پایان سال طالبان کنترل افغانستان را به دست بگیرد.
کارشناسان و تحلیلگران افغان چه می‌گویند
خروج بی حاصل امریکا با واکنش تحلیلگران افغانی نیز همراه بوده است. «حارث جبران»، تحلیلگر روزنامه «هشت صبح» چاپ کابل خروج نیروهای امریکایی از افغانستان را امری خجسته خوانده و نوشته است: «بدون شک نیروهای نظامی افغانستان در دو دهه گذشته، آموزش‌های حداقلی را دیده‌اند و تجربه محاربه و به دوش کشیدن بار جنگ در سال‌های پسین، آنها را قادر ساخته است تا خود به صورت مستقل دفاع کنند.» وی با این حال خواهان خروج مسئولانه امریکا از افغانستان است و نوشته است: «تعهدات مالی و سیاسی باید همچنان محفوظ بماند تا چتر مصونیت صفوف نیروهای دفاعی - امنیتی و دموکراسی برقرار باشد. قطع شدن کمک‌ها و هزینه‌ها می‌تواند هزینه گزافی به دنبال داشته باشد.»
روزنامه «اطلاعات روز» نیز در سر مقاله خود نوشته است: «جو بایدن، رئیس ‌جمهور امریکا در نخستین سخنرانی خود در کنگره‌ گفته که امریکا درصدد پایان جنگ در افغانستان است. او گفت: تهدید القاعده در افغانستان کاهش یافته است. اما این در حالی‌ است که برای خروج نیروهای خارجی، این کشور ناگزیر شده است که پیشرفته‌ترین سامانه‌ موشکی را مستقر کند و صدها نیروی ویژه‌ برای خروج مصون بفرستد. این ترس احتمالی ناشی از تهدید بزرگی است که هنوز در افغانستان وجود دارد. روزنامه «صبح کابل» هم در سرمقاله خود نوشت: «پس از حادثه‌ ۱۱سپتامبر، مبارزه در برابر تروریسم، هدف مشترک امریکا و ناتو قرار گرفت؛ ناتو در کنار ایالات ‌متحده‌ امریکا 20 سال در افغانستان جنگیدند. تا ۲۰۱۴، تروریسم جایگاه خود را به عنوان تنها دشمن امریکا و ناتو حفظ کرد... (اما بعد) ایالات ‌متحده در سند استراتژی امنیت ‌ملی ۲۰۱۷ خود، چین و روسیه را در کنار تروریسم به عنوان تهدید تعریف کرد؛ (و سپس) برای خردکردن تعریف تروریسم، در 29 فوریه ۲۰۲۰ پس از 18 ماه گفت‌وگو با گروه طالبان؛ (این گروه) را از فهرست گروه‌های تروریستی بیرون کشید. در کنار آن به طالبان قول داد که نیروهای نظامی‌اش را تا ۲۰۲۱ از افغانستان بیرون می‌کشد و به طالبان در ازای قطع رابطه با القاعده و مبارزه در برابر تروریسم، اجازه داد که در گفت‌وگو با حکومت افغانستان، در تعیین نظام آینده‌ این کشور سهم داشته باشند.»
 در همین حال «محمد هدایت» نیز در روزنامه «افغانستان ما» بر توان مردم افغانستان برای به دست گرفتن سرنوشت خود تأکید کرده و نوشته است: «ایالات متحده پس از بیست سال حضور نظامی در افغانستان بدون این که دستاورد ملموس در زمینه مبارزه با تروریسم داشته باشد کشور را ترک می‌کند .... واقعیت این است که متأسفانه تروریسم اکنون پس از سال‌ها مبارزه خونین علیه آن همچنان مقتدرانه نه تنها در صحنه جنگ بلکه در صحنه سیاسی نیز قوی‌تر از گذشته حضور دارد.... اما با تمام آنچه گفته شد به نظر می‌رسد شرایط نسبت به گذشته‌ها بسیار تغییر کرده است و فاکتورهایی اساسی در روزگار ما وجود دارد که بازگشت به نقطه صفر و احتمال بازگشت حاکمیت سیاه طالبانی را ناممکن می‌سازد.
مردم افغانستان بیش از حد تصور طالبان رشد کرده‌اند و تغییرات اساسی در نگاه و حیات جمعی مردم به وجود آمده است ... ما برای رسیدن به یک زندگی مرفه و صلح‌آمیز راه طولانی در پیش داریم ولی هرگز به گذشته برنخواهیم گشت و تاریخ تکرار نخواهد گردید.»

برش
وقایع نگاری طولانی ترین جنگ امریکا

بهانه نبرد با تروریسم/ 7 اکتبر 2001، کمتر از یک ماه از حمله 11 سپتامبر به برج‌های دوقلوی امریکا، «جورج دبلیو بوش»، رئیس جمهور وقت این کشور، عملیات «آزادی جاویدان» را در افغانستان آغاز کردظرف چند هفته به حکومت 5 ساله طالبان پایان داد. همین موفقیت سبب شد حدود هزار نظامی امریکایی در ماه نوامبر به فاصله یک سال به 10 هزار تن برسند.
نبرد فراموش شده/ با حمله امریکا به عراق در سال 2003 و سقوط دیکتاتوری «صدام حسین»، توجهات از افغانستان به سمت عراق چرخید. در این برهه طالبان و دیگر گروه‌های تکفیری در شرق و جنوب افغانستان تجدید قوا کردند. در سال 2008 درخواست نیروی بیشتر در افغانستان شد و «بوش» حدود 45 هزار و 500 نظامی دیگر به این کشور اعزام کرد.
افزایش چشمگیر نظامیان/ در سال 2009، «باراک اوباما»، رئیس جمهور وقت امریکا که در کمپین‌های انتخاباتی‌اش بر پایان جنگ‌های افغانستان و عراق متعهد شده بود، شمار نظامیان را به 68 هزار تن رساند و 30 هزار تن دیگر را نیز تا ماه دسامبر همان سال به مأموریت افغانستان فرستاد. او هدف خود از این اقدام را خطر افزایش قدرت طالبان و تقویت زیرساخت‌های این کشور عنوان کرد. این روند در سال 2010 با اعزام بیش از 150 هزار نیروی خارجی که 100 هزار امریکایی میان آنها بود، ادامه یافت.
کشته شدن بن لادن/ 2 مه 2011، «اسامه بن لادن» رهبر طالبان در عملیات نیروهای ویژه امریکایی در پاکستان کشته شد.
پایان عملیات نظامی/ ائتلاف ناتو در سال 2014 مأموریت خود را در افغانستان پایان داد. به این ترتیب 12 هزار و 500 نظامی خارجی - که 9800 نفر امریکایی بودند - برای آموزش سربازان افغانستانی و هدایت عملیات‌های ضدتروریستی در این کشور ماندند. اما در سال 2015، با قدرت گرفتن طالبان و فعالیت داعش در سال 2015 امنیت در افغانستان به مخاطره افتاد.
قرارداد تاریخی/ در سال 2018، مذاکرات امریکا با طالبان آغاز شد و در 29 فوریه 2020، توافقی تاریخی در دوحه قطر به امضای طرفین رسید. قراردادی که براساس آن قرار شد با آغاز مذاکرات صلح بین‌الافغانی میان دولت افغانستان و طالبان و تضمین امنیت این کشور، روند خروج نیروهای خارجی از ماه مه کلید بخورد.
پایان طولانی‌ترین جنگ واشنگتن/ شمار نظامیان امریکایی در پایان دوران «ترامپ» در ژانویه2021 به 2500 نفر رسید. در ماه آوریل، «جو بایدن» رئیس جمهوری امریکا، 11 سپتامبر را پایان جنگ افغانستان اعلام کرد؛ شرایطی که از ضرب‌الاجل تعیین شده توسط ترامپ فاصله زیادی داشت. اما سرانجام در 29 آوریل نیروهای ناتو تحت حمایت امریکا با خروج 9600 نظامی، فرایند پایان جنگ را آغاز کردند.